Katalog

21 ŞUBAT 1999. SAYI 674 15 yerel kırmızı kumlu taşından rengini alan, belki de Amcrika'nın en eski ve en rafine Gotik Binası olan Smithsonian Kalcsi ise bütün bu müzelerin bilgi merkezi ve idari bürolan olarak işlevlendirilmiş.. Hcranaltıdilde yayın yapan dokunmatik Smithsonian müze programlan.elektronikduvarharitaiarı.iki aynalandadcvamlısürdürülenvidcogösterilcri gibi olanaklarelinizin altında. Komş,u binalardasergilenendüzenliaralıklardayenileriyledcğiijtinlendünyakültürlerineait sanat eserleriy lc yüzyüze gelmeden öneeki ilk adımları buradan başjatınak ve plan dahilindeSmithsonian'ıgeznıekakıllıcadavranışoluyor. Başkentin birçok bölgesine dağılmış. Smithsonian Müzeleri kapsamındaki diğer müzelerden ise dünyanın en fazlapul kolcksiyonuna sahip Milli Posta Müzesi ile Afrikalı köklerinin araştırıldığı ve korunduğu Anacostia Müzesi dikkati çekiyor. Smithsonian kapsamıdışında olupdaadını anmadan geçemeyeceğimiz, sanatın bütün disiplinlerini içeren etkinlikleriyleünlü dört müze daha var: Corcoran Müzesi sergilediği sanat eserleri ile olduğu kadareğitim ortamı yaratan stüdyo sınıfları i le ülkemize birörnek oluşturacak nitelikte. Dünyanın iç mekândaki en yiiksek (rekor rekor üstünc) sekiz Korint sütununa sahip Milli Binalar Müzesi, Amerika'nın mimari değerlerini gözlerönüne seriyor. Rcnoir'ın 'Ciemide Öğle Yemeği', Manet'inlspanyolBalerin'.Degas'ın'BardakiDansçı'.Sisley'in'Louveciennes'dcKar' gibi burada ancak birkaç örncğine değinebildiğimizengüzelorijinaltablolarınıkoleksiyonundabarındıranThePhillipsCollection Galerisi'ylesürprizbulus,mamız, sahtccilikten bunalan y üreğimize su scrpiyor. Batı vc Doğu binalannda scrgi lenen yüzlerce resim ve heykel ile Milli Sanat Galerisi ise bizi bulutlarauçuruyor. Statikbirdüzen içinde bile sağlanabilen.aynızamandaromantizmcdc geçit verebilen bir dinamizm yaşatıyor. "Renklerin,biçimlerinveyaherhangibirş.eyin birbirleriyle ilişkilerinden ziyade beni sadecevesadeceilgilendiren,gönülüzgünlüğü, ruhun coşkunluğu, kısmetsizliğin dramı vesaiıe gibi en temel insani duyguların ifadesi"diyenMarkRothko'nunsoyutdışavurumcu rcsimleri ruhsal veduygusal dünyamızaulaşıyor. Böylece, burada bizi czcn, üzcn temayı bizzat tarihin takdirine, kendimiziisc'gerçek' sanatın yal ın ve alçakgönüllü titre;>imlcrine bırakmayı uygun buluyoruz. ^ luba tersdüştüğü için iğreti ve özcnti kalmış, aykırıkacmış,, yapay durmuş. Böylece özgün kültür kimligidikkatc alınmadan yapılandokunakliuyumsuzluklasonuçlanmış,. KanımızcaGrekkültürünükökselbirbağolmaksızın bu kcnt mcrke/inc aktaranlar sadecekcndiülkelerincdcğil,buzengingeçmişe de haksızlık etmişlcr, canlannın her istediğinihiçbircngel vesınırtanımaksızınyapabileceklerineinanarak...Tarihitarihsellikten uzaklaştınp bir güç göstcrisi ol uşturmuşlar. Dünyakültürelmirasınınözgünlüğüvesafiyetibağlamındaçokyünlübirtarihselyanılgıiçinedüşmüşler. PAZARIN PENCERESINDEN Sevgililer Günü'ydü... SELÇUK EREZ . evgililer Günü'ydü: Neler oldu? Gündelik gazetelerde mesajlar yer aldı; kimi imzalı, kimi imzasız..: "Yeşil elmam, uğrunda yapmayacağım hiçbişey yoktur!", "Kanaryam, ötmediğinde de seveceğim senü", "Beraber yüzelim sonsuz okyanuslarda!" Sonra çiçekçiler iyi iş yaptılar: Gülün tanesi 10, orkidenin tek biri 35 milyondu.. Aradan bir hafta geçip de ortalık durulunca birbirienne şiir yazanlara, çiçek verenlere, hatta bunlara çiçek satanlara sormanın sırasıdır: "Niçın yeşil elmanız için yapmayacağınız yoktur?", "Kanaryanızı ötmediğinde de seveceğınize neden inanıyorsunuz?", "Onla niçin sonsuza dek yüzmek istiyorsunuz?" Niçin severiz? Son zamanlarda ağır basan evrimsel biyologların açıklamalarına göre, insanlar (ve diğer canlılar) genlerinin hiç olmazsa yüzde ellisini paylaştıkları çocuklarını, kardeşlerini, sekizde birini paylaştıklan kardeş çocuklannı severler, onlann lyiligini isterier: Amaç, bu genlerin ötekı kuşaklara iletllmesinin sağlanmasıdır! Bu, canlı yaratıklara herhangi bir yasa ya da göksel bir mesajla emredilmiş bir şey olmayıp genlerin çoğalmak için beyni oluşturan genlere ekledikleri bir içdürtüdür. Pekı, çocuklar neden analannı ve babalannı severler? Kendilerine baktıklarından! Peki buyükanne ve büyukbabalarını? Aynı nedenden. Kendilerine candan baktıklarından, onlara iyi davrandıklarından! Kadınla erkek de başlangıçta aynı nedenle birbirlerini severler: Sevgi, genetlikle bize karşı aynı şekilde ilgı duyacağına inandığımız birine doğru yonelttığımiz olumlu duygu ve davranışlardır. Sonra, bu sevgi sonunda çocukların oluşmasına neden olursa, genlerinizin yansını taşıyan aynı çocuklara karşı (hem erkek hem de kadın) ikinizin de aynı ilgiyi duymanız ve bunu paylaşmanız sevginin daha uzun sürüklenmesine yol açar. Sonra ne olur? Yine evrimsel biyologların açıklamalarını izlemeye devam edersek, öykünün geri kalanının, başı kadar iç açıcı olmadığını kavrarız. Bu bıyologlar, önce yeryüzünün doğru dürüst istatıstik tutan ülkelerinden bazı rakamlar aktanyorlar: 1960'larda ABD'de boşanma oranı, evliliklerin yüzde yirmi beşi kadarken bu oran, 1990'larda ABD'de boşanma oranı, evliliklerin yüzde yirmibeşi kadarken bu oran, 1990'larda yüzde elliye ulaşmış. Bugün? Kuzey Amerika'da da, Kuzey Avrupa ülkelerinde de böyle olduğunu yansıtan bilgiler yer alıyor basında. Evrimsel biyologlar boşanmalann özünde insan genlerinin bir anlamda zavallı insancıkları kullanıp çoğalma isteklerinın yürürlükte olduğunu açıklıyoıiar. Bazı maymun gözlemleri yarariı ipuçlan sağlamış: Şempanze gibi, erkekleri bedenlerine oranla nispeten ağır testisleri olan maymun türierinin dişileri çok hafifmeşrep olurmuş. Terslne, dişisi öyle gözü dışarda olmayan mesela goriller gibimaymun türierinin erkeklerinin testis ağıriıklan da bedenlerine oranla daha az olurmuş. Durum şöyle açıklanıyor: Birçok erkekle yatıp kalkan dişiyi gebe bırakan olabilmenin yolu fazla speım üretebilmekten geçer. Insanın erkeğinin, bedeninkine göre testis ağıriığı şempanze ile gorilinkinin arası bir yere duşüyor. Demek kı insanın dişisi de toplumsal etkilerden sıyrılsa şempanze kadar kırıtkan olmasa bile gorilin dişisi kadar tutucu da kalamayacakl Insanlarda erkeklerın sperrn sayılannın cinsel ilişkiye ara verilmesiyle orantılı olarak değil de, eşlerini görmGdikleri sure uzadıkça fazlalaştığı saptanınca "Tamam," demiş biyologlar, taş devrı koşullannda "kadın uzaklaşınca arada bir kaçamak yapması olası olduğundan erkeğin de spermı rekabet gereği artardı; bu eğilim o zamandan kalmış olsa gerek!" Peki dişiler neden boyle davranırlarmış? Ayın bellı evrelerinde gebe kalabildiklerine göre bu tür davranış daima daha çok genini bir kuşak öteye taşıtmaz ama ona sevgilisi tarafından hediye edilecek av eti, devekuşu yumurtası vb. gibi kendi varlığını rahat sürdürecek avantalar sağlarmış. O zaman taa taşdevri ya da daha eski evrelerdeki atalardan kalan böyle dürtüler, çağdaş yaşamın sıkıntı ve karmaşıklıklanyla bir araya gelince insanlan boşanmaktan caydıracak dini, sosyal bin türfü yasaya rağmen evlilikler, sallanır, sallanır, bir kısmı da bu sallantıya dayanamaz göçüverir. Peki durum bu kadar vahimse, Hazreti Valentin Günü'nde yapılacak tek şey o sırada sevdiğimize ya da sevdiklerimize bir kırmızı gül mü götürmek olmalıdır? Bu istatistiklere, bu istatistiklerin açıklanmaları için ılerı sürülen teorilere bakıp tekeşliliği ve daimi aşkı geçerii kılmaya çalışmamalı mıyız? Bir görüşe göre asıl kabahat o edepsiz genlerimizdeyse ve bu kahrolası genler, bir kuşak öteye sıçramak için bizi böyle kullanıp rezll ediyoriarsa yapacak pek bir şey yoktur: Doğal olanı fazla ayıplamamak, işi büyütmeyip duymamazlıktan gelmek daha doğrudur: Mis Levinsky konusunda Hillary Clinton hanımın ve Cumhurbaşkanlan Mitterand'ın eşinden başka birinden bir kızı olduğunu duyan Fransız kamuoyunun yaptığıgibi... Gözönüne alınması gereken başka bir şey daha var: Boşanmalarda kabak çocuklann Kıiltürel billncin oluşturulması Talihkuşukonmuşsankitalihsizbaşkentin başına. Çcsjitli kültürleri buluşturan güncel bir sanat ortamı yaratılmış. kent merkezinde. Klasik müze anlayışından ötc esas amaç,ulıısal veuluslararasınitelikteonlarca farklısanatdisiplinlerininkıtlelereulaşması olmus. Dünyadak i müze yoğunl uğunun ve yay ırıının en yüksck olduğu birbaşkent ile karşı karşıyayız.' Müze kent merkczi'anlayışıyla klasik, modernyadagünümüzsanatlarının topluca sergilendigi bir evrensel mekân planlanmiij. Insanların randevulaşıpbuluştukları noktalarda, spor yapmak amacıyla koştuklarıcaddelerdevebakanlıklann,elçiliklerinve diğer i:>merkczlerininbulunduğu alanlarda bir kültür ortamı yaratılaraksanatın varlığının gündelik yaşamla iç içeliği lıedeflenmiş. Herşeydünyaçapındaburada. Dünyanın enbüyük müzekompleksi (birbroşürdeki tanıınıylakültürelkrallık)Smithsoniandahil 14 mü/c ile kent merkezindeki toplam mü/c sayısı 25'in üstünde. Bütün müzelere giriij serbest. K.ültürbilindolus,turmaadına'işin en doğrusunıT yapıyor, koklü ve temele inen üretken bir kültür yaşamı doğrultusunda ilerliyorgibiler. Kendilerine özgü bir atmosferolus.turmuşgibidegörünüyorlar. Ancak dünyanın en harika ve müstesna ülke modelinigeliştirerekbualandadadünyabirinciliğine oynaınak özentisi ve iddiası bu güzelim konuyu bile bir beyin yıkama olgusunadönüştürmüşsanki. Smithsonian müzelerl... 200250 yıllıkgeçmişlerindekendilerinin üretip yarattıkları ile çok farklı kültürlerin farklıdönemlerineaitüriinlerinbirlikteliğisabitveyagezicisergilerşeklindesözkonusu burada. Capitol binasından VVashington Dikilitaş'ına kadar uzananbölgcde yoğunlasmış.müzeler. Konularınagörcdokuzayrı anıtsal binadatoplanmış. En ilginçlerinden bazıları şöyle: Çin (yeşim ve bronzdan eserler), Hindistan(elyazmalan),antik lran(gümüşişleri), Kore(seramikleri)veJapon(altın işjemeli kâğıttan altın bölmeli katlanan paravanlarveduvarpanoları)sanatlarınaait ncolitik zamandan 20. yy bas,ına kadar dönemleri içeren öncmli bir koleksiyona sahip Asya Sanatları Milli Müzeleri olan Sackler veFrccrGalerileri;günümüzün sanat örnekleri (Rodin, Moore, Calder ve Munoz'un bina içinde ve açık havada bulunan büyük ölçek heykelleri; Hopper, de Kooning, DubuffetveWarhorunresim!eri...)ilegençsanatviların çarpıeı birgörsellik taşıyan video, film, ses ve neon çahşmalarından oluşan ;serleri sergileyen Hirshhorn Müzesi ve I leykel Bahçesi; görsel arşivi vc araştırma kitaplıgıiletüm Afrikakıtasınınsanateserlerinı içeren Afrıka Sanatları Milli Müzesi; Doğal Yaşam Müzesi vedüzmeeeligi ıınutlurulmakistenircesineabartılarakherturislik mekânda, söylemde veyazılı metindesürekli yinelenen 'tarihin' sergilendiği AmerikanTarihinin Milli Müzesi. 1849 yılında lamamlanan ve Seneca'nın Dor stitindeki Lincoln anıtmezaru başına patlıyor! Ontorio'daki McMaster Ünıversıtesı hocalanndan Martin Daly ve Margo VVılson, doğal olarak bazı istisnalar dışında genellikle gerçek ana ve babaların çocuklara bakmak konusunda daha duyarlı olacaklarını iddia etmişler. Bu iddialannı desteklemek için de Kanada'nın bir kentinde 1980'lerde iki ve daha küçük yaşta olan çocukların ana ve babaları tarafından öldürülmelerı olasılığının, teki öz ana ya cia baba olmayan ailelerde, her ikisi öz ana ve baba olan ailelere göre 70 misli daha fazla arttığını belirtmişler. Bu kadar aşırı örneklere gerek yok. Tüm araştırmalar aksi yönde bol örneğe rağmen üvey ana ve babaların önemli bir kısmının çocuklannı, gerçekleri kadar mutlu edemediklerini yansıtıyor. Öyleyse, çocukların yaşamda yeni kanatlarıyla uçabilecek, yüzebilecek, karşı cınsten olanlara Sevgililer Günü'nde çiçek ve aşk mektuplan verecek ya da alacak yaşlara gelmelerine dek evli kadınlaria erkekleri bir arada tutabilmenin zoriamalı, asmalı, biçmeli değil akıllı yollarını aramalıyız. Peki, analar ve babalar çocuklar yuvadan kanatlanıp uçunca ayrılıp boşansınlar mı? Ben, tek bir çocuğa sahip olmadıkları halde alabildiğine mutlu bir ortak yaşamı beraberce sürdüren bildiklerimi saygı ve hayranlıkla izlerim. Bu insanları yakından tanıyıp onlardan öğreneceğimiz pek çok şey olmalıdır!.. ^