Katalog

17 birdokümanterüzeredikkatıniçekmişMavriku'nun. Aradıvebirkültürvakfı,"Idrima Mizonos Elenizmu" ile mübadele insanlannın yolculuğunu sağladı. lsmet Teyze minicik gö vdesiyle geminin güvertesindeydi. Saat beşbuçuktu, henüz güneş doğmamıştı. önce biz atladık gemiden; tzzet, Hüseyin bir de ben. Bir tur attık eski kentte, anneannelerimiz, dedelerimiz burada doğmuştu. "Forteca" hâlâ ışıklı bir gerdanlıktı Akdeniz'de, şairin dediğı gibi " sırtını denize yaslamış dişide ".. . lsmet Teyze yavaş yavaş çıktı "Preveli"ninmerdivenlerinden. Doğrugüverteye. Bir gece önce heyecandan bulanan belleği, güneşin ışıklanyla birlikte pınl pınl parlamayabaşladı. Şöyle bir baktı doğduğu kcnte. Küçücük ellcri binlerce aynntıya dokunur gıbıydı, parmaklan hareketlendı. "tşte" dedi başparmağıyla işaret ederek,"Nerace'nin camisi". (Uzakta 144merdiveniylegökyüzünü selamlayan bir minare göründü. Bahçesınde birturunç ağacı olduğu içinNerace'nin camiisı derlermiş, anneannem de böyle söylerdi) Oğluna döndü: "Izzet bak işte evimiz 'Nerace' caminin yanında, denize çokyakınolan 'Makristeno 'da (dar uzun sokak), elimlc koymuş gibi bulacağım, sana oğlum.' Stu sari sto hamami koda.'san'nınhamamının yan ında..." Evlerinin yanıbaşında " San 'nın hamami" vardı, çocuİduğunda arkadaşı Varvara ile koşturup durduklan, orayı işaret bellemişti yıllardırGirit'egitmedüşükurarken. Başını çevirdi yavaşça "Bak" dedı, şehrı bir kartal gibi koruyan surlan işaret ederek " İşte, Forteca" . Gözlerini biraz daha yükseğe kaldırdı bir şeylerarar gibi, minicik boyuylagörkemli "psiloriti "yi gösterdi, Girit' in adınamanileryakılan en yüksek dağını... Bir örnek: "Opuçepasnakuvalas... "nereyegidersengit Homa a'pto Psilorit'i taşı toprağı Psilorit Ahi çe na'ha tane Ah olabilseydi keşke Olos o kozmos Kriti" Bütün dünya Girit.." Sesi titredi, tutamadı gözyaşlannı yuvarlandıyanaklanndan." Girit dünyanıncenneti" tümccsi döküldü dudaklarından. "Bak" dedi yine küçük limanı göstererek "İşte şuradan binmiştik gemiye ama burası sığdı, gemi uzaktaydı, bizi sandalla ulaştırdılar gemiye. Yanko, Yangos Petrozaharias... Allah rahmet eylesin, geminin sahibi çok iyi bir adam idi, bize yardım etti ve' size hiçbir şcy yapmayacaklar, korkmayın sizi gemimleyenivatanımzaulaştıracağım'dedi.öyle de oldu. Dün gibi gözümün önünde, çok iyi insandı, Türk kızlannı hep korudu." lsmet Teyze'nin "çocukluğuna yolculuğu", gemiden inip, kentın sokaklarında dolaşmaya başladığındabizi de vurdu... Bütün dünya Girit olsun TANJU tZBEK "Gemiyle gideceğiz değil mi? " dıye art arda sorular soruyordu, yola çıkmadan önce. Gitmckarannı uzun süre ertelemiş ama şimdi kafasına koymuştu. Artık gidecek, doğduğu evi eliyle koymuş gibı, gözü kapalı bulacaktı.. Flu bir kare geldi yerleşti gözlerine," Mübadele var, gidıyorsunuz" diyordu arkadaşı Varvara. 1924 May ıs' ında henüz genç kızlığa durmuştu, 12 yaşındaydı. Toprağından sökülmesinin üzerinden tam 76 yıl gcçmıştı. M .Wk M ezamangidiyoruz?", "Kaç Hkl gün kalacağız Girit'te?", Yolu AyvahkCunda adasına düşen her gezgın ona uğramadan geçmezdi, o yan Rumca yan Türkçe konuşmasıy la sevgilisiydi gezginlerin. "Tekertekersayanmeskileri onlara" dcrdi. Tam 76 yıl sonra döndü lsmet Altay doğduğu topraklara, dünyaya göz kırptığı evi görmeye gitti. Bir heyecandı ki sormayın gitsin, seksenyedi yaşında minıcik bir kadın değil, oniki yaşında taptaze bir çocuk gibiydi... Güzergâhımız AyvahkMidilli (Lesvos), MıdilliPire, PiresRethimno (Girit) hattıydı. 76 yıl önce 'mübadele' haberiyle binmişlerdi gcmiye, şimdi de doğduğu evi görmeye gemiyle gidiyordu. 1924 'te aktar malıydı gemi, Rethimno'da küçük liman sığdı, bu yüzden gemiye ulaşabilmek için sandallarabindirildiler. Ozaman "vapori" derlerdi,adı "Türkiye". Şimdi yıl 1999Midilli'den Pire'ye "Theofilis"le, Pire'den Rethimno'ya "Prevelis"le gidiyordu. Yıllarönce Yunanistan'agittiğımdeanneannemin bıkmadan usanmadan anlattığı Girit'e düşürmüştüm yolumu. Ben üçüncü kuşaktım, aradım buldum evıni Resmo'nun merkezinde, 24 kilometre ötedeki Erfi köyünde de yan yıkık çiftlık evini... Dönüşte " Ver elini Girit" diye bir yazı yazdım, Yunanistan'da "Erizma" adlı sanat dergisindc yayımlandı. Yazı o günlerde yapmak istediği tsmet Altay, yetmiş altı yıl sonra doğduğu adaya, Girit'e döndü. Evini, okulunu eliyle koymuş gibi buldu. Oğluna "Bak" dedi "îşte, Nerace Camii, evimiz hemen onun yanında..." Yunan gazeteleri lsmet Altay'ı anlattı, onunla birlikte iki kıyının mübadillerini. Bir kez daha lsmet Altay Girit sokaklarında çocukluğunu anımsıyor ve anlatıyor... San'nın hamami... Limandan doğru Arkadi Caddesi "ne hafîf bir sol, işte Makri Steno (uzun dar sokak), Türklerin konak biçiminde, birbirlerine değdikleri sanki kcntin belkemiği olan sokak. Haber uçmuştu, Gınt kökenlı Ayvalıklılar, lsmet Altay, oğlu Izzet Altay, Ali Onay, Mustafa Günaydın, Hüsnü Annaç, Fikrct Mola, Erdoğan Ezer, Hüseyin Abid Gint'ın Resbekliyorlardı. Aralarındabıri vardı ki gözlerim ona takıldı, cvct tanıyordum onu. Pareskcva'ydı, annesi Ayvalıklı, babası Foçalıydı. Annesı birkez olsun Ayvalık'agelmekıstcmiştı ölmeden önce, gelememiştı. Paraskeva Siryanoğlu lsmet Teyze'nin Gırit'egelebilmesmi, annesinın Ayvalık'agitmcsi gıbı duyumsuyordu. Yanımızdanhiçaynlmadı, binncı kuşağın evlerini bulabilmesi için çırpındıdurdu. « • • mo'suna(Rethimno)gelmişlerdi.Limanda anımsandı yaşanılanlar...