Katalog

24 KASIM 2002. SAYI 870 1999 ile 2002 seçimleri arasında her 100 seçmenden 57'sinin oy verdiği parti değişti. 2002'de AKP ya da SP'yi tercih eden seçmenlerin FP'nin devamına oy verdiklerini kabul etsek bile bu oran ancak yüzde 48'e düşüyor. Sayılarl siyasal deprem MEHMET AKÖZER * 3 Kasım seçimlerinin sonuçları genellikle bır "siyasal deprem" olarak niteleniyor. Ayn, cabu seçimlennyol açtığı iktidardeğişikliği ile 1950 seçimlerini izleyen iktidar değişikliği arasında benzerl ikler kuruluyor. İktidar değişikliğinin siyasal anlamı bakımından bu benzerliğın ne ölçüde geçerli olduğu kuşkusuztartışılabilir. Ama3 Kasım'da 1950'den bu yana Türktye'de en şiddetli siyasal yer kaymasının gcrçekleştiğini sayılarla da ortaya koymak olanaklıdır. Oy salınımı Siyasal bilim literatüründe, oy lann siyasal partilere dağılımında iki seçim arasında TABLO 1 yılı Seçim parti değişmiştir. 2002'de AKP yadaSP'ye oy verenseçmenlerin 1999'dakı FP'nindevamına oy vermiş oldukları kabul edilse bi le bu oran ancak yüzde 43,8 'e düşmektedır. Her iki oran da 1950 sonrası çok partili dönemın tümü için ölçülen en yiiksek değerlerdir. Tablo l'de 1954'ten bu yana her bir seçim için öncekıne göre hesaplanan salınım endeksi değerleri sunulmaktadır. (1946 seçımlerinde partilere değıl adaylara oy verilmiş olduğundan partilerin oy oranları saptanamamakta ve o nedenle 1950 seçimleri için bir salınım endeksi de hesaplanamamaktadır. 12 lıylül 'den sonra bütün partiler kapatıldığı ve 1983 seçimlerine tümüyle yeni partilerle girildiği için bu seçim için de anlamlı bir salınım endeksi hesaplaması olanaksızdır.) J ^ 1954 1957 1961 ' 1965 1969 1973 Bir önceki seçime göre salınım endeksi: Partilerin arasında toplam oy salınımı Seçim lınımı (%) yılı 1977 7.3 1 11.7 1987 21.3 25.7 12.6 30.1 1991 1995 1999 2002 Bir önceki seçime göre salınım endeksi: Partilerin arasında toplam oy salınımı 18.3 38.6 20.3 22.7 22.7 56.7 meydana gelen toplam oy kaymasımn standartölçüsüolarak Mogens Pedersen'ingeliştirdiği "volatilite endeksi" kullanılır. Türkçe'de "oynaklık" tenmıyle de karşılanan, bizım "salınım" terimini yeğlediğimiz bu endeks değen, her bir partinin oy oranında iki seçim arasmda meydana gelen artıeksı değışiklıklerin mutlak değerlerinin toplamının ikiyebölünmesiyle elde edılir. Bu hesaplama 1999 ve 2002 seçim sonuçlarına uygulandığında elde edilen salınım endeksi yüzde 56,7'dir. Bir başka deyişle, 18 Nisan 1999 ile 3 Kasım 2002 seçimleri arasında her yüz seçmenden 5 7 'sinin oy verdiği Görüldüğü gıbi, 2002 'ye değin bir önceki seçime göre en yüksek oranda oy salınımı, yasaklı 1983 seçımlenni "düzelten" 1987 seçimlerinde (yüzde 38,6) gerçekleşmiştir. 12 Mart müdahalesıni izleyen 1973 seçimlerinde ise partiler arasında yüzde 30,1 oranında oy salınımı olmuştur. Her iki değer de 2002'de gerçekleşen değerlekarşılaştırılabilecek ölçüde yüksek değildir. Saha araştırması bulguları Pedersen oy salınımı endeksi, ardışık iki seçimde sandıktan çıkan oylann dağılımındaki farklılığadayalı birhesabı içermektedir. Bu hesaplamanın, ilk seçimde belirli partiler arasındaki oranın üzerinde oluşunu yansıtiçin oy kullanmışken ikincisınde başka parti maktadır. lere oy veren seçmenlerin tercihleriyle, ilk se1999'da belirli bir partiye oy vermiş olup da çimde oy kullanmadığı halde ıkıncisinde çe 2002 'de başka partilen tercih eden seçmenleşıtli partilere oy vermiş seçmenlerin vc ikin rin yarısı AKP'ye yönelirken (toplam yüzde cisinde ilk kez seçmen olanlann tercihlerini 66,5 içinde 33,2 puan), kalan yarısının oy laayırt etmesi olanaksızdır. Ayrıca iki seçimın rının öbür partilere dağı Imış olması dikkat çesandık sonuçlarına dayalı bir karşılaştırma, kicidir. Bunun sonucunda, 3 Kasım seçimleparti çif tleri arasındaki iki yönlü (A partisin rinde oyların 34,3 'ü tek bir partide toplandığı den B partisıne ve B 'den A'ya) oy alışverişle halde seçmen kitlesinin parçalanmışlığında rinin ancak net etkisini yansıtabı lmektedır. anlamlı birazalma gerçekleşmemiştir. Oysa özel olarak ilk seçimde oy kullananSiyasal bilim literatüründe seçmen kitlesilarııı toplam ne kadarının ikincisinde başka nin partiler arasında parçalanmasının stanpartilere oy verdiğinin belirlenmesi, seçmen dart ölçüsü olarak Douglas Rae'nin geliştirkitlesindeki hareketlilığin daha gerçekçi bir diği "oy parçalanma (fragmentation) endekölçüsünü elde etmeyi sağlayacaktır. Bu ise si" kullanılır. (Bu endeks değeri, her seçimde ancak kantitatif saha araştırmalanylabelirle her bir partinin oy oranlannın karelerinin topnebilır. lamının 1 'den çıkanlmasıyla elde edilir) Bu Sosyal Araştırmalar Merkezi'nin (SAM) 3 endeks 0 ile 1 arasında değişebilmekteveörKasım seçimlerinden kısa süre önce gerçek neğin 0,5 dolay ında bır endeks değeri seçmen leştırdiğı kamuoyu araştırmasının sonuçları, kitlesinin iki partili bir sisteme yöneldiği an1999'da geçerli oy kullanmış seçmenlerin lamınagelmektedir; endeks 1 'eyaklaştıkça yüzde 66,5'inın 3 Kasım'da 1999'dakinden seçmen kitlesinde parçalanmışlığın arttığı başka partilere oy vereceklerini ortaya koy anlaşılmaktadır. muştur. Bu oran, 3 Kasım siyasal depreminin şiddetini daha çarpıcı biçimde vurgulamak Parçalanma eğillmi tadır. Buoranla,3 Kasım'da gerçekleşen soTablo 2 1983 'ten bu yana her bir seçim için nuçlar için hesaplanan salınım endeksi (yüz hesaplanan oy parçalanma endeksi değerleride 56,8) arasındaki fark esas olarak, saha ni göstermektedir. araştırmasının sonuçlannda iki yönlü oy ha1983 'ten 1999'adeğın her seçimde seçmen reketlerinindehesabakatılmasındankaynak kitlesinin biraz daha parçalanmış olduğunu lanmaktadır. görmek şaşırtıcı değildir. Bu dönemde asıl kıGene aynı SAM araştırması, 1999'da geçer nlma, yasaklı 1983 seçim sonuçlarının"düli oykullanmış seçmenlerin yüzde 33,2 'sinin zeltildiği" 1987'de gerçekleşmiştir. Birinci 3 Kasım seçimlerinde AKP'ye oy verme eği partinin oy oranı yüzde 45,1 'den yüzde 36,3 'e limınde olduklannı ortaya koymuştur. Bu düşerken parçalanma endeksi de anlamlı bir Devamı 6. sayfada oran, AKP' nin 3 Kasım seçimlerinde gerçek artışgöstermiştir. leşen oy oranının yalnızca 1 puan altında t * dır. Bu küçük fark, 1999 seçimlerinde y TABLO 2 Oy parçalanma endeksi oy kullanmadığı halde 2002'deoykul1983 1987 1991 1995 1999 2002 . lanan seçmenler ve 2002'de ilk kez seçmenolanlararasındaAKP'ninoy . 0.65 0.76 0.79 0.84 0.85 0.82 ! oranuunl999'daoykullanmışolanlar