Katalog

eklerin yanına başlan açık olarak çıkabiliordu... ...Sultan Abdülmecit'in oğlu Şehzade 'ahdettin' in doğutnu nedeniy le verilen kutıma davetinde Harem' in ve sultanın orkestılan sıraylaçaldalar. Erkeklerbahçede, kaının önünde, kızlar içeride, bahçe kapısının anında,birparavanınarkasmdayeralmışırdı. Harem orkestrasmın kadın müzisyenari erkek meslektaşlannın kendi çalışlan onusunda ne düşündüğünü merak ediyorırdı. Bunu öğrenmek amacıy la biz küçüklei, paravanm öbür yanına geçip erkeklerin onuştuklannı dinlemekle görevlendirdiler. }izlerde,görevimizigizliceyerinegetirebilaek için, sanki hiç ilgilenmiyormuş gibi araanna kanşıp bu bey leri dinledik. Söylenen özler "Bu hanımlar nasıl oluyor da bu kadar yi çalabiliyorlar, neredeyse bizden daha iyier" yolundaydı. Bu anlatım kendini beğennişlik izlerini taşımakla birlikte Harem mü:isyenlerinin yeteneklerine olan saygıyı da /ansıtıyordu. Duyduklanmızı, hemen içeri •idip aktardık ve bundan son derece hoşnut )ldular. O akşam, bazen üstün nitelikte, özelikle de o dönemde tstanbul'da moda olan juillaume Tell ve Traviata operalanndan ba'\ parçalan güzel çalmışlardı. Harem orkestası, Türkmüziğini de, aynı kusursuzlukta ve iinlemekle bıkılmayacak biçimde çalardı... başlamışlardı. Onlann aralanna kanşan ablam, hayranlığım saklayamamış ve Türkçe olarak "Nc güzel kız" demişti. Güzel deyiminin anlamını önceden öğrenmiş bulunan kızın Çerkez diliyle verdiği yanıtı, bizim esirler Türkçeye çevirmişlerdi: "Güzellik mutluluk için yeterli değil. Ben o kadar güzel değilim, ancak çirkinolmadığım için de mutluyum. En azından hizmet edeceğim hanımın beni sevunsiz bulmaması beni sevindirecektir". Bu sırada ablam "Hizmet etmek için yaratılmamış" dey iverince kız hemen "Hayır, hayır. Hiçbir zaman odalık olmaya razı olmam. Ben Istanbul'a, saraya kabul olunmak ve sultan hanımlarına hizmet etmek için geldim. Bu konağa ve daha önce de bir eve götürülmeye, yalnızca Istanbullu hanımlan ve evlerinin içini yakından görmek istediğim için razı oldum. Hiçbir zaman saraydan başka yerde çalışmaya razı olmam" demişti. Kız gururluydu. Gerçekten de istediği gibi, Sultan Haremi'ne satıldı. Sonraları ona sarayda rastladım, beni görünce sevinmiş ve yanıma koşmuştu. Esirler, kullanılacaklan işlere göre üç sınıfa aynhrlar. Ev işlerinde hizmet edecek (halayık) olanlann uzunca boy lu, sağlam ve orta güzellikte olması gerekir. BunlarAbdullah Buhari, "SineKeman Çalan Kadın' dan, çirkin ve çelimsizler "molada" diye anılırlar ve fiyatlan düşüktür. Odalık ya da kapatma ola lerinde çokyüksek fiyatlarkarşılığındapacaklann güzel, zarif, biçimli ve pn beşle y ir zarlanırlar. mi yaş arasmda olması gerekir. Üçüncü sını.. .Esir olan bir Çerkez için yasal ve zorunfa giren esirlerse kazanç ya da vurgun amalu çalışma sürcsi dokuz yıldı. Bu hizmet sücıyla satın alınanlardır. Bunlar, sekizle on iki resini doldurmadan esirne özgürlüğünü isteyaş arasında, çok genç, güzel, biçimli ve bü yebilir, ne de özgürlüğünü kaçmak yoluyla yüdükçe güzelleşecekleri algısını veren çokendi elde etmeyi düşünebilirdi. Ancak kötü cuklar arasından seçilir. Bu esirler, büyük efendilerin hor kullanmalan ya da eziyet etözenle yetiştirilirler. Bedenlerini ya da elle meleri durumunda esiri koruyucu bir sistem rini yıpratacak işlerden uzak tutulurlar. Ayn vardı. Arada söylemiş olduğum gibi, esir saca iyi bir eğitim verilip müzik ve düzgün davhip değıştirme istemınde bulunabilirdi. Göranış da öğretilerek evlenme çağına geldikrenek gereği, bu dileği hemen herkes kabul ederdi. Daha da olmazsa, esirbu dileğini uygulatmaküzere kaçardı. Dokuz yıllık hizmet süresi tamamlandığındaysa, yasaya göre bağımsız kalmak i steycbilir o zaman kendisine mahkcme kapısında geçerlıliği olan özgürlükberatı ya da azatkâğıdı verilirdi... Benim yanımda çalışan bir kız vardı. Sanınm Kürt asıllıydı. Sağburnunun kenarı delinmiş olup,neteni, neyüzçizgileri ne debiçimi bir Çerkeze benziyordu. Üstelik Çerkez dilinı de konuşamıyordu. Bütün bunlara karşın, esirler arasında Çerkezler nedense Kürtlcrden daha üstün sayıldığından, hep kendisinin Çerkez asıllı olduğunu ileri sürerdi. Böyle olduğu halde, daha sonra cşimin uzun yıllarvali olarak bulunduğuDiyarbakır'dan söz edildiğinde heyecanını pek saklayamazdı. Kendisi bu ilde doğmuş olmahydı. Gerçekten eşsiz, mükemmel birkadındı... Arapcariyeler... ^enci kızlann esirlik süresi de yalmzca yedi yıldı. özgür kaldıklannda onlar da Çerkezler gibi, çey izlenip bir zencı ile bazen dc beyazbiradamla evlendirilirler. Başka zenci kızlar tarafından baştan çıkanlmadıkları sürece hal ve gidışleri iyi olup, dikkatli ve sadık hizmetçi olurlar. Zenci kızlar için en büyük tehlike bayağılaşmış kadınlarla ilişki kurmalarıdır. Böyleleri inanılmazbirkolaylıkla zenci kızlann başlannı döndürür, bütün kötülüklere alıştınr ve ardmdan zavallı kızlan kendi çıkarlan için kullanırlar. Bu saf ve bilgisiz kızlar "abla"lar ve "godya"lar için gerçektenkolayyemdirler... 1 Mayısgünü,büyücülerinbayramıdır.O gün Istanbul'un hemen hemen bütün zenci kadınlan, çiçeklerle bezenmiş arabalara ya da kağnılara tıklım tıklım yığılır ve kırlara giderler. Çevredcki kırlıklarda önceden yerlerini ayırtular. Mcraklılan yaklaştırmamak amacıyla çevrelerine nöbetçiler dikerler ve yerleşecckleri yerin en ortasına içinde yemekpişirecckleri kazanlan yerleştirirler. Bu yemekler genellikle hindi dolması, kuzu eti ve "aside"den oluşur. Aside bir zenci yemeğidir, haşlanmış ve hafifçe ezilmiş pirincin ortasma bir çukur açılıp içine hepsi birlikte pişirilmiş kuşbaşı et, yeşil biber ve bamya yerleştirilerek hazırlanır. Tüm günü, yemek yiyerek, dümbelek çalarak ve herhalde onlara Afrika'yı anımsatan zenci türkülerini sinir bunalımlanna ugrayıncaya kadar söy leyerek geçirirler. Sarayda zenci esir kullanma göreneğiyoktu... favşan ve köçek dansları Haftada bir ya da iki kez Sultan Abdülme;it, akşamlan saz çaldınr ve raks gösterileri yaptınrdı. Rakkaseler için çok yorucu olan 'tavşan" dansının yapılmasını genellikle istemezdi. Bu dans, tavşanın devinimlerini y ansıtan küçük koşmalar ve arada kesik kesik sıçrayışlarla yapılır. Rakkaserun giysileri, bu harekctliliğin neden olduğu yorgunluğu büsbütünarttınrdı. Tavşan dansı için giyilen giysiler içine ayaklann yandan sokulduğu, üzerine gümüş pullar ve altın sırmalar işlenmiş, çok geniş ve bol büzgülü, yünlü kumaştan bir şalvarla yine yünden ve işli bır cepken ve kaşmiryününden yapılmış geniş bir kuşaktan oluşurdu... Istanbul'da köçek dansı, genellikle genç erkekler tarafından bazen de Ermeni ya da Yahudi genç kızlarla birlikte oynanır. Sarayday sa tüm roller, oynanancak dansın gerektirdiği giysileri giymiş olarak y alnızca genç kızlar tarafından yapılır. Bu oyunun kendine özgü değişik adımlan vardır... Köçek oyununun figürleri arasında Batılıların göbek dansı olarak adlandırdığı hareketler de vardır ancak bu öyle çok belirgin bir biçimde yapılmaz. Yani sarayda hiçbir zaman Batılıların sandığı ya da kendi ülkelerinde oryantal geçinen dansözlerden seyretmeye alışık olduklan, şehvetli ve uygunsuz.kışkırtıcı biçimde dansedilmez... Harem ağalan... Zenci hadımlar at, inek, koyun ya da keçi yetiştirmesini severler. Aralarında kendi r uşaklan, ahırları olanlar vardır. Birçoğu da, •efendilerinin cömertliği sayesinde mal ve mülk sahibi plmuşlardır. Üstelik, bunlann arasında ne kadar şaşkınlık verecek de olsa, evlenenler ya da odalık satın alanlar vardı ve evleri de her zaman çok düzenliydi. Yabancılar hatta Türkler arasında bile, hadımlann vahşi, insanlara karşı nefret ve horgörüyle dolu, çevrelerine kin duyan kişiler olduklannı düşünen çok insan vardır. Böyle düşünmek son derece yanlıştır. Bu saray ağalan, bu hainlik ya da vahşilik gibi nitelikleri hak etmezler. Bu talihsiz insanlar haremle selamlık, kadınlarla erkekler arasmda aracı olarak kullanılmak uzere kendi yurtlanndan kopa Çerkezeslrler... ... Bize getirilen böyle iyi aile kızlanndan birini evdeki esirler hemen fark edip çevresini sararak onunla çerkez dilinde konuşmaya Hüseyin Zekai Paşa, "Yıldız Sarayı Bahçesi 'nden "... nlıp getirilmişlerdir. Yalmzca saray değil, bazı zengin kişilerce de, salt bu amaç yani bu görev için satın alınmışlardır. Akıllanm kullanarak hem kadınlarla hem de erkeklerle birlikte yaşayabilen bu iyi yürekli insanlar, hiçbir zaman kimseyi kırmak istemezler. ^ Desenler.YapıKrediKültürSanatYayıncılık'ın "Osmanlı Gökkuşağında Yolculuk" kitabından.