Katalog

I6ŞUBAT 1997 SAY1 569 Lefke'deki altın madenini işleten şirket, toprağın kendisi için değerli olan kısmmı alıp, posasını tonlarca atık halinde terketmişti. CMC şirketinin işi topraktaki cevher tükenince bitmişti. Lefke'de yaşananlar şimdi de Bergama'lılann kâbusu... Zehiı; Lefke ve Bergama... ASUMAN ABACIOÖLU p i 9 k ocahontasfilmıni gördüyseniz,gö7İinü altın hırsı hürümüş lngilİ7İenn Kızılderilıler'inyurdununasıl A talan ettiğini anımsarsınız. Filmde, efsanelerdesözügeçenaltınlarıbulabilmek içindenizlerias,arakgelengeınılerdolusutalaneı, Kızılderililer'in kutsal saydıkları ağaçları tek lck yere seriyor, toprağın bağrını dclikdeşikediyorlar. Filmdeki olaylarınbu kadargerçekülabileceğini, "altın hırsının" doğayı böylesine yaralayabilcceğini Lefke'deki maden ocaklannı görünceye kadar insan anlayamıyor. Lefke'deki altın madenini işleten Aınerikalı CMC şirketi, yaklaşık 60 yıl siiresince bölgedeki binlercedönümlükalanda toprağın Ü7erini bir kabuk gibi kaldırmış, bitki örtüsünüka7imış,derinçukurlaraçıptepeleri un ufak etmişti. Toprağın içındeki cevheri ayırıp,madcnışletmclcrındcn limana kadar döşediğı raylarüzcrinden vagonlarlagemilcreyükleyipgötürdükten sonra, geridcmilyonlarcatonatığınıbırakarak,birgccedearkasına bakmadan çekip gitmişti. Toprağın kendisi için değerli olan kısmını alıp, posasını tonlarca atık halinde terketmişti. CMC şirketinin, toprakta cevher kalmayınca işi bitmişti. Bundansonrası artıkı lumıırundadeğil"di. 20yıldakimbilirkaçkezürünvereceknarenciye bahçeleri ya da tarla olabilecek verımlitopraklar, üzerindebirtekotbitmeden h'.'l'.'öyleceduruyor. Doğa,sarııltıhaplanortalığa saçılmışbiryara gıbı görünüyor. Issız vcterkedılmışhınalar, salgınhastalıksonrası yeryüzünden sılinıp gıtmiş bır ııygarlıktan arta kalanlargıbi dtıruyorlar. (ierıdcmıras olarak bıraktığı zchırlı atıklar ısc bugün h'.'l? tehlikesaçıyor. tırmış. Ama bugün Lefke'de bu sosyal tcsisdip gitmiş. Insan olmadıktan sonra sosyal tcsislerneyeyarar? Lefke'dekimadencil iğintarihi aslında oldukçaeskileredayanıyor. I.Ö. 58ilcl.S.33O yılları arasında Kıbrıs'ta hüküm süren Romalıların, daha sonra CMC (CyprusMines Corporation) şirketinin işleteccği Karadag maden ocaklannı çalıştırdıkları, clde edilen bulgulardan anlaşılıyor. Günümüzde o dönemdenkalmamadenciliğin izleri belli belirsiz görülebiliyor. CMC'nin işlettiği madcnlcrisc,obölgenintopoğrafyasınıdeğiştiriyor. 500 yıl önce lspanyolların talan ettiği Amerika'dan, bu kez sömürgecilergeliyor. AmerikalıCharlesGodfreyCiuntheradlıbir maden mühcndısı, 1913 yılında Lcfkcciva Lefke. 20 yıldır işletilmeyen madenden geriye kalan tonlarca zehirli atık. yündeki limandan bakırmadcni vapurlara yüklenipihraçedilıyor. 1922 yılındamadendeçalışan işçiler için küçüklojmanlaryapılıyor ve daha fazla işçi alınıyor. Böylece bölge, maden işletmelerındcn dolayı niifus çekenbirözellığekavuşuyor. CMC, şirkette çal ışan işçilerin, salgın olan sıtma nedeniyle hastalanması ve bunun da maden ocaklarının normal çalışmasına engel olması nedeniyle Pendaya köyüyakınlarınabirhastaneinşaediyor. Işçievlerininsay ısı giderek artarkcn, John Spanopolous adlı bir Rum tüccara bölgede kantin işletme imtiyazı veriliyor. Daha sonra Lefke kasabasındaki bazı Türklere de kantin işletme imtiyazı veriliyor. Maden şirketinde çalışan tüm işçiler, alış verışlerinıbukantindenpeşinveyavercsiyc yapıyorlar. CMC işçilerin maaşını kantin saCMC'nin karşılaştığıcnönemlisorunlardan biri sıtma hastalığı.diğerideözelliklehasat zamanı, işçilerin madenden ayrılarak köylerineüriintoplamayagitmeleri. İşçiler, heniiz maden sekrörü ile tarım sektörü arasında kesinbirkararvcrmemişgöriinüyorlar. Ancak daha sonraki yıllarda maden sektörü galip geliyor, bu nedenle bölgedeki bağlar ihnıal yüzünden kuruyor, turunçgil tarımına verilenönemazalıyor. 1930 yılında CMC'nin tüm işletmclcrinde çalışan işçi sayısı 6 bine ulaşıyor. 1936 yılında nüfus yoğunluğu o kadar fazla artıyor ki, idareedilemezbirdüzeye ulaşıyor. Butarihlerde Lefkedeki bodrum katları bile işçilerc kiralanıyor. Sağlık sorunları ortaya çıkıyor. Menenjit hastalığı yaygınlaşıyor. CMC, bölgede yoğun nüfus artışından kaynaklanan sorunları çözümlemek için sağlık ve sosyal yardım programı uygulamaya başlıyor. Bölgede ilkokullaraçıyor,hastanevekliniklerde çocuk bakımı ve doğum öncesi eğitimi verilmeye başlanıyor. Beslenmeyedeönem vcrilcrek okullarda süt, yoğurt ve dondurma bedavaveyaaz bir ücretle veriliyor. 193945 yılları arasında süren 2. Dünya Savaşı nedeniyle şirket, faaliyctlerini kısmen iptal ediyor. Birçok işçi ışten çıkarılıyor. Savaşsırasında bazı işçi evleri Ingilızaskerlerinin dinlenme kampı durumuna getiriliyor. Savaşın sona ermesinden sonra işçiler yeniden işe alınıyor. 1958 yılından sonra adanın Yunanistan'a ılhakı fikrinin ortaya çıkmasıyla Rum ve Türk toplumları arasında başlayankutuplaşmalar nedeniyle CMC, Karadağ maden ocağındasadeceTürk işçileri, Foucassa tepesindeki maden ocaklarında ise sadece Rum işçileri çalıştırmaya başlıyor. Böylece Lefke, yenıdcnsadeceTürknüfusadönüşüyor. Ada, 1974'toterkediliyor Bergamalılar için altın madenine verilccek izin devraldıklurı uyguriıgu ıhuıut »lutuk. rındak i bölgede bol bakır ve kükürt madenine rastlıyor. ABD'de maden işletmelerinin sahibi olan Philip \Viseman ve Seeley WinterstmithMudd,CJunthcr'inuyarılarısonucıında Kıbrıs'taki bakırrezervleri ile ilgilenmeyebaşlıyorlar. Ingilizsömürgehükümetinden maden arama izni alan Amerikalılar iş gücünü bölgedeki Türk ve Rum toplumlanndan sağlıyorlar. 1916 yılında maden tünellcritamamlanıpbakırınihraçedilmesini kolaylaştıracak olan Koucassa tepesınden Xero'ya demiryolu şcbekcsinin yapımına başlanıyor. Mart 1916 yılında Kıbns Maden Şirketi (CMC), New York eyaleti yasalarına göre resmen kuruluyor. llk olarak 350 işçi maden ocaklarında çalıştırılmak için alınıyor. 1921 yılında Lefke'de iirctilcn portakallarınihracı ıçinkullanılanCicmikonağı köhibi aracılığıylaödüyor. Böylece ödemetarihine kadar kantinden veresiye alış veriş yapmış olan işçilerin maaşından kantin sahibı gerekli kesintiyi yaptıktan sonra geriye kalan parayı ödüyor, çoğu kez işçi ler kantin sahibineborçlubilekalıyorlardı. CMC'nin daha sonra busistemigeliştirmeksuretiyle maden bölgesindearazi sahibi olan kişilere kantin işletme imtiyazı vererek gerçek değerinden daha düşük bir ücretle araziyi ellerindcnaldığı bclirtihyor. 196O'lı yıllarda Türk ve Rum toplumları arasında başlayan çatışma ile CMC'deki TürkRum işçi kutuplaşması, 1974 Temmuz'unda CMC'nin Barış llarekalı nedeniyle tüm faaliyctlerini iptal etme kararına dek sürüyor. 1970 yılında Karadağ maden ocaklarındaki bakır madeninıntükenmesı ile Türk işçilerbelirlı birsiireiçerisındeıştcnçıkartılmaya başlanıyor. "Barı^ Harckatı" ile, KıbrısTürkFedereDevleti'ninyönetiınialtındaki bölgede Karadağ maden ocakları, Xero'daki fabrika ve liman kalıyor. Foucassa tepesindeki maden ocakları ıse Rumyönetimindcki bölgede kalıyor. Lefke'deki maden ocaklarının kapatılmasıyla büy ük bir işsizlik vegöç başlıyor. CMC şirketi, 1974'de birdenbıre adayı terkedip gitmesiyle gerıde sadece ışsizlık vc göçdeğil,büyükbirçevrckırlilığısonınunıı da bırakıyor. 20 yıldır işletilmeyen maden bölgesinde 3.5 nıilyonlon zehirli atık buı»" Altını isteyenler... Aynı anlayış bugün Bergama'datutunmaya çalışıyor. Bu anlayış, yery üzünden silinmiş olan Bergama'dakibinlerce yıl öncesindeyaşamışolanuygarlıktanoldukçafarklı. Onlardan geriye kalmış olan yapılar, tapınaklar, Asklepion gibi sağlık merkezleri günümÜ7de Hcrgamalılaragururverıyor. Ancak Lefke'de yaşananlar Bergama'da gerçekleşirse, bu, Bergama'lılarınsahipçıktığı uygarlığa bir ihanet olmayacak mı? Oysa Bergamalılarturizmden,tarıından,zeylincilikten, çaın fıstığı ormanlarından sağladıklan gelirle mutlu yaşıyorlar. Altını onlardcğil, çok uluslu Lurogold şırketı ıstıyor. Altını alıp Bergama'lılarasporvediiğünsalonları, köprülcrvereccklcr. l.cfke'ylcaradaöylesinebenzerliklervarkı? Lcfkc'clcdcC'MC şirketi, yöre halkı için okullar, tenis kortları, golfsahası.haslane gibi sosyal tesisleryap CMC'nin yayılma polltlkası Özellikle 1926'dan sonra genişleme sürecinegiren maden çevresindeyeni işçi köyleri oluşmaya başlıyor. CMC, Lefke kökenli ailelereaıtara7İleri kantin işletme ımtiyazi vererek satın almayı siirdürüyor. Oyıllarda