Katalog

Başında akbabalar dolaşıyor ç a l v a d o r Dali'yi bilmeyen yok. UOmulmadık davranışlannda bile bir gerçeküstucülük kokusu bulunan ünlü ressam geçen ay zor günler geçirdi. Yatak odasında bir elektrik kontağı sonucu çıkan yangında yaralandı, bir süre hastanede bakıma alındı. Bugun seksenine gelen Dali'nin her hastalanışında olduğu gibi, gene mirasına kimin konacağı tartışılmaya başladı. Bu da belki çok garip bir tartışma sayılmaz, çunku Dali'nin yalnızca kendi yapıtlarından oluşan kolcksiyonu 60 milyon sterlin (30 milyar liradan fazla) değerinde. Kimileri de, bu servet yü7ünden Dali'ye paranoya geldiğinı, "çılgın" sanatçının çevresindekı herkese " m i r a s ı n ı n peşindeki akbabalar" gözüyle baktığını söylüyor. Nitekim, Salvador Dali Barcelona'da hastanede yattığı sırada meydana gelen bir olay bu endişeyi doğrular nitelikte. Dali ile 77 yaşındaki kızkardeşı AnnaMaria, lspanya'nın Cadaques adlı balıkçı kentınde birbirlerine iki kilometre uzaklıkta oturmalarına karşın, otuz beş yıldır görüşmüyorlardı. Salvador Dali yanıklar içiııde hastane yatağına düşünce, kızkardeşi kalktı, beklenmedik bir ziyarette bulundu. AnnaMaria'ya bakıhrsa, ikisinin de ölümu yaklaşmıştı, artık bir yolunu bulup barışmalıydılar. Ne var ki onca yıllık ağabeyinin neler yapabileceğini hâlâ öğrenememişti AnnaMaria. Dali'nin odasına girdiğinde, ünlu ressam ağzını bile açmadı. Çok geçmeden, seksen yaşına ve bedenındeki yanıklara aldırmadan yattığı yerdcn fırlayıp kızkardeşini odadan kovmaya kalkıştı. AnnaMaria düşkmkhğı içinde hastaneden ayrıldı, Cadaques'daki gösterişsiz aile evine döndü; gençlik yıllarında Salvador Dali'nin sık sık resimlerini yaptığı eve. Dali'nin yardımcıları, ünlü ressamın, kızkardeşinin bir tek şeyin, servetinin peşinde olduğunu düşünduğünü söylüyorlar. Ispanyol ressamının vasiyetnamesi henüz yayımlanmış değil. Bu gerçeküstücü hazinenin kimin cebine ineceğini şimdilik kinıse bilmiyor. Ancak, Dali'nin yapıtlarını toplamasıyla tanınan Amerikalı koleksiyoncu Reynolds Morse, "Sanalçının, olmesini bekleyen çakallarla kıı^atılmış olduğunu" ileri surmekten çekinmiyor. Salvador Dali'nin eski dostlarıyla tüm ilişkisini kesmesi, son yıllarda kuşkularını daha da arttırdı. Karısı Gala'nın iki yıl önce ölmesinden sonra, Dali, Pubol'daki Ortaçağ şatosunda tam bir inzivaya çekildi. Pubol'daki şatoya kapanmasından bu yana, sanatçının yaşamı üç kişi tarafından çekip çevriliyor: Fransız sanat eleştirmeni Robert Descharnes; Madridli bir avukat olan Miguel Domenech; Cadaqueslı bir ressam olan Antonio Pichot. Nerdeyse bir "triumvira" oluşturan bu üç adam, Dali'nin yanına kimseleri yanastırmıyor. Nitekim, Dali'nin kızkardeşi AnnaMaria, şatodaki yangından sonra bu "triiumvira"yı açıkça eleştirmekten geri kalmadı. Ağabeyi yangından niçin hemen kurtarılmamıştı? Neden hastaneye kazadan ancak kırk saat sonra kaldırılmıştı? AnnaMaria'nın bu ihmalcilik suçlamaları, şimdilerde yetkililer tarafından sorusturuluyor. Dali'nin doğrudan vansi yok. Sanatçının Gala'dan çocuğu olmamıştı. Erkek kardeşi de olmadığı için, tek kardeşi olarak geriye AnnaMaria kalıyor. Ancak, avukatı Miguel Domenech, Dali'nin tüm kişisel koleksiyonunun tspanya halkanı bağışlanacağını söyluyor. 60 milyon sterlinlık koleksiyon uçe bölünmüş. Nitekim, bunun ilk bölümü sayılabileeek beş milyon sterlin değerindeki bazı rcsımlcr, baskılar ve çİ7İmler on yıl önce Dali tarafından, doğum yeri olan Figueras kasabasına bağışlanmıştı. Kasabada, yanmış olan eski belediye tiyatrosunun yıkıntılan ustıine bir muze inşa edilmişti. Dali, bu yılın başlannda, kişısel koleksiyonunun 15 milyon sterlin değcrındeki ikincı bir bölümünü de, kendi yapıtlarının korunması ve sergilenmesi amacıyla yeni kurduğu GalaSalvador Dali Vakfı'na ayırdı Vakıf, sanatçının başkanlığındaki bir kurul tarafından yönetiliyor. Kurul, Dali'nin kendisinin aday gösterdiği 13 kişi ve 9 hukumet temsilcisinden oluşuyor. Ama gene de geriye koleksiyonun kırk milyon sterlinlik bir bölümü kalıyor. Dali, koleksiyonunun bu bölumünu tspanya halkına bıraksa bilc, bu yapıtlar Dali'nin anayurdu Katalonya'da mı sergilenecek, yoksa başkent Madrid'de mi? Aslına bakıhrsa, kisısel koleksiyonundan Dali'de kalan yapıtlar, mirasının en tarüsmalı bolumunu olusturuyor. Sanatçının çevresindekı "triumvira"dan Fransız Descharnes, Dali'nin 1981 temmuzuyla 1983 nisanı arasında en azından doksan iki resim yaptığını ileri sürüyor. Bu da ortalama haftada bir resim ediyor. Dali"nin gitgide kötüleyen saglığı düşünülürse, bu verimli çahşma biraz şaşırtıcı. Hele, 1980'den sonra ağır bir bunahma giren Dali'nin ellerinin çok titrediği de gözönüne alınırsa. Dahası, kimi eleştirmenler, Dali'nin sergilenen son yapıtlarından bazılarının çok değişik üsluplar taşıdığını, bazılarının da sanatçının önceki yapıtlarından tümden farklı olduğunu söylüyorlar. Descharnes, bu çalışmaların çoğunda Dali'nin, Barcelonalı bir ressam olan asistanı tsiduro Bea'dan yardım gördüğünü kabul etmekle birliktc, "Ama gene Dali'nin gerçek yapıtlarıdır bunlar" diyor. Ancak kimi cleştiri çevreleri, "Bu resimlerde Dali'ye ait olan en degerli fırça darbesi, Dali imzasıdır" demekten kendilerini alamıyorlar. Bu son dönem resimlerinin, Dali öldükten sonra sergilendiğinde, hararetli bir tartışmaya yol açacağı kesin. Dali, eskiden beri ölüm karşısında yilgıya kapılan bir sanatçı. Dostları, bunu, ünlü ressamın gene Salvador adını taşıyan ağabeyinin daha küçük bir çocukken ölmüş olmasına bağhyorlar. Oysa Salvador Dali şimdi, kimilerine göre, nerdeyse tüm arkadaşlarından kopmuş olarak, inzivada ticari birtakım hesaplar içinde yavaş yavaş ölüyor. Bu acımasız eleştiriler, Dali'nin ilk yıllarındaki yaratıcı çılgınlığının onurunu yitirdiği noktasına kadar varıyor. Doktorlarına bakıhrsa, Dali açhktan tfldürecek kendinı. Çünkü son bırkaç yıldır, yutamadığmı söyleyerek her türlü katı yiyeceği geri çeviriyor. Barcelona'daki Pilar Kliniği'nin doktorları, bunun nedenini anlamak için her turlu teste başvurmuşlar ve sonunda Dali'nin sorununun psikolojik olduğu sonucuna varmıslar. Salvador Dali'nin, evindekı kazada aldığı yanıklar tedavi edildi ve sanatçı hastaneden çıktı. Ama doktorları ve yakın cevresindekiler, onun ölümünün hayli yaklaştığı ve bir daha resim yapamayacağı görüşündeler. Dali'nin tutkuyla scvdiği karfsı Gala, Pubol'daki şatonun bodrumunda gömülü. Daha şimdiden Dali'nin de onun yanına gömülmesı kararlaştırıldı. İki yıl önce Gala ölduğünde büyük bir bunalım geçiren Dali, daha sonra karısı ve kendisinin gömütunün uzerine görkemli bir anıt yapmayı tasarlamıştı. Ama sağlığı bozuldukça, " ö l u m " düşüncesiyle uğraşmaya başladı ve anıtgömıit tasarısı suya düstü. Şimdi, 1920'lerin büyük gerçeküstücü akımının son savunucusunun, öldüğunde, karısının yattığı basit taş gömute gömülmesi bekleniyor. (Kultür Servisi) YANAN ZURAFA (1936/37) Yarım yüzyıllık sadakat 10 Haziran 1982'de Dali'nin eşi Gala öldü. Sanat çevrelerinde, ' Başka hangi sanatçı için hayat arkadaşı bu derece önemli olmuştur?" sorusu sorulur sık sık. Dali elli yılı askın bir sure bırlikte yaşadığı Gala'ya "sadakatini" hıç zedelemedı. Gerçeküstücü karmaifik tablolannda eşıni pek çok kez model olarak kullandı. Bunlardan çok daha önemlisi, Gala için Dali, "Renim çılgınca fikirlerimden benim dehamı yarattı" diyordu. Kendinden 11 yaş büyuk Rus kadını 1929 yılında "Delıkanlı, bundan sonra birbirimızı hıç terketmeyeceğız " dedığınde, bu, en azından Dali 'ye göre, hayatımn dönüm noktası olmuştu. Gala, Fransız şaîr Paul FJuard'ın eşiydi. Birlıkte Cadaque'ye geldıkleri zaman, bir sıire realist, kübist çalışmalar yaptıktan sonra Puhs'tekı gerçeküstüculerle baglantı kurmus, genç Ispanyol ressamı hem çılgınlığa eğılimli hem de büyük sıkıntılar içinde bulmuşlardı. Gala ve Dali, ilk kaçamaklarından sonra birlikte yaşamaya başladılar. Eluard Paris'e döndu. IL ! I 1