Katalog

Frengi kobaylan hep siyahtı M. HALİM SPATAR îkıncıDunyaSavaşı'nınılkgençhkçağınıi7a doğru ılerledığımız o karanlık ve sıkıntılı gunlerınde gazetedergı okumayı, ajans dınlemeyı huy edınmış bır kuşaktanım Ama, Encycloptedıa Bntannıca'nın 2000 y ılı basımında, oncekı basımlannda gormedığım bır maddey ı okuyunca, hem de sabık bır tıp oğrencısı olarak bu konuyu nasıl olup da şımdıye kadar duymamış, bır yerlerden okumamış, bılgı cdınmemıs olduğuma şaşırdım kaldım Olur ya, belkı de ben atlamışımdır,dıyedusundum E B'desozugeçen olay'Tuskegeefrengı tncelemesı"başjığını tasjyordu Ama araş.tırdıkça, pek oyle kolay atlanabılecek bır olay olmadığını kamuoyunageçyansıdığını, E Bntannıca'nın da bunu en son basımlanna aldığını anladım Dunyanın nerelere yonlendınldığının pek bellı olmadığı bu gunlerde bu olayı şoyle bır gozden geçırmenın, bazı şeylen unutmamak yararlı olur dıye duşundum 1928'de, Amenka'da merkezı Chıcago'da bulunan Julıus Rosenvvald Fund adlı hayır kurumunun tıp hızmetlerı yonetıcısı, gune ABD'de çok zor koşullar altında yaşayan sıyahların sağlık sorunlarına ve daha başka gereksınımlenne yardımcı olabılmek amacıyla Bırleşık Devletler Kamu Sağlığı Servısı'ne (PHS)ba^vurdu Servıstamosıralarda ABD'nın Guney eyaletlerınde ı,ok yaygın bır durumda olan frengi konusunda kapsamlı bır tarama çalışmasını yenı bıtırmıştı PHS ıle Julıus Rosenwald Fund frengi uzennde bırlıkte çalışmak uzere anlaştılar Tasarlanan program ABD'de frengının en yaygın gorulduğueyaletlennegenışletıldı PHS, hazırlıklarını yaparken guneylı sıyahların ılgısını çekmek ve projeye katılımlannı sağlamak ıçınTuskegee Enstıtusu'ne başvurdu Maconlh'nınmerkezı Iuskegee kentındekıenstıtuyu,sıyahlararasındaçok saygm bır yen olan, kendısı de kole bır sıyah olarak doğan, ama sonradan kendı çabalanyla okuyarakkendısını yetıştırerekeğıtun(.ı olanunlu BookerT Washıngton(1856191S) kurmusjtu Amatı, guneyın yoksul sıyahlarına eğıtım olanağı sağlamaktı Bu katkısınakar^ılıkPHSenstıtuhekımlerıne eğıtım ve uzmanlıklarını ılerletme olanakları sağlamayı, projede yarat lanacağı hemşırelere para odemeyı ustlendı Bu kapsamlı tedavı ve yardım programı tam uygulamayagırerken, 1929 Buyuk Bunalımı patlak verdı Malı durumu fena halde sarsılan Rosenvvald Fonu projeden çekılmekzorundakaldı Maddı destekkesılınce, PHS'nın de tedavı programını uygulayacak gucu kalmadı Bu sıralarda tıp ve sağlık çevrelennde frengının ırklararasında gosterdığı farklılıklar konusunda yoğun bırtartışma surup gıdıyordu PHS danışmanlarından John Hopkıns Unıversıtesı'nın Tıp Bolumu'ndenDr JosephE Moore,"Zencılerdekı frengının bırçok bakımdan bey azlardakj frengıden farkhlık" gosterdığını ılerı suruyordu PHS 'den Dr Talıford C lark da, bır raporunda"Maconllf nınkendılığındenortaya çıkmış olan doğal bır laboratuvar" olduğunu, "Zentı" halkın zaten oldukça du^uk duzeyde olan ?ekâ durumunun yanı sıra, ekonomıdekı bunalımın yarattığı koşulların ve çok yaygın olan rastgele cınsel ılışkılenn, frengının fena halde yayılmasına yol açtığınıbelırterek, Proje'nın sıyahlancanlı denek olarak kul lanmasını onermıştı Onerısı kabul edıldı ve proje, tarama çalışnidsı suasında en yuksek oranda trengının saptandığı yore olan Maton tlı' y le sınırlandırıldı 1930'daMaconllfnın27 000olannufusunun yuzde 82'sı siyahtı Bu yoksul sıyah ınsanların buyuk çoğunluğu omurlerınde bır kez bıle doktor yuzu gormemıştı Muayene ve kan testlerınden geçırılerek Yıl 1928. Frengi her yanı kasıp kavuruyor. Amcnkalılar hastalığın gelişimini kavrayabilmek için siyahlar üzerinde çalışmaya karar verdiler. Hastalara frengi olduklannı söylemediler. 400'ü aşkın siyahı tedavı etmeden ızlediler. Sonuç iç karartıcıydı. 100 denek öldü, 40 kadına frengi bulaştı 19 frengili bebek doğdu. 1970'li yıllarda kobay ailelerine tazminat ödendı. 1997 yılında da Clınton özür diledi.