Katalog

CUMHURİYET DERGİ Artemisia Gentileschi, "Lucretia", 1621... Buyorum Lucretia'nın intiharından öncekiaııı anlatıyor. p+ gorik betimleme olarak yorumlanabilir ve onun Judith rdlünü oynay arak kendi öfkcsini sahnelediği düşünülebilir. Ama tartışmasız olan, onun Judith betimlemelerinin, Judith ikonografisinin 16. ve 17. Yüzyıllarda duyusal zevkinncsnesi pasifkadındankadın normunu üstün kılan, kendi scsiyle konuşan kadın kahramana dönüşmesindc çok önemli rol oynamış sanatsal yaratılar olduğudur. Gentileschi'nin Judith imgeleri, kadınlann, resim alanının "öteki" olarak belli tarihsel üsluplan kullanırken kendi farklı anlamlannı ortaya koymak için bu üsluplan etkin biçimdc devindirdiklerinin en erken ve açık kanıtlandır. Ancak böylesi yerleşik, egemen, kurumsallaşmış biçimleri dönüştünbilme yetisinin önemini kavrayabildiğimizde onun işlerinin özgün, devrimci niteliğini ay ırt edebiliriz. Artemisia Gentileschi klasik anlatılann kadın kahramanlannı resmetme geleneğini kariyerinin sonraki yıllannda da sürdürur. Gentileschi 'nin tuvaline yansıttığı bir başka klasik anlatıya göre, Eski Roma'da soy lu bir erkeğin iffetli eşi Lucretia, despot hükümdarın oğlunun tecavüzüne uğrar. Tecavüzün utancından kaçamayan Lucretia, göğsüne hançeri dayayarak intihar eder. Lucretia, Rönesans'a gclene kadar, bedeli ne olursa olsun kadının iffetli kalması idealinin simgesı olmuştur. Artemisia Gentileschi'nin Lucretia (1621) yorumu intihar anını göstermez, intihardan önceki anı anlatır. Anlatının kendi canına kıyan mazoşist kadını değildir Artemisia'nın tuvaline yansıyan. O, Lucretia'yı, resim geleneğindeki tipik cıplak kadınlardan da farklı olarak idealleştirmeden, etine dolgun, güçlü, inandıncı bir kadın fıgürüy le betimlemiştir. Artemisia'nın Lucretia'sı tereddütlü ve düşüncelidir; henüz ne yapacağına karar verememiştir. Bıçağı bedenindcn uzakta tutmuş, sıkıca kavramıştır. Ahlaksal bir ikilem yaşamaktadır. Bu belki de ressamın kendi ahlaksal ikileminin dışa vurumudurArtemisia, Lucretia'yı otoportresinden yaklaşık sekiz yıl önce yapmıştı. lki resim karşılaştınldığında kadın figürlerinin yüzleri arasındakibenzerlikdikkatçekıcidir. Lucretia'nın ve Artemisia'nın ikilemi, geniş anlamda, tecavüze uğrayan bütün kadınlann ikilemidir. "Modern" dönemlerde bu ikilem belki intihar ekseninde ohnay acaktır, ama suçu ihbar etmek ya da toplumsal baskılardan korkup ruhsal sorunlarla baş başa kalmak ekseninde olacaktır. Lucretia ilc, geleneksel bir temayı herzaman ve her coğrafyada önemli bir kadın sorunu bağlamında işleyerek, hem Eski Roma'yla,hem 17. Yüzyıllave hemde "modern" yaşamla ilgili kılmaktaki yeteneğini ortaya koyar Artemisia Gentileschi. Resim Yapmanın Allegorisi Olarak Otoportre (Self Portrait as the Allegory ofPainting) (1630) isimli tablosunda ise, kendisini tuval önünde resim yaparken betimlemiştir. O, daha 17. Yüzyılda kadının entelektüel olamayacağı klişesiyle çatışmaktadır. önceki kadın rcssamlann örneğin Sofonisba Anguissola( 1531/32 1625)'nın otoportrelerinden farklı olarak Gentileschi kendisini narin, yumuşak huylu, pasif bir kadın olarak göstermez; kendi ressam kimliğini öne çıkartarak, resmetme eyleminin öznesi olarak sunar. Resim yapankadınınciddi,ağırbaşlı gerçekçiliği bu kadın sanatçının işinde yoğunlaşıp resim yapüğını, resim yapmanın bu kadınm işi olduğunu gösterir. Resim, Artemisia'nm bir sanatçı olarak özgüvenini yansıtır. Gerçekten de, o arük kariyerinin ortalannda, başan kazanmış, olgunlaşmış unlü bir ressamdır. Kadını erkek sanatçıya ilham veren bir nesne olmaktan çıkanp resmin öznesi konumuna, yaşayan bir kadın ressamın dinamik imgesine dönüştüren Gentileschi, geleneksel resme bir kez daha meydan okuy arak ona kendi özgün damgasını vurur. Artemisia Gentileschi, kariyerinin sonraki yıllannda da resmini yaptığı kadın kahramanlarla özdeşleşmeyi sürdürdüğünü düşündürecek işler ortaya çıkartmıştır. Corisca ve Satyr (1640'lar) onun çok yakın bir dönemde, 199O'lı yıllannbaşında yeniden keşfedilen bir resmidir. Resim uzun yıllar Napo lili ressam Massimo Stanzione'ye atfedilmişken, koruma çalışmalan sırasında sağdaki ağacın üstünde Artemisia Gentilesch'nin imzası ortaya çıkartılmıştı. Ashndaöykünün yorumlanışı bu kanıtı gcrektirmeyecek kesınliktc Artemisia'nın kişisel damgasını taşır. Battista Guarini 'nin II Pastor Fido isimli popülerpastoral dramasından ahnan bu sahnede, ormanperisi Corisca, şehvet düşkünü bedeninin yarısı insan, yansılceçi olan yantanrı Satyr tarafından saçından yakalanır. Ama Corisca aklını kullanarak bu saldından kurtulur. Uzun saçları takma olduğu anlaşılan Corisca, takma saç demetini Satyr' in avcunda bırakıp kendi doğal ve kısa saçlanyla neşe içindc koşarak uzaklaşır. II Pastor Fido'yu yorumlayan başka erkek sanatçılar, Corisca'yı, erkeği büyülcyen, baştan çıkaran kadın figürüy le tuvale yansıtmışlardır. Erkeğin kaba fiziksel gücüne akhyla üstün gelmeyi başaran Artemisia'nın Corisca imgesi, döncminin başka sanatçılarında bulunamayacak, Artemisia Gentileschi' ye özgü birkadınyorumudur. Tıpkı Holofernes gibi Satyr de cinsel arzulanna gem vuramayan vahşi bir adamdır onun resrründe ve tıpkı Judith gibi Corisca da, erkeğin cinsel beklentilerini erkeğe karşı kullanarak, akıl yoluyla erkeğe karşı zafer kazanır. Corisca, kadın cazibesiyle özdeşleştirilen yaygın bir klişe olan ve kendisinc ait olmayan takma olduğu anlaşılan ama aynı zamanda onun kurtuluş aracı olan uzun ve gür saçıyla Satyr' i oyuna getirmiştir. Yalnız Artemisia değil, erkek egemen toplumda yaşayan bütün kadınlar Corisca'nın kurallara meydan okuyuşundan, erkeğin fiziksel gücüne karşı kadının akl ıyla kazandığı bu zaferden esin alacaktır. Artemisia Gentileschi'nin sanat tarihinde özgün bir sanatçı olarak yeniden keşfi, 1970'lerde başlayan feminist hareketle yoğunlaşan kadın araştırmalarıyla gerçekleşti. Batı'da kadın sanatçılar onun başanlarıyla haklı bir gurur duydular, işlerinde çok derin esin kaynağı buldular, onun acı deneyünlerinden duyduğu yoğun öfkeyle özdeşleştiler. Aslında onun trajedisi "modern" çağda yaşayan kadın için hiç de yabancı değil. Örneğin, 13 yaşında tecavüze uğradığında benzer bir travma yaşayan çağdaş lngiliz sanatçı Tracey Emin, Artemisia Gentileschi ile kuşkusuz sanatsal yansımalan çok farklı ortak bir kaderi pay laşan günümüz sanat dünyasından bir kadı n görünümü... Klişeleriyıkmıştı Artemisia Gentileschi, çağının sanat dünyasındaki kadın klişelerini yıkarak, sanatıyla kadını yeniden tariflemişti. Kadının pejoratifanlamlar yüklenerek "kadm"olarak yargılandığı bir çağda, bir yandan sanatsal tutkularına sıkıca sarılırken, öte yandan kendi cinsiyetiyle de korkusuzca özdeşleşmeyi başardı. Onun yaşamına ve sanatına feminist perspektiften baktığımız bu denemede son söz Artemisia Gentileschi'nin olmah. 1649 yılında soylu bir işverenine yazdığı mektubun bir satınnda, üzerinde çalıştığı ve çok sevdiği bir resmini i ş verenine gönderme sözü verdikten sonra büyük bir özgüvenle şöyle ekliyordu Artemisia: "Ve Lord Hazretleri' ne göstereceğim, bir kadının neler y apabileceğini!.."^ Kaynaklar. Mary D. Garrard (a), Artemisia Gentileschi: The Image Of The Female Hero İn Italian Baroque Art, Princeton University Press, Princeton, New Jersey, 1989; Mary D. Garrard (b), Artemisia Gentileschi, Rizzoli Art Series, ABD 1993; <http://songweaver.com/art/artemisia.html> VVhitney Chadwick, Women, Art, and Society, Thames and Hudson, Londra, 1990 ve 1996, s.105; Rozsika Parker & Griselda Pollock, Old Mistresses: Women, Art and Ideology, Harper Collins Publishers, Londra, 1981, s.2