Katalog

Çılgın bir yazar, dahi bir devrimci, benzersiz bir eğitimci... Adı Oberlin. Büchner'in Lenz adlı öyküsündeki iyi kalpli papaz... Lenz öyküsünü Türkçeye çeviren Hasan Kuruyazıcı, Oberlin'in bugün müze olarak kullanılan evine gitti ve izlenimlerini bizlerle paylaştı. Oberlin üzerine bütün bildiğim daha kendi döneminde bile bir eğitimci olarak ününün, yaşadığı bu unutulmuş köşeden, bu "haritada bir nokta" Waldersbach köyünden dışarlara taştığı. Bugün müzeye çevrilmış olan evini görmediğim için, bu az rastlanır . . . insanla ılgili ne sürprizlerle karşılaşacağımın henüz farkında değilim. Beni asıl heye"20 Ocakta Lenz dağlardan geçiyordu. yokuş aşağı. Yolunun üstünde hiçhirşeyyok canlandıran, Türkçe'ye kendi çcvirdiğim Doruklarda, yüksekdüzlüklerdekar, ovalar tu. Yorgunluk duymuyordu. yalnız tepetaklak Lenz öyküsündentanıdığımbuevi, Lenz'in bir süre yaşadığı yerlerı ve Büchner'in o eşdan aşağı doğru kurşuni taşlar, yeşılçayır yüruyemedığı ıçincanı sıkılıyordu arada," siz üslubuyla, incelikli aynntılarla ışleyerek lar, kayalarreçamlar Islakbirsoğukvardı; sular kuyalurdun akıyor, yulun üstünden aşıcorg Büchncr" ın gerçek bir olay anlattığı delilik nöbctlerini geçirdiği çevreyi görccek olmam. tnsanın uzun sürc yaziijarak yordu. Çamlarm dalları hiitün ağırhklarıydan aldığı ve gerçek ınsanları anlaaşağıya doğru, nemli havanın ıçine sarkılattığı Lenz adlı uzun öyküsü böy çok iyi tanıdığı, ama yüzünü hiç bilmediği bir mektup arkadaşını ılk kez görmesı'gibı vordu. Göktcn kurşuni hulutlargeçiyordu, le baijlar. Öykünün kahramanı bırijeybu;içimdekıduygularbundan. ama hepsı öyleyoğundu kı sonra sisyukan gem, y d/.ır I ,en?, gcçırmckte olduğu ruh haslara doğru buharluşıyor, ağır, nemlı, sürii talığınaıyıgelırdıyehavadeğışımııçın AlKımbu Büchner'inöyküsünekonuyaptınüpgeçivorduçalılarınarasından, öylesine ğı Lenz, değil mi? Daha doğrusu nedir bu sas'takı Waldersbach köyüne, çevresinde uyıış uk, öylesine hanlal Lenz tlgisizceyo yaptığı üjlcrleçok.sevılen, iyi kalpli bir papaz LenzOberlınBüchnerılişkısi?JakobMicluna devam ediyordu, biryokuşyukarı, bir hael Reinhold Lenz 1751 'de doğmuş. llahiolarak bılincn Oberlin'in yanına gitmektey at okunıuş. Bir soylunun ikı oğluna özel öğretmcnolmuş,onlarlabırlikteStrasbourg'a gıtmış. Orada, aralannda Goethe'nin de bulunduğu döncmin gcnç yazarlarıyla tanışmış. Gocthe'den çok etkılenmiş. Zatcn ondaki pırıltıyı ılksezendeCiocthe LenzdeGocthe'yekarşıbiryandansevgı vehayranlık duymuş, bir yandan da onu kıskanmış. Onunla boy öl çdijmeye girişerek ünlü sevgilısı f'rederıke Brion'akuryapmı^. Yazarlık yeteneğını kanıtlamak için bir güldürüyazmış; oyun çok tutulmuş. O yıllarda Alman edebıyatında "Coşkunlıık" (Sturm und Drang)adıverilenakımgeçerli.GençGoethc de, Schıller de bu doğrultuda yazıyorlar. LenzAnmerkungenüberda.sTheater(Tiyatro Üzerine Notlar) adlı yapıtıyla Coşkunluk akımının tıyatro alanındaki en önemlı kuranihalyapıtınıvermiij.DerHofmeisteroder dıc Vorteile der Privaterzıehung (Özel ÖğrctmenyadaÖzelEğitimin Yararlan) ve Die Soldaten (Askerler) adlı iki oyun daha yazmış. Bunlardatoplumsal sınıflararasındakı ayrımları ele alıp eleştırmış, o zamanlar askerlerin uymak zorunda olduğu evlenme yasağını yermiş. Lenz, Oberlin ve Büchner. dır. Yaklaşık ıkı yiiz yıl sonra, şimdi biz de Lenz'in o yolculukta geçtiği yerlerden geçiyoruz. Ama mevsim bu kez ilkbahar; gökyüzü masmavi, tek bir bulut görülmüyor. Çevre yer yerormanlık, ormanın olmadığı yerler de çayırlarlakaplı;dereler akıyor, üzerlerinden küçük köprülerle aşıyoruz. Bahar güneşi üstüne vurduğu her şeyi pırıltılı renklere boyuyor, insanın sadece vücudunu değil, içini de sıcacık yapıyor. Kısacası bugün çevre Büchner'in Lenz öyküsünde anlattığı gibi kasvetli değil; ben de Lenz'in tcrsıne, şimdi mutluluk, merak ve sabırsızlıkla doluyum. Arkadaşlanm HansChristoph ve Manfred'leAlmanya'daBadenBaden'dençıktık yola, Fransız sınırını geçtik, Alsas'a, Oberlin'in Waldersbach'taki evıni görmeye gidıyoruz. Dahi ve devrimci Jeatı Fridiric Oberlin. Lenz 'in yazan Georg Büchner. lamamış,nöbetlergittıkçeçoğalmi!>,sonundaOberlinonuStrasbourg'agengöndermek zorunda kalmi!>. Lenz daha sonra Moskova'ya gitmii}. Orada Almancaderslerivererek yaşamını sürdürmeye çalısjinış. Sağlığı hergünbırazdaha bozulmuş Songünlcrinde dilencilik etmış. 1792 'de bir gece sokakta ölüsünübulınuşlar. Dlkbaşlıdahİ Büchner'egelınce... 19.yüzyılbaşlannin dikba^lı, dalıi çocuğu o. Alman edebiyatının "medarıiftihar"lanndanbiri. 1813 ile 1837 arasındayaşamış. Oyıllar,yÜ7yılıntoplumsal ve biyasal bakımdan en karışık dönemi. Almanyakırka yakın irili ufaklı düklükten, prensliktcn, bağımsız kenttcn olu^makta. Hepsindedcköylülereziliyor, fakirhalksefalet ıçinde. I lcr yanda hak arama kavgası, başkaldırı,ayaklanmavekarşılığındadcvlet baskısı,polisterörü. Büchnerhaksızlıklara düş.man; kcndini daha liseyi bitirdiği yıl bu kavganın ıçındc buluyor. Halkı uyandırmak için özgürlük bıldırılerı yazmalar, bunları gizlice çoğaltıp dağıtmalar... derken polısçe aranmalar, kaçmalar, saklarunalar... Biryan Oberlin'in 59yılpapazlıkyaptığı kilise. Lenz ötedcn bcri hayal kurmaktan, kafasındabazışeylercanlandırıponlarladüşsel oyunlar oy namaktan hoşlanırmış; ama bazı bazı ipin ucunu kaçınp bilincı üzerindeki denetimını kaybettiği, kurduğu düşler sanki gerçekmiş gibi davrandığı da olurmuş. Giderek ruh sağlığı bozulmuş. 25 yaşındayken ilk delilik nöbetlerini geçirmeyebaşlamış. Hastalığı artıncadostlan, hava değişimi iyi gelir diye onu bir süre Waldersbach'ta Oberlin'in yanındakalmayayollamışlar. Ama bu da yarar sağ Oberlin 'in evi bugün müze olarak kullanılıyor.