Katalog

22 AĞUSTOS 1999. SAY1 700 malaradavetediliyor. Vatikan'dandinitemsilcilerin katıldığı Aya Euphemia Günü de bu etkinliklerden biri. Her yıl temmuz ayının on birinci günü, Aya Euphemia Günü olarak kutlanıyor. Kadıköy'de o zamanki adıyla Kalkhedon'da çoktanrıh Romalılarca4. yüzyılda öldürülen Euphemia daha sonra azize ilan edilmiş. Törende Aya Euphemia'nın gümüş sandukası açılarak içcrisindeki rölikleri (günümüzekalabilmiş. kemikleri)scrgılenıyor. Sandukanın önüne, modelist olduğuna inanılan azizenin anısına içinde dikiş iğneleri bulunan bir tepsi konuyor; genç kızlar ilk dikişlerinibuiğneyleyapsınlardiyc. Aya Yorgi Kilisesi 'nde iki sanduka daha var; Imparator 6. Leon'un ilk eşi AyaTheohano ile Tevrat'ta daadıgeçenbirdiğer azize Omonia'nın. Uzun uzun çalan çanlar ayinin ikinci yarısınınbaşladığını haber veriyorcemaate. Vatikan'dan gelen sekiz din adamı sessizce yerlerini alıyor. Topuklanna kadar uzanan pembcelbiseleriveboyunlanndakihaçlımadalyonlarladikkati çekiyorlar. Yanlarmdabirde fotografçı var, sık sıkbasıyordeklanşöre. Aya Euphemia günü gibi özel günlerdc töreni, patriklik yoluaçık bir metropolityönetiyor. Patrik Barthalemeos ise iki dünyayi birbirinden ayırdığına inanılan lkonatasis duvarının arkasından olan biteni takip ederek tören sona ermeden hemen önce arka kapıyıkullanarakaynlıyorkiliseden.Törcnin sonaermesiylekalılımcılar,sıraylametropolitin elini öperek kutsal ekmeklerini alıyor, Aya luıphemia'nıngeçen 14yüzyılarağmen iyi durumdaki rölikleri ve sandukanın yanındaki yine gümüş çerçeveli resmini öpüyor, sevgilcrini dile getiriyorlar. Törcnlerin yapıldıgı Aya Yorgi Kilisesı'ndcki cn dıkkatçckıcı ycr, iki dünyayı birbirinden ayırdığına inanılan ahşap oymalı, dış kabartmalı, altın yaldızh lkonatasis duvarı. On yıl öncesinekadar siyah olan duvar, restorasyonla altın sarısınadönmüş. Duvarda şu anda yaprak şcklindc görülcn işlemclerde bir zamanlar güvercin, aslan, insan, canavarsilüetlerı varmış. Ancak zamanlakatmanoluşturanboya,ayrıntılanyoketmiş. Üç bölümdcn mcydana gelen lkonatasisduvarında Isa'nın doğumundan ölümünc kadar geçenolaylar,mucizelervelncil'deanlatılan hıkâyclcrrcsmcdilmiş.. Incil indirildiği zaman herkesin okuma yazma bilmemesı ve Hıristiyanlığınyayılmakistenmesikiliselerdeki resimli süslemelerinbaşlıcasebebi. Aynca gercksütunbaşlarına kadar yüksclen vaazkürsüsü,gerekse patrik koltuğundaki sedeflerOsmanlıişi. 13 için gidiyorum. Vazifeyi sen sürdüreceksin, bundan sonra yalnızsın" diyor. Merdivenin sonunda bulunan son mozaik ise, Ayasofya'nın ikinci katındaki mozaik esas alınarak yapılanbirlsaportresi. AyaYorgi'ninbitişiğindeki tekkatlı beyaz ahşap binada on yılda bir Ortodoks âlemi için vaftiz yağı hazırlandığını öğreniyoruz. O günlerde etrafa keskin birbaharat kokusu yükselir, imal edilen yağlar tüm Ortodoks âlemine gönderilirmiş. Patrikhane'ye son binalaryapılmadan önce ziyaretçiler"FenerPatrikhanesine kadar da küçük bir yermiş" dediklcrindc vcrilcn yanıt, "Evet, burası küçük bir kilise ancak sen buradangidenyağlavaftizedildin"olurmuş. Kilisenin hemen arkasında 1989'darestore edilen ve kıymetli el yazması eserlerin korunduğu, altında şapeli de bulunan bir kütüphane var. Patrikhane'nin üç kapısı bulunuyor. Sola açılan kapıyla Aya Yorgi Kilisesi'ne, sağa açılan kapıyla ise 194 l'de inşa edilen Patrikhane binasınageçiliyor.Ortada bulunan kapalı ana kapınınhikâyesini Murat Belgc'nin Istanbul GeziRehberi'ndenalıntılayalım: "Ana kapının tatsız bir anısı vardır. 1821 'de Yunanistan'da bağımsıztık harcketi başlayınca Patrik Gregoriusda Osmanlıdevleti tarafından bu isyanı körükleyenler arasında sayılmış ve bu kapıda asılarak idam edilmişti. O zamandan beri bu kapı açılmamış ve kullanılmamıştır." "Fener Rum Ortodoks Patrikhanesi bugüne nasıl geldi" sorusunu Dr. Ihsan Tunay'a yönclttik: "Yapımma 1599'dabaşlanan Patrikhane, 1601 'de tamamlandı. Aslına bakılacak olursa Fener Patrikhanesi daha öncekilerin ne prestijine ne de büyüklüğüne sahip. Ancak kilise ve Patrikhane yapıları üç yüz yıl boyunca gelişme gösterdi. Aya Yorgi Kilisesi 'nin ilk büyütülüşü, 1614'tc Patrik Timothee (161220) tarafından gerçekleştırildi. 1720'deki PatrikIII. Jeremiezamanında bugünkü büyüklüğüne ulaştı. 18. yüzyılın başında büyük bir yangınla harap olan patrikhane yapılarının onarım ihtiyacı duyması üzerine Patrik III. Jeremic, daha geniş bir alan için restorasyon girışiminde bulundu. Ancak 1738 'de patnkhane yandı ve restorasyonaizinverilmedi, 18. yüzyılın sonuna kadar patriklerkiralıkevlerdeyaşadılar." Restorasyonu Patrik V. Gregoire'nin gerçekleştirdiğinibelirtenDr. Ihsan Tunay, "Yapıönemlibirşekildeuzatılmaklakalınmayıp yapıya birkaç tane dc taş binaeklendi. Yangınlarınelinden bir türlükurtulamayan patrikhane, son olarak 1941 'detamamen yandı. 17 Aralık 1989'da restore edilerek günümüze kadar geldi" diyor. Fener Patrikhanesi, 600 milyonluk Ortodoks âlemine hi tap edcn en büyük patrikhane özelliğini taşıyor. Iskendcriyc, Moskova ve Kudüspatrikhaneleri ise daha sonra geliyor. Bupatnkhanelerin dışında, kendikanunlanylaişleyenGürcistan, Finlandıyagibikiliselerdebulunuyor. Patrikhanenin içinde bulunduğu Fener semti için Istanbul Gezi Rehberi'nde, şchrin bu noktasında dik bir yokuşun başladığı, şehrinyedi tepesindcn birinde sona crdiği ve BizanslılannbuyokuşaPetnon(kaya)ismini verdiği yazılı. 1204'te Haçlıların şehre Petrion'dan girmesine karşın Türk kuşatmasında tam tersi yaşanmış. Petrion Kalcsi 'nin sonuna kadar dayanması Fatih'in semtte yağmay ı yasaklamasına ve bazı ayrıcalıklar tanımasına nedcn olmuş. Şimdisıra patriklik kurumununoluşumu veFener'e nasıl ulaştığında.MS40'lı yıllarda Isa'nın 12 Havarisi'nden Aziz Andreas, Karadenizyoluylalstanbul'aulaşmış. Böylece, Incil'i Istanburailkkczgetirenveöğreten kişi olan Aziz Andreas'la patriklik makamı tstanbul'dabaşlamış. Azız Andreas'ın öğrcncisi vc 70 Havari clen biri olan Sta«" Vatikan 'dan gelen din adamlan Aya Euphemia Günü 'nde.. Bir baska ayinde, Patrik Barthalemeos rahiplerle birlikte... at üstünde bir canavan öldürürken betimlendiği ikonası, ıçerı girenleri karşılıyor Azız Aya Yorgi'nin Roma'dabirsubayken Hıristiyanlığıkabulettiğineinanılıyor. Hemen yanında ise llyas Peygamber ve Istanbul'daki ilk kiliseyi kurduğuna inanılan Havari Aziz Andreas ikonası bulunuyor. Murat Belge, Istanbul Gezı Rehberi'nde Aya Yorgi Kilisesiiçin"Mimaribakımından kaydadeğerbirözelliğiyok. BaşlıcaHıristiyanmezheplerindenbirinin patrikhane kiliscsı olarak örneğin Vatikan'da San Pietro ile kıyaslanamayacak kadar mütevazı" diyor ve ekliyor: "Cîenc de son yıllarda dramatik şekilde küçülen Rum Ortodoks cemaatinin clınde kalmış değerli dini eşyanın birçoğu burada bulunuyor." Aya Yorgi'denaynlarakPatnkhane'nin diğer kısımlannageçiyoruz. Kilisenın hemen karşısında, 1989'da onarılan ve cephesi ahşap kaplanan idari kısıınbulunuyor. Binada Patrik Barthalemeos'un.yardımcılarınınve ıdanpersonelinçalışmaodalarıyer alıyor. Yınel 9X9 tanhlıüç mozaik karşımızaçıkıyor. Sol taraftaki tarihi bıranı anlatıyor: Fatih Sultan Mehmet, Pammakaristos Manastın'nda, fetihten sonraki ilk patrik Genadios'a "Scn patriksin vc daima scndcn önccki patriklerin haklanna haizsin" yazan beratı ve kutsal patriklik asasını veriyor. Birdiğerinde ise, lncıl'i Istanbul'a gctırcn Azız Andreas veöğrencisi Havari Stakis'in karşılaşmaları betimleniyor. Aziz Andreas Incil'iverirken, "Ben artık başka ülkelere Incil'i öğretmek Geriyekalanlar... 1Ü EdebıyatFakültesi SanatTarihi Bölümü'ndenDr. Ihsan Tunay, biri lkonatasis duvarının üstünde diğcri sağ taraftaki duvarda bulunan orijinal mozaiklerin daha önce patrikhanc olarak kullanılan Pammakaristos Manastın'ndangetirildiğinisöylüyor: "Birinde Vaftizci lonnas (kol ve kafatası parçalan Topkapı Sarayf nda sergileniyor), diğerinde ise Meryem Ana betimleniyor. Hemcn yanında, Isa'nın üstünde kırbaçlanarakçarmıhagerildiğine inanılan siyah sütun bulunuyor. İJçparçayabölünensütunun bir parçası Kudüs'te, Latin istilası sırasında kırılarak götürülen diğer parçası ise Venedik'teki St. Marco Katedrali'nde." Duvarın karşı tarafında ise Pantokrator (Tanrıbabası lsa)tablosuasılı. Isa'nın kıyafetindeki rnavi rcnk göklcrin hanedanının (Tanrı), kırmızı ise dünyadaki hanedanının (Isa) kuvvetini temsil ediyor. Yanında iseyapının nadide escrlerinden biri, Erdek'ten getirilen 11. yüzyıla ait Meryem Ana ikonası var, gümüş çerçeve ise son Rus Çan Nikolay'ınbirhediyesi. Kilisenindışnarteksinde kılıscyede adını veren Aya Yorgı'nın hcya/ 132 yıl Putrikhuneye ev sahipliği yapan Pammakaristos Mana\tırı 'nın kilise kısmı...