Katalog

Buyukdere'deki özel deniz hamamları... Bir zamanlar deniz ve insan Bugün artık ne rengi var, ne de zenginliği îstanbul denizinin. Oysa bir zamanlar, plajlar ve deniz hamamı kentiydi. Burçak Evren'in înkılap Yayınevi'nden önümüzdeki ay çıkacak olan kitabı "îstanbul'un Deniz Hamamlan ve Plajlar" işte bu Önceleri denizlik vardı, sonra mayo ve bikinL. • 1. Sayfanın devamı ibrişim futalara (peştamallara) sarub mahiler gibi gavvashk iderler..." der. Evliya Çelebi'ninbubetimlemesindendahal7.yüzyılda denize girildiğıni, mayolann atasının da tıpkı çarşı hamamlanndaki gibi peştamallannolduğunuanlanz. 17. yüzyılaaitbirtürküde de; "Edirne Tunca suyunda Bursa'nın kaplucasında Îstanbul Kumkapusu'nda deniz meleklerioynar"denilerek 17.yüzyılda Kumkapı 'da denize girenlerin altı çizilir... Osmanlı Arşivi'ndeki 1781 tarihli bir belgede ise (BaşbakanhkOsmanlıarşivi,Cevdet Beledıye, Nr. 6337; Malümat, 29 M 1312, Nr. 89782, s. 181) Istanbul'da Davud Paşa lskelesi yakınlarında deniz hamamı çeşmesinın varhğından söz edilir. Bubelgeye dayanarak deniz hamamlannın 18. yüzyılın sonlannda oluşmay a başladığuıı anlanz. 19. yüzyılın ilk yansında Allom ve Bartlet tarafindan yapılan kımi gravürlerde Evliya Çelebi'nin sözünü ettıği peştamallı deniz meleklennden bırkaç tanesinı görürüz. Ama burada melckler düşlendığı gibi dişi değil, erkektir. Dişi meleklenn denize girmesi ıse ancak deniz hamamlannın ortaya çıkmasıyla başlamıştır. Deniz hamamlannın ilk kez hangı tarihte nerede kurulduğuna ılışkın rivayetler muhtelıftir. 1781 tarihli belgede Istanbul'da Davud Paşa iskelesi yakınlanndaki bir deniz hamamı çeşmesinden söz edilmektedir. Bir başka belgede 1829'da Izmir'de deniz hamamlannın varlığmdan söz edilmektedır. Bu tanhte Mütesellim Tahir Paşa' nın iznıyle Izmır'de birden fazla deniz hamamı yaptınlmıştır. 12 Mart 1847 tarihli bir Şura i Bahn karannda Haliç kıyısındaki Tersane i Amire 'de iki deniz hamamının bulunduğu, gayrimüslüm bir vatandaş tarafindan da Galata Köprüsü'nün Karaköy ayağında açılmak istendiğı yazmaktadır. Bu vatandaşa; trafiğı engelleyeceği için deniz hamamının başka yerde yapılması kaydıyla izin verilmiştir. O yıllarda deniz hamamları belediyeye değıl, Tersane i Amıre'ye bağlıydı ve yeni deniz hamamı kurmak isteyenler de bu kurumdan izin almak zorundaydı. Îstanbul kıyılannda, 1867 yılında 62 deniz hamamı bulunuyordu. Bunlann büyuk bir kısmı erkeklere mahsus deniz hamamlanydı. Erkek ve kadın deniz hamamlannın bırlikte olduğu yerlerde ise hamamlar arasındaki uzakl ık seslerin duyulmayacağı bir mesafe olarak ayarlanıyor, aynca gün boyu iki hamam arasında görevlıler dolaştınlıyordu. Deniz hamamlannın türlerl... Deniz hamamlan hususi (özel) ve umumi (genel) olarak ikıye aynlırdı. Genel hamamlar dakadınlara vc erkeklere ait olmak üzere iki çeşitti. Bazı semtlerde, Salıpazan ve Kumkapı'da olduğu gibi erkek hamamlan tek olarak yapılır, kimi semtlerde ise Fenerbahçe, Bostancı, Moda'da olduğu gibi kadın ve erkek hamamlan birbirlerinın seslerini duymayacak uzaklıkta yan yana olurdu. Bu hamamlara aılecek gidilir, herkes kendi hamamında yıkanırdı. özel hamamlar ıse büyük yalılann önünde yapılırdı. Boğaziçı'ndeki tüm yabancı elçiliklerin önünde kendılerine ait bırer özel deniz hamamlan bulunurdu. Reşat Ekrem Koçu bu özel ha«*" dönemi anlatıyor.