Katalog

17 AGUSTOS 1W. SAYI 595 lc de mimarlık, şehircilik alanında nice büyük atılımlarbaşarmış olan bu çağ, bu sorunakayıtsızkaldı. Bilindiği gibi, Rönesans, Batı' nın yüz akı, bizim toplumumuzunyaşamamışolmasından yakındığımız, biraz da bu nedenle geri kaldığımızıdüşündüğümüzbirdönümnoktası,çünkü Rönesans, insanınbilinçlenmesi, kendi öneminin farkına varmasiydı. Yani hümanizmçağıydı. Oysa, 14661536 yıllarıarasındayaşamış olan ve Kuzey Avrupa Rönesansı'nın enbüyiik ustası sayılan Hollandalı Ocsiderius Erasmus'u okuduğumuzda, o çağda, okullarda pisliğin kol gczdiğini, yatak odalarınınjağımlarınyanında olduğunu, buncdenlerden ve eğitim sırasında karşılaştıklan daha başka zorkoşullardandolayı, birçok öğrencinin ya hastalandığını ya da öldüğünü öğreniyoruz. Oyıllarda, Fransa'daki otelleı biraz dahaiyiydiaına,Almanya'dakilerçok kötüydü. Herkes, ıslak giysilerini, ayakkabılannı, salundaki tek sobanın yanındakuruturdu. Yatak çarşafları belki altı ayda bir değişirdi.BunlarıbızeaktaranErasmus'undeyişiyle"Ellerinyıkandığısuo kadar kirliydi kı,onunpisliğinitemizlemekiçın bir başka subulmakgerekiyordu." Yaklaşık 200 yı I sonra da, tsviçre doğumluünlüfilozofveyazarJean.lacquesRousseaıı,dahaönce hiç görmediği Parıs'i düşlerinde, "Görkemli mermer vc altın saraylardan" ol uşan, o adı di 1lere destan, söy lencesel Babil'ebcnzetiyordu. 1731 yılindakarşılaştığı Paris gerçeğini, dolay ısıyla da düş kırıklığını ise : "Pıs ve kokulu sokaklardan, iğrcnç,kapkaraevlerden(...)dileneilerden(...) başka bir şey" görmediğini söyleyerek dile getirmişti.Buradakikulübelerin,barakaların, aklındaki "görkemli Paris" imgcsinehiç ııymadığını, 1736 yılının Tcmmuz ayında, kente Faubourg SaintMartin yönünden girenNVilleadlıbirsanatçıdavurgulamıştı. Daha geçen y iizyı Ida bi le, bu durumda pek bir değişiklik olnıadığını, 14. yüzyılcla da, Avrupa kentlerinde, sağlıksız çevre koşullarırıın, pisliğin kol gezdiğini biliyoruz. Hele sanayi devriminden sonra, özcllikle Ingiltere'de, örneğin Manchester'de, işçilcrin,prolcteryanın yaşadığı mahallelerin, sokakların. evlerin akıl almaz sefaletini öğrcnmek ısteyenlerin, Eugels'in lK40'lardayazdıklannı okumalan yeter de artar bile. Bu eskiIstanbulgörüntüsü bugünkünden çokfaklL Ressum Naile Akıncı'mn tablosunun adı Eyüp. Tarihi ise 1954. mur kurularıile kirlenmişti(...) Içlerindefareler ve örümcekler mekân tutmıış. idi (...) Avlulardaimaloij, ıslak, solucanh, sokaklardan çirkefsızardi.O kasvetli,çarpık sokaklar (...)yazkış çamur vemezbele idi, köpek ve farc leşleri ile dolu idi." Sargun Ali Tont'un şu satırlarını da "Atlas" dergisinde okumuştum:"Karikatürü eski harflerlcbasılmışbinnecmuadagörmüşVe karşınızda "Pistanbul" tüm; alt yazıyı babam tercüme etmişti. Karagöz, başına kocaman bir cam kavanoz geçirIstanbul'un en çok da son yıllarda bozulmiş;kendisineşaşkınlıklabakanFlaeivat'a, duğu,çirkinlestiği,kirlendiği,pislendığihep 'Neyapayım, Istanbul'unhavasıo kadar kirsöylenir ve "güzelim eski tstanbul" hepnosli ki'diyordu." taljiyleanılıyor,anlatılıyor. Bu örnekleri daha da çoNe var ki, bu konuşmalarğaltabilirim. Pierre Lodaki, bu yazılardaki eski ti'nin, Edmondo de Amiçok değişken, hcrkesin, her cis'in, pis, düzensİ7, sağkuijağın daha çok beğendilıksız, eciş bücüş Istanbul ği, çok dahaolumlubuldusokaklarını yüzlerce, belki ğubireski Istanbul var. Esde binlcree sahipsiz köpeki tstanbul'daki, daha doğğin, bu sokaklarda kurdurusu,eski Istanbul'lardaki ğu egemenlığı, sürdüğü çevre koşullannın,kcntlessaltanatıanlatanyazılanntnenin, kayıtsız koşulsuz dan tümceler, sayt'alar akdaha sağlıklı olduğunu tarabilirim. sanmak, hayli büyük bir yanhşvegerçekdışı.Öyle Ama sanıyorum bu kaki bu konuda "globalleşdarı yeter. mcnin" eskiden dc varolDünyamızın her gün biduğunu, eski tstanburun, raz daha kirlendığini, çeveski Atina, eski Paris kadar remizin her gün biraz daha kirli olduğunu söyleyebilisağlıksız duruma geldiğini riz. gftrdükçe, bunun, çağımızın koşullarından, bilinçörneğin, yanılmıyorsizlikten, vurdumduymazsam, karikatürist Cafer lıktan, tüketim toplumu olZorlu, "Pistanbul" sözcümamızdan, birçoğumuğünü,"Pis lstanbul"danalzun, kısa yoldan, aşırı, hakdığı esinle, ünlü "Akbaba" sız kazanç eldc etmek için, dergisinde çizdiği, 1950 "Benden sonra tufan" deMerdetüretmişti. mesinden kaynaklandığıO yı 1larda, "Akbaba"nın Geçmisin Hollandu kenti hayallerimizdeki gibi huzurlu. (l'ieter de Uoch) nı, bir başka deyişlc, çevre birçok sayısında, Istanbul kirliliğinin.çağımızaözgüveyalnızcaçağılanır" diye yazarken, bir başka şiirinde, sokaklannındüzensizliğine,eğribüğrülüğü"Sey fi Baba"da da, bu kentin yağmur yağın mıza özgü bir sorun olduğunu sanıyoruz ve ne değiniliyor, Vali ve Belediye Başkanı eskiyenostaljiduyuyoruz. Fahrettin KerimGökay'açatılıyordu. Örne ca çamur olan sokaklarından söyle yakınır: Evet, çok doğru, çağımız kirli bir çağ. Ça"Haniçoktangömülenkaldınmın,hortlayağin 13Oeak 1955tarihlidergininbaşyazısınrak, / 'Gel' diyen taşları kurtannasa, insan ğımızda kirliliğinbinbirtürü var. Ama dünda,"Bırakın!juyansokaklan,fakirsemtleya, hele kentler, eskiden de bir yery üzü cenbatacak(...)Sormayınderdimi,bitmezmio ri... Acaba Cjökay dostumuz, kendi yolundan, Val i Konağı C'addesi' nden bir gün yaya taşlar, giderek / Düştü artık bize göl lerde pe neti değildi. Oralarda yaşamak o kadar kolay değildi. Sağlıklıda değildi. Oncazaman.gekâlayüzmek!" olsungeçmedimi?Heradımdaayağınatakırek Batı 'da gereksc bizim kentlerimizde, onlan yamru y unıru taşlarla, üzerinden sektiği Gclin şimdi bir de, Balıkhane Nazırı Ali çamurlu göllerle hiç konuşmadı mı? Hele lsBey Mn, "Bir Zamanlar Istanbul" başlığı al ca insanın vebadan ölmesi boşuna değildi. Birçok kent, eskiden de kirliydi, hem de tiklâl Caddcsi'nin deve hörgücü asfaltına tındaderlenenşusatırlannıokuyalım: Yakın epeycekirliydi.^ 'Ayol,sananeolduböyle?'diyesorupccvap /.amanlara kadar, Istanbul'un evlerı (...) çada lzmir' i görmüş olan ve bu kentin en ünlü, en "presti jli" sokağı "Frenk Sokağı"nı anlatanbirbaşkaFransızgezginin, Alexısde Valon'un:"Dar bir sokak,pis bir dere, herrenkte, her biçimde, her yükseklikte evler (...) ayaklaraltındasebzetalasları.ezilmişkavıın dilimleri, yarı kemirilmiş kemikleri çamur içinde sürükleyen kocaman, san köpekler." alamadı mı?"deniliyordu. 1926 yılında, Cumhuriyet gazetesinde yayımlanmış bir makalede de, sokaklann elverişsiz durumıı nedcniyle, lastikleri çabuk parçalanacağı içın, bu kcntte otobüs işletmeninpekakıllıbirişolmayacağınailişkinbir görüşün ileri sürüldüğünü görüyoruz. 18731936 yılları arasında yaşamış olan Mehmet Akif ise, ünlü yapıtı "Safahaf'a aldığı"Küfe"adlışiirinin bir yerinde, "Bizim mahalle de Istanbul'un kenârı demek: / Sokaklarında gezilmez ki yüzmc bilmeycrek/ Adımbaşındaderinbirbuhayre(göl)dalga İzmir'in lağımları Çağımızda, çcvrenin hızla ve neredeyse geri döndürülemez bir biçimdekirlendiğini gören gerçekçilerin de, daha duygusal nostaljiklerindc, neredeyse gözlenndenyafj gelerek andıkları, özledikleri o eski günlerde, durum Batı'da böyleydi de, bi/de çok mu farklıydı? Hayır, değıldi. O zamanlar, dağlanmız, denizlerimiz, göllerimiz, ormanlarımız ve havamızterlemizdi belki ama, Istanbul.lzmir gibi büyük kentlerimizdeki çevrc koşulları, hiç de özlenecek türden değildi. Örneğin, lzmir'e, Ortaçağ'da değil, daha geçen yüzyılda gelmiş olan Fransız yazar Lamartine,biryönüyle,"Küçük AsyakıyılanndakurulmuşbirMarsilya'ya"benzettiği ve bizim de "Ege'nin incisı", "(iüzel lzmir" diye adlandırarak övdüğümüz bu kentin sokaklarını bakın nasıl anlatıyor: "Birçok sokakhiçbirzamankaplanmamıştırjkaplanmışolanlannda,bakımıokadarkötüdiirki, oralarda yürümek zordur. Bir araba, bir sel yatağını, kentin en güzel sokağını geçtiğinden dahaçabuk geçer(...) Yol üzerindc sık sık rastlanan ve kimsenin kapatmadığı çukurlardan iğrenç kokular çıkar. Birçok sokakta, çamurlu bir dere, daha doğrusu, iki yanında kaldırım, açık bir lağım görülür." Şu sözler ıse, y ine aşağı y ukarı aynı yıllar