Katalog

CUMHURİYF.T DERCt Büyük ve tehlikeli hayvanlara yönelik araştırmaların peşine düşenlerin çoğu kadın. Belki erkeklerden daha sabırlı olduklan için. Bu gizemli dünyanın merakhlarından gazeteci Cynthia Moss fillerin anaerkil olduğunu ortaya serdi. Filler teyzeliği sever D ünyanın önde gelen fil uzmanlanndan Cynthia Moss, Afrika'nın unutulmayayüztutmuşfilleri üzerine bir film yapma önerisini kabul ettiğinde, fillerle ilgili yepyeni bilgilere ulaşmayı umuyordu. Bunun yerine kendisi gibi yıllardır filleri inceleyen yerel kadın uzmanlarla karşılaşjı. Kcnya'nın Amboseli yöresindeki araştırmasının y irmi beşinci yılını tamamlayan Moss, Uganda'dabu uğurda onyılınıverenEve Abeiletanıştı. Ardından daOrtaAfrika'dayağmurormanlanfillerini sekiz y ıldır araş. tıran Andrea Turkalo ve Namibya çöllerinin iri yapılı fillertni inceleyen Blythe Loutit ile birlikte çalıştı. Büyük hayvanları izlemenin güçliik ve tehlikelerinckarijin.buzekivetoplumayakın hay vanlan inccleyenler genellikJe kadınlar. Bunlardan,otuzyılını şempanzelereadayarakhayvandavrantş.biliminesonsuzkatkılan olan Jane Goodal 1 adı, tıpkı insan bilime damgasını vuran Margaret Mead gibi, şjmdiden bir söylenceye dönüştü. Ruanda'nındağgorillerineışıktutan"SisPerdesi Ardındaki Goriller" fifmiyle, Diane Fossey de büyük birünkazandı. Butüruğraşlarayıllannıverenkadınlaroldukçakalabalık. Shirley Strumm Habeş maymunlan üzerinde eksiksizvetambirçalış,magerçekleştirdi;Birute Galdikas tüm erginlik dönemini Borneo orangutanlarına adadı; Madagaskar' ın maymunu andıran hayvanlarını kimse Alison Jolly denli tanımıyor. Moss bu alanda kadınların bu denli ağırlıktaoluşununbirrastlantı olmadığına inanıyor: "Kadın ve erkeklerin çok farklı yaklaşımlan vardır. Erkekler, meslekleri gereği hazırladıkları arasjtırma tezine yazacak bir şeylerolsundiye,anındasonucaulaşmakisterler. Tanıdığım tüm erkek araştırmacılar koşulları kendilerine göre dcğiştirip ne olacağınıhemengörmekistiyorlar. Diyelimki, kara antilopunun üreme sürecini araştınyorsunuz. Erkekler beşyıllarını onların davranışlannı gözleyerek asla geçirmeyecek, dişilerin seçimini etkileyen unsurlan ay ırmaya çalışacaklardır." Kadınlar ise, tam tersine, veri eldc etmek • • • içinuzunyıllannıgözlemyaparakgeçirebilecek denli sabırlı.Dahası,toplumsaldavranışı kavrama açısından daha yetenekliler. Bu evrim sonueu kazanılmış biryctenek olabilir. Türün daha ufak tefek üyeleri olarak dişiler kimi belirtileri daha iy i kavramak zorundaydılar. Dis.ilerdavranış.adahauyumludurlarve olan biteni daha çabukanlayabiliyorlar. Bu sabırlı gözlem çarpıcı sonuçlar doğurdu. Bukadınlaryalnızcaseçtikleritürlcrfe ilgili yeni bilgiler sunmakla kalmayıp, hay vanların davranış biçimleriyle ilgili genel görüşe de yeni bir boyut kazandırdılar." Moss'un arasjtırtnasından öncc, fillerin haremdeyaşadıkları ve iri birerkck filinde haremağalığınıüstlendiğisanılırdı.Oysaki, gerçckte filler anaerkil. Heraileye.avcılann elindenkurtulabilirsealtmiş.yılkadaryaşayabilen,cnyaşlıdişiönderlikeder. Butopluluklararasındainanılmazbiriletişimvepaylaşım vardır. Teyzelcr bebek fillerin bakımıylailgilenirler. Ailereisidis.i,kuraklıkdurumunda nereye gidileceğine karar verir, tehlike durumunda ne gibi önlemler alınacağını ve ırmaklann karşı kıyısına nereden geçileceğinibilir. Galdikas da orangutanların toplumsal davranışjarını inceledi. Yabanıl orangutanların yanına yaklaşmalarını sağlayana dek, yağmur ormanlarında tek başlanna yaşayan bu canlılann yaş,amı içinden çıkılmaz bir gizdi. Yerlilerin de kendilerine göre ön yargilanvardı."Orangutanlarkadınlanağaçtepelerine kaçırıp tecavüz ederler" diyorlardı. 1985'te dehşet verici bir cinayete kurban gitmesinden önce Diane Fossey'in de başına böyle birolay gelmişti. Ne varki, onun ölümüne neden olan orangutanlar değil, onların yaşamlannı kurtarmaya çalışmasını çeke meyenyardımcıları veyöreninavcılanndan biriydi. Bu olay, Moss'un deyimiyle, uzun erimli araştırmalann gerektirdiği özverinin en uç noktasıydı. "Bir meslek sahibi sayılmadığımızdan, doğru dürüst bir ücrct de alamıyor,bağı§vedestekfonlanylaişimizisürdürmeyeçalışıyoruz. Emeklimaaşımızbile yok. Buna kaç erkek katlanabilir?" Üstelikbusayılanlarolumsuzluklarınyalnızca birkaçı. Bu alanda çalışan kadınların çoğuyahiçevlenmemiş,yadailİ!jkilerihüsranla sonuçlanmış insanlar; çok azının çocuğu var. Bir bölümü bu boşluğu, Galdikas' ın orangutanlara annelik yapması gibi gidermeye çalışıyor. Bu arada hay vanlann saldınsına uğrama korkusuy la burun buıuna yaşıyorlar. Film çekimleri sırasında Moss ve ekibi silahlanmış, bir avcının kendilerine yaklaşmakta olduğunu gördüler. Bunlarınansızm doğanıntutkulubirerkoruyucusukesilmeleri çelişki ve tehlikeyi de beraberinde getiriyor. Galdikas, "Janc, Diane ve ben bu alana atıldiğımızda, hicbirimiz kendimizi çevre hareketinin tam ortasında bulacağımızı, yaşamımızın tehdit edileceğini ve küresel, siyasal.ekonomikvedalıasıruhsalbirbunalımabulaşacağımızıaklımızdanbilegeçirmemii>tik"diyor. Öylcysekadınlarıbu denli tehlikeli,bedeli insanın yaşamıy la ödencn, böy lesi bir yaşam bıçimine iten ne olabilir? Daha önce Ncwsweek dergisinde çalı^aı Moss hep Afrika ilc ilgilendiğinden, 7O'I yıllardal'anzanya'yagiden fil uzmanı laı Douglas Hamilton'a eş.lik etmiş. "Gizeml birdünyaydı.Bunlaryalnızcasıradanfilde ğil, herbiri farklı kişiliklere sahip, birbirle riyle etkileşim içinde olan bireylerdi. Oray: varırvarmaz,kendiaraştırmamıyürütmey kafama koydum." Eve Abe'nin fillerle ilkkarşılaşması çol dahagençbiryaştaoldu.Tütnüdeaynıanm ve babadan olma 17 çocuktan biri olan Eve ağaçlann evin içine dal budak saldığı bir çift likte yetişti. "Birgün babam iş.c gitmeye ha zırlaniyordu. Biz de onunla gıtmek için yal varıp yakarmay a başladık. Buna pck niyetl değildi, ama sonunda baş edemedi. Öfk içinde bize biroyun oynadı. 'Sizşuyoldaı gidin,bendeburadangideyim,'dedi.Filleı çok iyi tamdığından yolda bir grup fille kaı şılaşacağımızı biliyordu. Öyle mıniktik k bu koskoca şeylcr ansızın karşımıza çıkınc 'baba.baba'çığlıklarıylaoradankaçtık." Bir Achouli savaşçısının oğlu olan bab Abcavcıydı.Öğretmenlikeğitimigördükte sonra Uganda Ulusal Parklar vekilliğin atanmış., ancak yaşamı boyunca avlanma> sürdürmüştü. "Avcılıktan çevreciye dönüşe biriydi. Kültürümüz gereği yiyecekavınaç kardı. Ama bir doğa tutkunuydu ve Afr ka'nındoğalkalıtındanonurduyuyordu." Özgeçmişleri arasında dağlar kadar far olmasına karşın, Abe'nin uzun dönemli b araştırmaya girişmesinin nedeni Moss'ut kinden farksızdı. "Fillerin herbiri farklı b kişiliğe sahip. Bir grubunharika bir dişjrei var. Birkavgaçıktığındaolayahemenelkı y uyor ve olay asla ciddi boy utlara tırmanm yor. Birbirlerini kollamaları insanı hayreı düşürüyor." Abe, rcis dişiye, annesinın adı olan Laıd Irene adını verdi; hayvanlarla böylesi birö: deşleşme, herhaldeGoodallöncesi hayvaı bilimcilerinıntüyleriniürpertırdi. Amaha; vanlarla insanlar arasında kurulan bu tür y, kın bağlar hay vanlar alemine yeni bir bak açısı gctirdi. Çoğu kadınlar tarafından ge çekleştirilen uzun erimli arasjtırmalar ha; vanların da, tıpkı insanlar gibi, belli bağlaı tılan,bağlılıklan veduyguları olduğunu o taya koydu. Araştırmacılar için, her gün ye birgelişmeyide beraberinde getiriyor.^j The Guardian 'dan çevim RtTA İ'RGA