Katalog

15EKİM2000. SAY1 760 ne güvenen, zeki ve uyanık bir kadın olan Gentileschi, 17. Yüzyıl Italya'sındakendisini kuşatan kadın düşmanlığının farkındaydı. "Eğer erkek olsaydım saıuyorum ki böyle olmazdi..." diycyazmıştı 1649yılındabiriş mektubunda ve aynı y ıl bir başka mektubunda şöyle şikâyet ediyordu, "çünkü yaptığı resim görülene kadar, kadının ismi kuşkular uyandınyor..." Görünen o ki, yetenekli bir kadın sanatçının ismi günümüz sanat dünyasında hâlâ kuşkular uyandınyor. Doğrusu, 17. Yüzyıldan günümüze, egemen erkek kültürünün kadınabakış açısının nasıl böyle değişmeden kalabildiğine şaşmamak elde değil!.. Kuşku yok ki, eğer Artemisia Gentileschi'nin cinselliğinin büyüsünden bir an önce kurtulup onun sanatçı tutkusuna, yeteneğine ve işlerine eğilebilirsek, işte ancak o zaman bir ressam olarak onun sanat tarihindeki yerini anlayabiliriz. Bunun yolu da, öncelikle onun resimlerini çözümleme uğraşına girmekten geçiyor. Artemisia Gentileschi'nin yaşadığı dönemde, hatta onu izleyen iki yüzyılda resim öğrenmek isteyen kadınlann sanat eğitimi almalanna, çıplak modelden resim yapmalarına, giderek önem ve kontrol kazanan sanat akademilerine tam üye olmalanna izin verilmiyordu. Bu nedenle, bu dönemin kadın ressamlan çoğunlukla babalanmn ya da eşlerinin öğrencileri olarak ortaya çıktılar. Zorunlu olarak da, genellikle daha alt türden sayılan portre ve ölü doğa resimlerinde uzmanlaştılar. Bir kadın sanatçı için alışılmadık biçimde, Artemisia Gentileschi daha çok "anaakım" mitoloji ve Incil temalannı resmetmeyi seçti. Barok drama taleplerine de uyan kadın kahraman imgelerinde odaklandı: Susanna, Judith, Lucretia, Cleopatra, Minerva, Clio... onun resimlerinin kadın kahramanlanydı. Bu kadın kahraman imgeleri, kadın güzelliğinin önceki daha pasif tasarımlannın yerini almaktaydı. Gentileschi'nin resimleri, onun Barok üslubunun görsel diline hâkim olduğunu gösterir. O, 1600'ler civarında Roma sanatına egemen olan ressam Michelangelo Merisi de Caravaggio'nun resminin etkisindedir. Kural tanımaz bohem sanatçı Caravaggio'nun ışık gölge oyunlan, devrimci ve dramatik gerçekçiliği, şiddeti ve kanlı eylemleri, denetlenemeyen tutkulan, kınşmış yüzleri ve kirli ayaklan olduğu gibi resmetmesi Gentileschi'yi yoğun biçimde etkilemiştir. Artemisia'nın işleri Caravaggio'nun üslubuna ve dramatik konulanna uygundur. Ancak o bu geleneği daha ileri taşımış, bu geleneğe ayırt edici özellikler katmıştır. Caravaggio'nun güzel ama basmakalıp kadın tipleri, kararlı, güçlü kadın karakterlerine dönüşür Gentileschi' nin resimlerinde. nı ifade ettiği ilkresmidir. Artemisia'run resmi, kaçınılmaz olarak ilk anda başka popüler Judith ve Holofernes temalı resimleri, örncğin, Caravaggio'nun aynı konulu dramatik tablosunu akla getirir. Her iki resimde de, karanhk bir odada bir adamın boynu kesilmekte, adam kanlı çarşaflannüstünde, iki kadının ellerinde umutsuzca çırpınarak ölmektedir. Ancak böyle bir karşılaştırma, Gentileschi'ninresmindeki kadın kahramanlann Caravaggio'nun kadın imgeleriyle olan farklılığmı hcmen ortaya koyar. Caravaggio'nun eyleminden tiksinti duyar gibi görünen narin, güzel genç kızıyla ona yardım eder görünen ama aslında öldürme sahnesine seyirci kalan yaşlı hizmetçi kadın karakterleri, dönemin kadın klişelerini aynen yansıtrr. Oysa Gentileschi'nin Judith'i ve Abra'sı görünüşte daha sıradan, doğal, büyük bir karahhkla ve ortakça öldürme ey lemine katüan, o anın heyecanını yansıtan tutarlı kadın imgeleridir. Gentileschi'nin Judith'inHolofernes'i öldürmesi tablosu ve aynı temayı işlediği sonraki tablolan gerçekleştirildikleri gündenbu yana yoğun tepkileri üzerlerine çekmiştir. Çünkü bu tablolar toplumsal olarak onaylanmayan bir şiddeti, kadının birnedene dayanarak erkeğe uyguladığı şiddeti yansıtmaktadırlar. Erkeğin, şiddet eylemini böylesine kararlılıkla gerçekleştiren kadınlar tarafından katledilirken gösterilmesi öç alma düşüncesini akla getirmekte, rahatsızlık uyandırmaktadır. Gentileschi, Judith'in Holofemes'i öldürmesi 'ni korkunç tecavüz olayını izleyen duruşmalann hemen ardından gerçekleştırmiştir.Gerçektende, Artemisia Gentileschi'yle özdeşleşebildiğimizde, onun bu kadın imgelerindeki ruhsal katharsisi anlamamız hiç de güç değildir. Bunu anlamak için, cinayeti erkek egemen toplumlarda kadınlara uygulanan şiddete ve tecavüze uygun bir ceza olarak onaylıyor olmamız gerekmez. öte yandan, Artemisia'run kendi acı deneyimlerini resimlerine yansıttığını öne sürmek onun sanatsal yaratıcılığını küçümsemek anlamına da gehnez. Tersine, duyarlı, gerçek bir sanatçının şiddet, tecavüz, işkence gibi her biri tek Artemisia Gentileschi, uJudith'in Holofornes'i öldürmesi", 1612. başına büyük birer travmaya neden olabilecek deneyimleri bir arada yaşadıktan sonra, duygulannı sanatsal yaratıcüığımn süzgecinden geçirip işlerine yansıtmaması düşünülemez. Aynca, Artemisia'nın Judith karakteri ile otoportresindeki kadın imgesi ve gerçek tecavüz anının detaylanyla resim düzlcmindekı detaylar arasındaki çarpıcı benzerliklerindeallegorikanlamlartaşıdığı öne sürülebilir. Ancak bu şiddet yüklü tecavüz olayı resim düzlemine taşınırken sanatçınuı yaratıcı fırçasıyla roller tersine çevrilmiş gibidir: Artemisia'run tecavüz anında yaşadığı acı, korku ve aşağılanma Holofernes' in güçsüzlüğüne, çaresiz çırpınışlanna yansıtılır. Tassi'nin fiziksel gücü ise, Judith'in zekasını kullanarak kazandığı zafere dönüştürülür. Artemisia'nın Judith ve Holofernes resmi, Barok sanatında sıkça rastlanan bir al lc** Generalin boynunu vurunca Judith ve Holofcrnes, Rönesans ve Barok sanatçılan tarafından çok sık işlenmiş popüler bir incil temasıdır. Donatello, Michelangelo, Boticelli, Caravaggio versiyonlan bu temanın geleneksel sanat tarihinde en bilinen örnekleridir. Apokrifal efsaneye göre, Israil kavmi insanları Asurlu kanlı general Holofernes'in kuşatması altındayken, güzel dul Judith gaddar generali öldürcrek kavmini kurtanr. Hizmetçisi Abra ile bir yolunu bulup düşman kampı na giren Judith, en güzel giysilerini giyip Holofernes ile yemek yer. Yemekte Holofernes sarhoş olur, sızıp kalır. Kahraman kadın Judith, düşman generalinın boynunu vuracağı anı yakalamıştır. Gentileschi, 1612/13 tarihli Judith' in Holofemes'i öldürmesı (Judith Slaying Holofcrnes) isimli tablosunda tam bu katliam anını sahneler. Şimdi Napoli'de, Museo di Capodimonte 'de sergilenen bu tablo, büyük olasılıkla sanatçının Judith ve Holofernes teması Yönetmen Agnes Meries'in fllmindeki Artemisia, tecavüze uğramıs ressam kadını değil, tam tersine smıstnlam «VMA bir hadını anlatıyor.