Katalog

Sayfa 12 Çalışma Hayatı Sakatlann çalışmave sosyal güvenlik hakları Yasalar ve Çalışanlar çalışmalan için özel araç ve gereçleri saglamak zorundadır." Bu zorunluluk da uygulamada "kâğrtkalem" üzerinde kalmıştır. 5434 sayılı TC Emekli Sandıaı Yasası: P ek çok konuda sakatlann, sağlam kişilerden daha yetenekli, daha verimli ve daha üstün beceri sahibi olduğu bir gerçektir. Bugüne kadar sakatlara "haklan" ve "hakettikleri" verilememiştir. Toplumda elde ettiklerini ve geldikleri yerieri, kimseye değil, kendi çabalanna borçlular. Anayasa; devleti, sakatlann korunmalannı ve toplum yaşamına uyum saglamalan için gereken önlemleri almakla yükümlü kılmıştır. Devletin bu yükümlülüğü üstlendiği ve yerine getirdiği söylenemez. Çalışma ve sosyal güvenlik yasalannda sakatlar için bazı uygulamalar getirilmiştir. Konumuz, çalışma ve sosyal güvenlik yasalannda sakatlar için öngörülen bu uygulamalardır. Bu konuda da uygulamalar değişik ve çelişkilidir. 193 sayılı GelirVergisi Yasası'na göre "Çalışma gücünün asgari yüzde 80'ini kaybetmiş bulunan hizmet erbabı birinci derecede sakat, asgari yüzde 60'ını kaybetmiş bulunan hizmet erbabı ikinci derecede sakat, asgari yüzde 40'ını kaybetmiş hizmet erbabı ise üçüncü derecede sakat sayılmış ve sakatlık derecelerine göre belirienen ölçülerde" yapılması öngörülmüştür. Bu belirlemede; Birinci derece sakat sayılanların ücretlerinin ayda 25 milyon 200 bin, İkinci derece sakat sayılanlann ücretlerinin ayda 12 milyon 600 bin, Üçüncü derece sakat sayılanlann ücretlerinin 6 milyon 300 bin, liralık bölümü gelir vergisi dışında bırakılmıştır. Emekli Sandığı Yasası'nda sakatlara aylık bağlanması için öngörülen uygulama, iki seçeneklidir. 1. Seçenek: Göreve girmeden önce "beden ve zihin gücünden en az yüzde 40 yoksun olduğu" ıçın sakat sayılıp, "Sakatlıklan sebebiyle ilgili mevzuat uyannca göreve alınanlardan en az 15 yıl (5400 gün) fiili hizmeti bulunanlann istekleri üzerine" kendilerine "emekli işverenleri de "Elli veya daha 657 sayılı Devlet aylığı" bağlanır. (madde 29/j) çok daimi işçi çalıştrdıklan Memurlan Yasasi: 2. Seçenek: Görevleriyle ilgili işyerlerinde yüzde 2 (iki) olmayan ve nedeni ne olursa oranında sakat; mesleklerine, olsun bedenlerinde oluşan Devlet Memurlan Yasası'nda, bedensel, zihinsel ve ruhsal "Sakatlann devlet sakatlıklar ya da yakalandıklan memuriuğuna alınma şartlan durumlanna uygun bir işte iyileştirilmesi olanaksız ve hangi işlerde çalıştırmakla yükümlüdürter. hastalıklar yüzünden görevlerini çalıştnlacaklan" (madde 53), (Madde 25)" yapamayacak duruma özel bir yönetmeliğe Yasanın uygulama tüzüğünde düşenlere, bu kez bırakılmıştır. yapılan sakat tanımı daha "adi malullük aylığı bağlanır. Bu yönetmeliğe göre "Beden değişiktir. Bu tanıma göre Malul aylığı bağlama koşullan veya zihin gücünden" en az "Bedensel ve ruhsal özürleri da iki seçeneklidir. yüzde 40 yoksun olduğu yüzünden, çalışma güçlerinin belgelenen ve "bir iş bulmakta en az yüzde 40'ından, yoksun 1. Seçenek: "Fiili hizmet müddetleri en az (10) yılı genellikle zoriuk çeken, fakat olduğu sağlık kurulu raporu tamamlamış bulunan" herhangi bir işyerinde söz ile belgelenenler" sakat iştirakçilere koşulsuz olarak, konusu yetersizliğe rağmen, sayılıriar. bazı işleri derhal veya kısa bir 2. Seçenek: Fiili hizmet süresi Tüzükte ücret yönünden bir alıştırma sonunda en az 5 yılı tamamlamış ayınm yapılmamış, "eşit işe eşit bulunanlara, hiçbir geliri yapabilecek durumda olan ücret" ilkesi benimsenmiş ve kimselere sakat denir." bulunmamak ve başkasının sakat işçilerin, sağlam işçilerle Bu tanım içinde yer alanlara, yardımı olmaksızın yaşamını aynı ücreti almalan devlet memurluğunun kapılan, sürdüremeyecek derecede öngörülmüştür. "çok az da olsa" aralanmıştır. sakat olmaları koşuluyla, Devlet Memurlan Yasası "Sakatlık, daha düşük ücretle "adi malullük aylığı" bağlanır. kapsamındakı kamu kurumları, çalıştrma sebebi olamaz. "çalıştırdıklan personele ait Sakat işçiler, diğer işçilere 506 sayılı sosyal kadrolarda, yüzde 2 (iki) yapılan sosyal yardımlardan Sigortalar Yasası: oranında sakat çalıştrmak aynen yararlanıriar. zorundadır." Toplu iş sözleşmelerine sakat Sosyal Sigortalar Yasası'nda, Sakat memur çalıştıran kamu işçiler aleyhine hükümler sakatlar için öngörülen aylık kurum ve kuruluşlan, "çalışma konulamaz. bağlama koşullan da değişiktir. yerierini sakatlann çalışmasını (Tüzük madde 11)" SSK'nin sakatlara bağladığı kolayiaştıracak şekikJe Tüzükte, işyerlerinin sakatlann aylıklar, "yaşlılık aylığı" ve düzenlemek, gerekli tedbirleri çalışma koşullanna "imkânlar "malullük aylığı" olmak üzere, almak ve sakatlann ölçüsünde" hazırianması da iki çeşittir ve "sigortalı çalışmalan ile ilgili araç ve öngörülmüştür. olmadan önce sakat gereçleri temin etmek olanlaria", "sigortalı olduktan zorundadır. (Yönetmelik "Işverenler çalışma yerierini, sonra sakat kalanlara" değişik madde 10)". imkânlar ölçüsünde, koşullarla aylık bağlanır. sakatlann çalışmasını Yönetmelikte öngörülen bu Malullük aylığı (sigortalı koşullann yerine getirilmediği de kolaylaştıracak şekilde olduktan sonra bir gerçektir. hazıriamak, sağlıklan için sakatlananlar): gerekli tedbirleri almak, mesleklerinde veya A) Çalışma gücünün en az üçte 1475 savılı Is Yasası: mesleklerine yakın işlerde ikisini {yüzde 67) yitirenler, çalıştırmak, işleriyie ilgili bilgi B) Çalışma gücünün üçte İş Yasası kapsamındaki kamu ve yeteneklerini geliştirmek, ikisinden azını yitiren ve ve özel kesim işyerlerinin "yapılan tedavi sonunda çalışabilir durumda olmadığf saptananlar, C) İş kazası ya dameslek hastalığı sonucu, meslekte kazanma gücünün en az yüzde 60'ını (altmış) yitirenler, "Malul" sayılır ve bu konumda olanlara, "malullük aylığı" bağlanır. Yaşlılık (emekli) aylığı: A) llk kez sigortalı olarak çalışmaya başlamadan önce, çalışma gücünün en az üçte ikisini {yüzde 67) yitirenlerden, B) Çalışma gücünün en az yüzde 40'ını yitirdiği için Gelir Vergisi Yasası'nın sakatlar için öngördüğü vergi indiriminden yararlanmaya hak kazananlardan, "Yaşları ne olursa olsun en az 15 yıldan beri sigortalı olup, bu süre içinde en az 3600 gün (10 tam yıl) malullük, yaşlılık ve ölüm sigortaları primi ödemiş olanlara bu kez, yaşlılık (emekli) aylığı" bağlanır. 1479 sayılı BağKur Yasası: BağKur Yasası'nda sakatlara "malullük aylığı" ve "yaşlılık (emekli) aylığı" bağlanabilmesi için aranan koşullar da değişiktir. Malullük aylığı: BağKur'un malullük aylığı bağlaması için aradığı koşul bir seçeneklidir. Sigortalı olmadan önce sağlıklı olup sigortalı olduktan sonra "çalışma gücünün en az üçte ikisini (yüzde 67) yitirenler"den en az 5 tam yıl (1.800 gün) prim ödeyenlere koşulsuz olarak "malullük aylığı" bağlanır. Yaşlılık aylığı: BağKur Yasası sakatlara "yaşlılık aylığı" bağlanması için özel bir koşul getirmemiştir. Sakat ve sağlıklılar aynı koşullarla "yaşlılık aylığı" almaya hak kazanır. A) Sakat kadın ise 20 tam yıl (7.200 gün), erkek ise 25 tam yıl (9.000 gün) prim ödemek koşuluyla, B) Sakat kadın ise 50, erkek ise 55 yaşını doldurmuş olması ve en az 15 tam yıl (5.400 gün) prim ödemek koşuluyla, "yaşlılık aylığı" almaya hak kazanır. Sakatlık gibi bilimsel verilere dayalı bir konuda da sosyal güvenlik yasalannda öngörülen uygulamalar görüldüğü gibi değişik ve çelişkilidir. $tn