Katalog

12EK.İM 1997. SAYI 603 dan da üniversite, yazarlık... 24 yıllık kısacık yaşamınaDantonsTod(Danton'unÖlümü), Leonce und Lena (Leonce' y lc Lena), Woyzeck gibi üçtiyatrooyunu, birde Lenzöyküsünü sığdırmış. Hepsi de ayrı ayrı birerbaşyapıt.Büchner bugün edebiyattavaroluşçuluğun, dışavurumculuğun, gerçekçiliğin, toplumsal eleştirinin öncülerindcn sayılıyor. Gelenekseloyunyapısınıilkkuranlardanda biri. Lenz gibi bir yazarın, yapıtlarındaki toplumsal eleştirici yanına, devrimci tutumuna birde dikbaşlı kişiliği cklenincc, Büchner'in ilgisini çekmemesi olası tni? Üstelik Büchner,liseyibitiıdikten sonra tıpeğitimi için gidip iki yıl kaklığı Strasbourg'dayaşlı dostlarından bu yarı dcli dahinin orada geçirdiği günlerin öyküsünü dc dinlemiş. Öte yandan Oberlin, birazdan göreceğimiz titizliğiyle, yanındakaldığıgünlerboyuncaLenz'inbütün davranışlarını aynntılarıyla günlüğüne notetmişmiş. Büchner,Oberlin'inölümünden on yıl sonra bu günlüğü okumuş ve Lenz' i konu alan bir uzun öy kü yazmaya girişince de bu notlardan yararlanmış. Öyküdeki doğa betimlemelerinde, yakından tanıdığı Alsas dağlarını, ormanlarını, kırlannı anlatırken, Lenz vchastalığıylailgilipek çok ayrıntıyıdaOberlin'ingünlüğündenalmış. Öğlcden sonra Waldersbach'a vardık. übcrlin'inpapazhkettiği Waldersbachkilisesi,dikçatısıkiremitlekaplı,birdetuğladan çankulesi olan minik bir yapı. Içindeki basit tahta sıralar Oberlin'in zamanında, kilise onarıldığırtda yapılmış, anlatıldığına göre. Oradan çıkıp Oberlin'in az ilerideki evine gittik. Sokaktanbiravluylaayrılanikikatlı ev bugün küçük birmüze.Girişindeufaktelekşeyler, kartpostal,kitapsatılıyor. Birde küçük rchberkitapçık. Oberlın'in, iki üç sayfada özetlenen yaşam öyküsüne bir göz atınca şaşırdım. Meğer bir de benim bilmediğim bir Oberlin varmış, hem de ne Oberlin... kendi papazlık bölgesinde yer alan Fouday yor. Yamaçlardasetleryaptırtaraktoprağın yağmurlarla akıp gitmesini engelley ip bah köyününkilisesininavlusunagömülmüş. çeler oluşturuyor. Köylüleri çalıştırarakyolVe Oberlin'in evl lar, yakın çevrede köprüler kurduruyor. ÇevEvin üst katına çıkıp müzey i gezmeye başre halkının, yöreyi Strasbourg karayoluna layınca, içim yeniden bir garip oldu. Büchbağlamak için Oberlin yönetimindekayalaner'in öyküsündenbiliyorumbuevi; ilk kez rı barutla atıp, çukurları doldurup, dere yagörmcme karşın her yer öyle tanıdık ki... taklannıdeğiştiripbinbirgüçlükleyaptıklaSanki kapılardan biri açılıpodaya Lenz girirı yol, üstü stabilize kaplanmış olarak bugün verecek. Acaba hangi odada yattı buradaki de "420 No'lukarayolu" adıyla hâlâkullanılkonukluğusüresince? AcabaBüchnerburamakta. ya gelmiş, evi görmüş mü, yoksa kafasında O günlerde o çevrede hiçbir zanaatçı yok. canlandırdığıncamıyazmış'.'Dörtbeşodalı, Oberlin köylerden delikanlıları büyük kentdöşemeleri tahta, duvarlarıbeyazbadanah, lere zanaat öğrcnmeye yolluyor. Birkaç yıl sonra bunlar arabacı, nalbant, ayakkabıcı, kapılarıcilalı,tavanıalçak, basit bir köy evi burası. Oberlin zamanından kalma, büyük duvarcıyadadülgerolarakgeridönüyorlar olasılıkla onun kullandığı birkaç mobilya, köylerine. Sağlıkda çok önemli birsorun habirde içlerindecşyalarınsergilendiği vitrin linde.Nebirdoktorvaryakın çevrede, ne bir dolaplan... Birköşedetahtadan.beyazabocbe, ne de bir eczacı. Oberlin kendi evinde önce bir eczane oluşturuyor, köylülere para yanmış bir koltuk, hemen yanında bir ayak üstünde, içine buzlu cam yerleştirilmiş bir sızılaçdagıtmayabaşlıyor. Kendıyetıştirdiçerçeve. Oberlin koltuğun yanına bir lamba ği öğretmenlerden birini, bir zamanlar çokoyar, oturanın yüzünün buzlu cama düşen cuklarınadersvcrdiği cerrahın yanına çırak gölgesini, camın öbür yanından kâğıda geçiveriyor; bir gençki7icbelikvehastabakıcılık rir, sonra bunu oyup insanların gölgeresimöğrenmeyc Strasbourg'a yolluyor. \ lalkınçoğu borç içinde. Üstelik bir kuşakönceden, ana babalardan kal ma borçlar bunlar, bir de üstüne durmadan faiz binmekte. 1785'te Oberlin bir "Borç Yardımı Sandığı"kuruyor; köylüler buradan faizsiz, garantisiz, masrafsız, uzun vadede geri vermek üzere para çekip borçlarını ödemeyebaşlıyorlar. Derken Fransız Devrimi patlıyor. Oberlin devrimi olumlu karşılıyor. Ama insancıl kişiliğiyle, devrimden kaçanlara evinin kapısını açmaktan da geri durmuyor. Bu nedenle görevindenalınıptutuklanıyor1780 Avrupa'su Oberlin öğrenciler için adları boş bırakmuj. sa da, bir süre sonra yeniden lerini çıkarırmış. Duvarlarda karısının, çoÖ7gürlüğüne,ardındandaWaldersbach'taki cuklannın,akrabavedostlarınınböyle yapılsevgili görevine kavuşuyor. Derken hükümış bir sürügölgeresimleriasılı. Kimı beınet eğitime ve Fransızdiline yaptığı katkılar yazfon üstünde siyahrenkte.kimi ise siyah nedeniyle ona Legion d'Honneur nişanı veüstüne beyaz. Vitrinlerdencler yok ki...Çoriyor, Fransız Tarım Birliği ise madalyayla ğu Oberlin'in elinden çıkma; hepsi de onun ödüllcndiriyor. Tarımla eğitim tamam da, eğitime yönelik,yaratıcı kişiliğini ortaya koFransız diline katkısı ne, diye soracaksınız şimdi. Oberlin bu, tutmuş çocukların Fran yuyor. Kocamanbirkurutulmuşbitkikoleksızca'yı daha kolay öğrenebilmeleri için hc siyonu. Ayrı ayrı kâğıtlara özcnle yaptırılmış, altlarına adları yazılmış, kenarlarına eetemelinedayananbiralfabeyazmış: Alpnotlar konmuş bitkiler. Çevredcn toplanıp habet Methodique poıır Faciliter I'Art d' Epeller et de Lire en Français, yani "Fran küçük kutulara, şjşelereyerleştirilmiştaîjlardan, kaya parçalanndan bir başka koleksisızca Okumayı HeceleyerekÖğrenmek tçin yon. Hepsi de çocuklara tabiat bilgisi dersinYardımcı Metodik Alfabe". de yardımcı olmak amacıylahazırlanmış. SıAma hiç kuşkusuz Oberlin için en büyük ödül, çevre halkının, ölümünden sonra onun nıfta kendi yaptığı küçük, renkli haritalan mezannın üstüne yazdırdığışu cümleolma dağıtırmış Oberlin. ÖrneğinStcıntal veçevh: "Le Pere du BandelaRoche", yani "Ste resininharitası. Dağları,ovaları,yollandereleri gösterilmiş, köy ve kasabalann yerleri intal'in Babası". I826'da ölmüş Oberlin, işaretlenmiş, ama hiçbirinin adı yok. Ço *• Waldersbach'a 2 kilometre uzaktaki, yine Oberlin 'in tusunmt iki levha. İki yundun iki ayrı görüntü veriyor. köğretim zorunlu değil; zorunlu olmak ne demek, okul falan da yok. Oberlin öncebir okul açıyor, ana babaların direnmelerini kırıp, çocuklarını bütün gün tarla yerine okula Oberlin göndermelerini sağlıyor. Akşamları ev ev dolaşarak büyüklerc okuma yazma, hesap JcanFrederic Oberlin 1740'da Strasboögretmeye girişiyor. Waldersbach'agelişinurg'da doğuyor. Babası bir lise öğretrneni. ()bcrlin lisey i bitirdikten sonra beş yıl felse denbiryıl sonra evlendiği karısı ilebirlikte çevre köylerin kızlarına nakış kurslan düfeöğrenimigörüpüniversiteden"magistcr" (master) derecesiy le mezun oluyor. Bu arada zenliyor. Yinekansınınvebukurslardanyetiijen genç kızların yardımıy la dört yasından ilahiyata da merak sarıyor ve özel dersler alıbüyük çocuklar için bir eğitim programı başyor. Sonrabircerrahınçocuklarınaözelöğlatıyor. Bu kızlar haftada üç rctmenlik cdiyor. O günlerde gün, özellikle de kışlan, hava başka bir yere atanan Walnasıl olursa olsun, komşu dersbach köyiinün papazı köy lerc gidiyorlar, bütün gün aracı oluyor, Obcrlin'in kençocuklarla ilgileniyorlar. di görevine getirilmcsinı Onlaracoğrafya,tabiatbilgisağlıyor. Oberlin Walderssi öğretiyorlar, elişleri göstebach'a I767'de, 27 yaşında riyorlar, Incil'den öyküler geliyor. tçinde NValdersanlatıyorlar, birlikte şarkılar, baeh'ınyeraldığı Steintalya ilahiler söylüyorlar. Bugün da Fransızca adıyla Bandebazıları bu uygulamaya, dalaRoche ovası da bütün Alha sonraki çocuk yuvalannın sas yörcsi gibi, Avrupa'yı alilk biçimi olarakbakmakta. tüst eden Otuz Yıl SavaşlaOberlin topladığı yüz cilt karı'ndan( 16181648) büyük dar kitapla bir kütüphane zarar görerek çıkmış. Açlık * oluşturuyor ve çevrc köyleve hastalık insanları kırmış rin hizmetine sunuyor. Bu, geçirmiş. Bütün ovada bir bilindiği kadarıyla, Frandüzine insan bile kalmamış. sa'daki ödünç kitap veren ilk Oberlin Waldarsbach'a gelkütüphane. Müziğe de yöneOberlin 'den siluetler. diğindesavaşsonaereli 100 İ J. t f yılı geçmiş, ama olumsuz etkileri hâlâ sürmekte. Çevre köylerde oturanlarla birlikte onun kilisesinc bağlı bütün cemaat ancak 400500 kişi kadar. Sefalet diz boyu, açlık kol geziyor, eğitim ise hak getirc. Oberlin bakıyor, işler öyle vaaz vcrmeklc düzelecek gibi değil. Biryandanköylülerinyaşam koşullarını biraz olsun düzeltmeye çalışırken, bir yandan eğitim işineelatıyor.Ozamanlaril liyorOberlin,biryandançocuklara müzik dersi veriıken, bir de şarkı kitabıhazırlıyor. Oberlin eğitimden başka köylülere, günlük yaşamlarında çok önemli bir yeri olan tarım konusunda da yol gösteriyor. Kendisi deneyleryapıyor, sonra bunların sonuçlarına göre tarlalara patates, bahçclere yöreye uygun mey ve ağaçları diktiriyor; ta Riga'dan keten ve kenevir tohumları getirti Oberlin 'in eğitim amaçlı oyuncakluru Torna tezgühı ve ku$ kajesı.