Katalog

oMYRrtt. vont aes n CUMHURJYET L lzmjr'de faytonlar da pek boldu Birfaytonu ikiatçektiğinegörede, 1/ fayton sayısııun iki katı at vardı. a\ çeken atların bolluğunu, sokaklardal kalanndandaanlayabilirdiniz. SoniT çeşit don giydirdiler atlara ama, fa devirlerinitamamlamıijlardı. Atlan çok emekleri geeti. Türk Ordusu, 1922'de, tzmir'c at sırtında girıniş. Kordon'danal sesleri yankılanmiijtı Kültürpark'taki hayvanatbahçesi'i seniz, orada canlı hayvanların,,' , • lünlerin, tavukların ve maymur da, üç tane de at kafası heykel' Bu kafaları çevreleyen nal ü< , . sözlerı okursunuz: " Kültürpaı ^ sunda emeği geçen atlar için 192 ki,İzmir'in "meçhulatlarına" a ; anıt! Inanılmazbirşey. Cumhuriyet Meydanı'nda, bn heykeltraşın.Canonica'nınyaptıi, heykelindeki at, oldukça görk'" ; sancak'taki yaya yollarından bif mını sürdüren, hurda demirlerdeı. at hcykeli ıse, İzmir'in değerini > . ata pek benzemeyen en ilginç attır. ZMYPNh. H Ve eşekler... İzmir'in develeri, eşekleri GIIRHAN TÜMER "tzmir'inkavaklan/Dökülüryapraklan" Çok güzel ve pek hüzünlü bir Izmir rürküsüdürbu.Eskidençoksöylenirdi,sıksıkmırıldanılırdı çocukluğumuzda. Şımdi artık yitti gitti. lzmir' in kavaklannın, aynı adı taş ıyan türkü kadar ünlü olduğunu söylemek zor. Yadcvelcr,atlarveeşekler... lzmir, 17. yüzyıldan başlayarak, önemli birticaretmerkezi oldu. 19. yüzyılda ise kent vçliman, ticari hareketlilik açısından yalnızca lstanbul'u gcridc bırakmakla kalmadı bütün Akdeniz'dc bırinci konuma yükseldi. Işin ilginç yanı şu ki, bu kentin bu duruma gelmesinde en büy ük pay, develerindi. Çünkü, lzmir limanından gemilere yüklcncrek Batı'ya gönderilen tnallan, Izmir'c, I)ogu'dan develer, kervanlartaşımıştı. Budeve trafiğinin odak noktası, merkezi, "terminali" bugün artık varolmayan,oçok ünlü Kervanlar Köprüsü. Izmir'i 19. yüzyılın ikinci yarısında ziyarct etmiş olan Kont Joseph d'Estournel, 1844 yılında Paris'te yayınlanan, "Bir Doğu Yolculuğunun Güncesi" adhkitabında,şunotudüşmüştü:"Kervanlar, hiç ara vcrmeksizin, adlannı taşıyan köprünün üzerinde birbirlerini izlerler, orada çeyrck saatten daha az bir süre içinde, gelen ya dagidcn y üzden fazla deve saydım." Kcrvanlar Köprüsü ve yakın çevresi, yalnızca ticaretin merkezi dcğil, bir eğlencc odağıydı da. Insanlaroraya, develeri, devecıleri,kervanlarıseyredcrckten,hoşvakitgeçirmeyegiderdi. Madalyonunötekiyüzünde, Izınir'e, tzmirlilerezarar veren, zorluklar yaşatan develer vardı. lştebukonuda, tzmiıli bir levantenin," Journal de Smyrne"in, yani" lzmir Gazetesi"ninyazı işlerinegönderdiği,30Ocak 1834tarihlibirmcktuptanbır alıntı:"...(Hrenk Sokağı 'nda)... develer geçcrken, sanki ayakları altında sergilenmiş olan eşyaları, başka türlüdavranamadıklarından, devirmektedirler. Dükkân sahiplerı ile deveciler arasında, sık sık kavgaya dönüşme durumuna gelen tartışmalar bu durumdan kaynaklanmaktadır." Fransi7 gezgin Alexis de Valon, İzmir'in develeri içinşöyledemişti: "...kimizaman dümdüz yürüyen, bakmaksızın ve farketmeksizin, ayağını döşcmenin ya da kaçmayı bilemeyen,dalgındalgın,başıboşgezenbir insanınüzerinekoyanbirdevedizisi..." 1950'lerde, yani 20. yüzyılın ortalarında da, doğduğum Bayraklı'da, bugürrartık ikinci sınıfolmuşolan AnadoluCaddesi'nden ve adı artık Ord.Prof.Dr. Ekrem Akurgal olan BornovaCaddesi'nden, develerin,kambur sırtlan.kocamantabanlan vcminikkulaklarıyla, belirsiz yüklcr taşıyarak ve çanlarını çalarak geçtiklerini çok iyi anımsıyorum. İzmir'in atları Güzelim lzmir Körfezi'ni, Kadifekale 'den, gözünde at gözlükleriy le ilk gören atı çok merak ediyorum. Al mıydı, doru muydu, beyazmıydı? Kaç yaşındaydı, kımin atıydı? Bugünkü anlamda ilk at yarışları, Sultan 1. Abdülhamitzamanındalzmir'deyapılmıştı. Buyarışlar, Evliyazade Refik Bey'inkatkılarıy la, ancak esas olarak, bir Ingiliz' in Mr. Patterson'un kurduğu "Smyrna Races Club" tarafından, Buca'dadüzenlenmişti. Patterson, Izmir'e tngiltcre'den at getiren adamdı. Bu kcnte gelmiş olan bir başka Ingiliz, SırCharles l;ellows, 1840yılının 27 Şubat günü defterine düştüğü notta, lzmir'de, ulaşımiçinbeygirbulamadığınıyazmıştı. 1835 yılında Izmir'e gelen Kontes Pauline, "Bu eşekler olmasa îzmirliler ne yaparlardı bilmiyorum" diye yazmıştı anılanna, bir balo öncesi şık tuvaletli hanımların eşek sırtında davete lzmir sokaklunndaki trumvaylan atlar çekerılL. gidişlerini anlatırken... Kimıleri, eşeklerin her yerde oldu, Izmir'dedegiderekçoğaldıklannı sö v lar. Diyorlarki:"Onlara, kentin hery Kordon'da, Kar(jiyaka'da,birahanelerı , yük otcllerin lobilerinde, bol bol rastlıv Inanılmazbirşey ama, konferanşlara,. serlerebilegeldiklerioluyor." Çocukluğumuzda Bayraklfdaotur ki kentin SOOOyıl önce ilk kurulduğu) orası,domates, biber, patlıcan,şeftali: ' eşekli bahçevanlar geçerdi cvimizin ı den. Kadınlar, terlikleriylesokağaçık' çerlerken küfelerden o taptaze sebz meyveleri eşekler uslu uslu bcklerler natarakkocamankulaklarını. u Haninercdconlarşimdi? . Ya fuardaki eşek arabaları? Kırk yı. da fazla geçti aradan, ama yine de çıkrr eşekleraklımızdan. Pıtı pıtı ya da tıpı < hadoğrusutıpıştıpış, tıkırmıkırçekey 1 bindiğim arabayı, gezdirırlerdi çocu Fuarı bir uçtan bir uca dolaştırmazlaı karışlık, iki adımlık. iki koşumluk b' cak güzergâh üzerinde yolculuk yapı dı. Dünya turu olmaktan çok uzak eşek arabaiarına bindik, eşek arab? gezindik diye, dünyalar bizım olurdu'. Ama bizimki oyundıı ve topıı topu kı önccydi.Oysa, Izmir'egeçcn yüzyılın \, nsında, 1835'tegelmişolan Kontes Pau' Nostitz'in anılarında yer alan ve llhr nar'ındilimizeaktardığışusatırlareşe kentin yaşamında ne denli öncml i old sondereccaçıkseçikbirbiçimdeor' yuyor:" Izmir'deki bütün ulaşım, o * lanncnsabırlısıvehaksızolarakhoı T hoı ni ve küçümseneni eşekle yapılab # ab Bu eşekler olmasaydı îzmirliler |r r kimbilir? Eşek, Izmirlilerin düzlerikullandıklan bir ulaşım arfs erkek lenn, kadınlann gezmeye r^ kullandıkları önemli bir ulaşırj Hatta bir balo öncesi ve sonrası • en güzel ve en şık tu valetleriyle, i dınları eşek üzerinde görmck miı" başlannda tuvaletlcrine uygun ve afP koyu mavi püskül sarkan kırmızı başl başlığin altından arka tarafa uzanan da kestane renkli atkuyruklan, bembe nı bir çelenk gibi çevreleyen çiçckle zenmiş zarifbalo tuvaleti pelerinle ö dü.Eğıtılmiş eşekler de.sırtlanndakj zelleri özenle ve sarsıntısız.taşırlardıy Gerek Kervanlar Köprüsü'nün.|{. başka köprülerin altından çok sulaıa tık lzmir sokaklannda ne develer, rvj de eşekler var.^ .v