Katalog

14 Spartacus'un çağnsıyla bir araya gelmiş 120 bin köleasker... Filozoflann köleliğin zorunlu olduğunu kanıtlamak için uğraştığı bir dönemde, özgürlük için verilen mücadele. Pencere Yayınlan tarafindan yayımlanan "Spartacus" bu mücadeleyi anlatıyor... „. Kaba kuvvetın zaferinin işareti olan ve insanlığın özgürlük saatinin henüz çalmadığını kanıtlayan altı bin çarnuh." (1) Geç de olsa dilimize kazandınlan Marcel 1 Oüivier'nin kitabında, tarihin en büyük ayaklanmalarından biri, Spartacus ayaklanması toplumsal, siyasal ve insani yönleriyle inceleniyor. Benzerkonulan ele alan yapıtlarda çoğu zaman rastlandığı gibi, ayaklanmanın askeri yönü, yaşamın öteki yanlannı gölgelemiyor. Roma'da gelenekler, değeryargılan, köle ayaklanmalannı doğuran çeşitli nedenler; köleci toplumun iç çelişkisi, toplumdaki çözülme ve çüriime oldukça yalın biçimde dile getiriliyor. Öte yandan, yine benzer yapıtlarda rastlandığının tersıne Henri Barbusse 'ün önsöz'de dikkat çektiği gibi Ollivier, " Okurlara (...) turist rehberlerine özgü tumturaklı anlatımlarla değil, tıpkı bir makınist gibi küçük, özenli vuruşlara yön veriyor." (2) tnsanı dehşete düşüren sömürü ve zulüm karşısında yazar yer yer kendini tutamayıp, köleleri savunma gereksinimi duyuyor. Kitabı okuyup bitirdiğinizde iki damla gözyaşınız kanşıyor, kölelerin gözyaşlanna. CUMHURİYET DERGİ Yanlış zamanda doğru yerde... CENGİZ YILDIRIM • " I I * *" I Fllozofun gözüyle kölellk Köleci toplum, tarıhte ılk, sınıflı toplumdur. Köle, bütünüyle efendisine ait iktisadi bir araçtı. Köleler açık arttırmayla alınır satılır, istenirse efendisi tarafindan öldürülürdü. llkçağ felsefesinde genel kanı, köleliğin gerekli, hatta zorunlu x>lduğu yönündedir. Platon'agöre "köle sâhîbiolmak hem yararlı hem sakıncalı"dır. Yönetilmesi zorbirhayvandır, insan. "Gereklilikten doğmuş", ancak büyük acılann kaynağı olan şu özgürköle, efendiuşak aynmına katlanmayacağı açıktır. "Çoksıkıntıhbirmal"dırköle. Köle ayaklanmalan, kötülükler ve haydutluklar bunu göstermektedir... tki çare önerir filozof:" Birincisi elden geldiği kadar, farklı dillerde konuşan köleler satın almak. tkincisi, yalnızköleleriçin değıl, kişinin kendi çıkarlan için de onlara iyi davranması." Öğrencisi Aristo'ya göre kölelik, gereklilikten öte," doğal düzenin bir ilkesi "dir. Bazı sof istlerin, insanlann eşit olduğunu ileri sürerek, köleliği reddetmesini aşırı bulur Aristo. Her şeyden önce, yurttaşm erdemli davranabilmesi, dolayısıyla mutluluğa ulaşabilmesi için zorunludur kölelik. Erdem, boş zaman istemektedir; maddi yaşamın tüm kaygılanndan kurtulmuş olmayı gerektirmektedir. Nasıl sağlanabilir bu? Yurttaşın bütün işlerini kölelerin görmesiyle. Sonuç; "Eğer kölelik gerekli bir şeyse bu yalnızca doğanın dayatmasından değil, bundan vazgeçmenin bir yolu olmadığındandır. Günün birinde dokuma tezgâhlan, dokuma işini "kendiliğinden" başarabilirse, ancak o zaman kölelik ortadan kalkabilir. Aristo'ya göre, olası değildirbu. lnsanı insanlıktan çıkaran bir baskı ve zulüm düzeni hüküm sürerken, belki nice yenilgiden sonra, köleci sisteme edilgen bir karşı çıkış, köleler için hiç olmazsa avutucu bir düşünme biçimi ancak, kendi içlerinden çıkanbirfilozoftarafındangeliştirilecektir. Roma stoacıhğının temsilcilerinden köle kökenlı Epiktetos, özgürlük sorununutartışır. Ona göre, bir efendi kendi tutkulannın kölesi olabileceği gibi, bir köle de kendi manevi bağımsızhğıiçindeözgürolabilir. Ancak bu özgürlük, dünyayı değiştirerek elde edilemez. tnsanı mutlu kılan, şeylerin kendileri değil, o şeylerüstüne olan anlayışlandır. Yani mutlu olmak, bir irade işidir... (3) Bakalım köleler ne diyor? O Spartacus filminin son sahnesi nasıl unutulur? Uzayıp giden yol boyunca dizili sayısız çarmıh; el ve ayak bileklerinden kan sızan köleler... Yakın çekimde, acıyla hüznün iç içe geçerek donup kaldığı yüzler... Son nefesini vermek üzere olan bir kölenin gözlerinden süzülenbirkaç damla gözyaşı... Trompet ve boru sesleri, marşlar, naralar; toz duman içindeki savaş mcy danlannda mızrak yarası almış binlerce atın acı acı kişncmesi; yüz binlerce kolun aynı anda salladığı kılıçlann şakırtısı, kolu ya da bacağı kopmuş askerlerin çığlığı; bütünbunlann bir arada oluşturduğu korkunç uğultunun ardından, o suskunluk ve o derin sessizlik... Filmin son sahnesinin, seyirci uzerinde olabildiğince büyük bir etki yaratması mı istenmişti? Balta ve kıhç devrinde, Roma ordusu, binlerce çarmıh kurmuş muydu gerçekten? " Bu son savaşta 60 bin köle öldürüldü, diğer altı bin köle ise Romahlar tarafindan tutsak alındı, Roma'dan Capoue'ye giden Appienne Yolu boyunca çarmıha gcrildi. yalı bir esirin Roma'ya karşı kıhç çektiği ve bütün köleleri yanlanna çağırdığı söylentisi kulaktan kulağa hızla yayılmaktadır. "Dokuma tezgâhı, dokuma işini kendi kendine başaramıyor" da olsa, köylerden, şehirlerden, otlaklardan, çiftliklerden binlerce köle Vezüv'e akın eder. Bundan daha doğal ne olabilirdi? Şimdi onlara özgürlük çağnsı yapan kişi kendilerinden biri, hem de gladyatör adayı olarak seçilmiş biriydi. Kaçıp kurtulamamış olsa, o da bir an önce "ölüme kavuşabilmek için" çoğunun yaptığı gibi ya kendini taşıyan arabanın altına atılıp kafasını ezdirir ya da arkadaşlanna kendini bogdurturdu. Yok eğer onlan da başaramamışsa, sırası geldiğinde, Romalılan eğlendirmek için elinde silah, kendisi gibi bir köley le dövüşe zorlanacak; yenerse bir başka dövüşe hazırlanacak, yenilirse, yaşayıp yaşamaması, seyircilerin baş parmaklanmn yeri ya da havayı göstermesine bağlı olacaktı. Rakıbinin, karnına sapladığı kılıçla can verirse; yaşhlar, hastalar, sakatlar henüz soğumamış bedenineçullanıpkanınıiçeceklerdi. Gladyatör kanı her türlü hastalığa iyi gelirdi! Spartacus'un çağnsıyla bir araya gelmiş 120 bin köleasker... Kimi zırhlı giyip kalkan kuşanmış, kiminin elinde kıhç ve mızrak; bir kısmı yırtık pırtık gömlekli, bazılan yarı çıplak; kiminin omzunda tırpan, dirgen, tırmık, kiminde gürz, balta, delici aletler; hepsinde de aynı yabani öfke ve kızgınhk... Geride sığır ve koyun sürüleri; böğürmeler, melemeler, köpek havlamaları birbirine kanşıyor. Sonra, süvari birliklerinin muhafızhk ettiği uzunbiratlı arabakuyruğu; arabalardayaralılar, çadırlar, ganimet ve yiyecek. En arkada kadınlar,çocuklaryaşlılar... Iştekibirli Roma'mn yenilmez tümenlerini arka arkaya perişan eden köleler ordusu.. . Filozoflar, köleliğin zorunlu olduğunu kanıtlamak için uğraşadursunlar; Roma konsülleri, senatörleri, yurttaşlan "Kentinyaşamı için gerekli işleri kim yapacak" diye sorarak, kölelerin özgürlüğünü gerçekleşmesi olanaksız bir düş saysınlar; Spartacus'un çağnsında bir başka kavrayış ve derinlik vardır:".. .Bugüne kadar, bizim kör ve utanç verici baş eğmemiz yüzünden güç kazandılar. (...) Efendiköle; zenginfakir arasındaki bu iğrenç aynm doğadan gelmiyor. Güçsüze boyun eğdirmek de, küçük azınlığın büyük çoğunluğa egemen olmasını sağlamak da doğaya özgü değil. Bu iyi yürekli, ortak anamn yasasına uyalım.(...) tnsanın gerçek, büyük, tek niyeti özgürlüktür; yürekli insanlar, özellikle de özgürlüğü yeniden ele geçirirlerse, onu ancak yaşamlanyla birlikte terk ederler. (...) Eğer isterseniz, içinde bulundurduğu her şeyiyle, bu ülke sizin. Kim en yürekliyse, toprağa sahip olma hakkı onundur."(4) Zincirlerinden boşanmış kin ve öfke, önderin bile dizginleyemeyeceği boyutlara ulaşmıştır. Romalı özgürçiftçilerin yerleştirildiği Nola kentini ele geçiren köle ordusunun zulmü, bir zamanlar efendilerin kendi uzerinde uyguladığı zulümle boy ölçüşür. Kadınlara tecavüz edilir, evleryakılıp yıkılır, erkek nüfusun tamamı kıhçtan geçirilir. Spartacus, katliama son vermek için hileye başvurmak zorunda kalacaktır. Romalı tümenlerin, üzerlerine gelmekte olduğu haberini yayarak, ordusunun geri çekilmesini sağlarvekentin bütünüyle yıkılmasını ancak önleyebilir. Kısa sürede büyük bir ordu kuran Spartacus, Roma' ya karşı arka arkaya zaferler kazanır. Amacı ttalya'ya çıkmak, savaşlarda esir alınarak köleleştirilen insanlann kendi topraklanna dönmesini sağlamaktır. Galyalılarla Cermenler, bu düşünceye karşı çıktığı gibi, savaş sırasında da zaman zaman ana ordudan aynlarak anlamsız saldınlara girişir Doğanın yasasına uymak... Romahlara esir düşüp pazarda bir gladyatör eğiticisinesatıldıktan sonra arkadaşlanyla birlikte hapishanenin kapılannı kınp kaçarak Vezüv'e sığınan Herkül gücünde Trak Spartacus 'u sinemada Kirk Douglas canlandırmıştu..