Katalog

22HYLÜL 19%. SAYI 548 ıcvvcl olarak alandı. Amataşrah Bıırsaefkarıumumiyesitarafındangörevindenattınldı. Bazı kaynaklar bunıııı ncdcnini "köscnısiliği ncdcniylc çok genç göründüğüiçingüvcn vermiyordu"diyeyazsalarda amaasılncdcnvaazlarıylahalkıkışkırtmasıydı. Sofya Ticarct Mahkenıcsi Rcisi olarak atanıp, Rumclı 'ye gidcrkcn adının arkasına,"uykusu/luğa vegcceyolculuğunadayanıkh" anlamına gclcn Arapça bir kelime ülan "Suavi"y i ckleyerek, tarihc kalacağı ismiyle Ali Suavi oldu. Bir süre Filibe TahriratMüdürlüğüyaptıktan sonra Istanbul'a döndii. 1867'de bir Ermeni'nin çıkardığı"Muhbir"gazetesininyazarlığını üstlcndi. Gazetede açıkça vc çok sert bir dillc Ali Paşa iktidarını clcştiren yazılar yazarken, okuryazar oranı çok düşük ol duğuiçincamilcrdeverdiği vaazlardada bu elcştirilcrini yineledi. Kcyfi idareyc atesjpüskiinncsi venihayetindeBelgrat'ın Sırplar'a bırakılması konusunda hükiimetten hcsap sorması Ali Suavi'yesürgün kapılarını açtı. I867'dc Kastamonu'ya, oradanda Mısırlı Mustafa Fazıl Paşa'nın davctiyle Paris'e kaçıp fiılcn Cicnç Osmanhlar'a(JönTürkler)katıldı. Şcrif Mardin'MönTürklerin Siyasi Fikirlcri"adlı incelemesinde,GençOsmanlılar'ınkcsinlıklehalkagüvenmediklerini vc bir seçkinler kadrosu oluşturmaya çaliijtıklarınıyazar. Ali Suavı'ninTanzimat aydınları içindeki aykırılığınnı mihenk noktası da tam buradaydı. (,'ütıküohalktan gclmiş ve sonuna kadar halkçı olmuştu. halde yuklcnen olumlu ya da olumsuz lıim degerlertemelsizkalır;tıpkı Ali Suavi'nin kimlığıniıı bir yanlışjıklar sırkıne çevirınesi gibi... "Tanzimal'ın Iki Ucu" kitabıııda Ismct Doğan, Ali Suavi'yi "Türkçülükdüşiincesınmöndei'i "olaraksclamlaınakta bir sakınea duymadı. üysa tüm Gcnç Osmanlılar, Turancılıkta ideoloji arayanardılları, Ittihatçılarınaksincctnık farklıliklargöstercnbirkitledenmüte!>ekkil Osmanlı için milliyetçi bir ideolojinin elverişli olmadığında hemfikirdilcr. Kaldı ki Suavi'nin ilgi alanı Islamiyet sonrası Türkmedeniyetiylcsınırlıydı.öncesindcn "Cengizler"diyebahsediyordu. Osmanlı Hıristiyan vc Musevileri söz konusu olduğundada Osmanlı 'nınbütünlüğünü savunuyordu. Bu konuda artnıyetsiz yapılan hatalarınkökcnindeısc Ali Suavi'nindıldeTürkçecilıkteki ısrarı yatıyordu. Buda halkçılığı nedeniyleydi. Ali Suavi'nin cn büyük ideali düş.ünceyı elitin tekelindcn çıkartıp halka aktarmak ve böy lcee bizzat halkınsıyasayagirmesıydi. Hilafetigereksiz bir siyasi makam olarak görmesi ve Seyit Şerif C'ürcani'dcn "Dünycviİ!>lerlcilgili vegcrcksiztefahuratı ilgilcndircnşer'idcğıl,siyasct ılminın konusudur"görüs,ünüalıntılaması,bazılarının Suavi'ye, öncü "laisizm taraftan" onuru vcrmesine neden oldu. Ya^adığı döncmin varoluijpcrspcktıfı düs.ünüldüğündebıımantıkdiijiydı. Kaldıki Suavi Islam llukuku'nunsıkıbirsavunucusuydu;"Sıkmtılar Islam llukuku'nun keııdısinden değıl.oııun uygulayıcılarındankaynaklanıyor. Arapça kelimcoyunları üzerıne inşa ederekuygulamadabozuyorlar."diyordu "Islam Hukuku.zamanagöregenişlemesini yapabilecck bir hukuktıır. Batı'dan ithal edilecek bir hukuksisteminin Osmanlı' ya yararından çok zararı ol ur." Suavi'yi bugünkügenel geçcranlamıyla "s,eriatçı" olarak nitclemck de yanlış. Kimsenin Islamı Arapça'dan öğrcnmek zorıındaolmadığını,nanıazsuıclcrininbilcTürkçclc^tırılnıesini, hılafctın kaldırılnıasını savıınmu^, döncmınin Oıtodoks Müslümanlarının büyük tepkısıne rağnıen rcsimlı biransiklopcdı yayımlamıştı. "Batıcı"yaftası da Suavi'ye uymuyor. Arapalfabesı ycrine l.atinalfabesınin ve fenbılmılenııınlıerçes,idiningereklioldugunu savundu anıa bunu "Sadcce din bıl imlerı taasub(kapanma); satlecc l'cn bilimlcri ise^üphecilik, ınkareılıkyaratacaktır"diye formüle etti. Paye verdigı bilim adamhğı degil.alimlikti. Alimlcrin iktidar üzcrindconu keyfiyetten uzak tutacak bir kontrol mekanizmasıolu^turmasıgcrckliliğineinandı: "Ulema nüfuzunun kırılması büyük bir tehlikcdir. Kalmayan ulemanın uyarıeı ve kontrol edici görcvinı ycrine getirmemesi idareyi ba^ı bo^ bıraktı. Geçiın derdinc düşcn ulemanın, ulemayı rüsunı (maaşlı ulema )konumunagirmcsı ulemayı ulemalıktan çıkarmıştır..." Suavi "elıtıst"değı l"halkçı"ol uşuyla dığerTanzımataydınlarındannetçizgılcılcayrılsada.sonuçtaodaianzimataydmlannın gcncl hastalıgına yakalanmaktan kurtulamamıijtı. Yangmdan mal kaçııııeasma bir acelcyleherkonuyaelattı. Buyüzdendeçogu kcz sığ kaldı ve hedededigi sentezlere ula^amadı.TheTimcs'datanımlandığıgibi, büyükölçüdebir"AuthorofPanılcts"(kitapçık yazarı(olarak kaldı. Malnıülk ve mevki hırsı olmadıgı için inançlan doğrultusunda, hiçbirçıkardengcsi gözetmcden gözü kara savaştı. Amaenönemlısi bucoğralyadaöldürülen,dÜ!)ünecleriyüzüııdcndcvletçeöldürülcn ilk gazetccı olmasıyla, sadcce bu özclliğıylc bılc bugiin bu eoğrafyada bu sayfalarıis.galetmeyihaketti Ali Suavi. İJstelik bu eoğrafyada düş,ünceleri yüzünden devlctçe öldürülen soıı gazetcei Metin Göktepe'nin faıli hcllı katili hâlâkaranlıkta bırakılırken...^ İtaatsizliğe çağrı... Ayııı yıl Londra'ya gcçerck, Mustafa Fazıl Pas.a'nınsponsorluğunda, Avrupa'da yayımlanan ilk Türk gazctesi "Muhbir"i çıkardı. Fcvri vc atak mı/acıyla daha ilk sayıda Namık Kcmal vcZiya Paşa'ylaters düijtii. İlk sayıda inanınadığı tüın dcvlet, siyasct,kültürvcdinadanılarınasava!) açtı. TcnkitleyetinmcyıpBabı Ali'yimuhtemelbiıisyanlatehditederek.gerçeklslanula dcspotizm olamayacağı tczinden çıkarak "Zalimolan idarecilere itaatedilmcmclf'diycyazdı. Aynıyılıncylülündc Mustafa Fazıl Pa Ali s;a, Paris seyahati sırasında Abdülaziz'le anlaş.arak Istanbul'adöndii. (îcnçOsmanlılar'ın öndcrı konumundaki Pas,a ıktidacla buzlarıcritiponun birparçası olduktan sonra da, bazı kaynaklarm aksmc, bir iktidar kurnazlığıyla Avrupa'da kalan muhaliflcrc parayardmıını sürdürdü. Ali Suavi dışındakilcrbuparayıalmaktabirsakıncagörmedi. MısırHidivliğinıyenidenkurtarmapeşindcki Pas,a, bıınun bedcli olarak Namık Kcmal vc Ziya Paşa'dan bir sürc için "Hürriyet"te Mısır'lailgiliyazılarıdurdurmalarınıistedi. Ali Suavi dc iklidarla uzlasjinıs, Pas.a'dan maaş alan muhaliflerin adlarını vc maaşlarım yayınladı. Buda Namık Kemal vearkadas.larıy la iplcri tüındcn koparttı. Suavi, medrese hocularınm kupundıklun dur diinyudun çıkmulurı için nazt'tc öncrdi... tuldu. Ali Suavi bıındansonraki bc^yılda.daha çok bilimscl makalclcr yazdı,anıa döncmda^larınınaksinc meşrutiyet savaşçılığii>öylc dursun, mc^rutiyetin Osmanlı için faydadançokzarargetireccğinı,idealolanınme!)rutibirmonanjiolduğunusavundu. Meşrutiyet karşıtı bu ya/ılarla kcrhcn mc^rutiycti kabııl etmış Abdüllıamıt'ingüvcnını kazanıp,padı^ahınö/elalTıyla.4Kasını lH76'da yanında karısı Marıa olduğu halde Istanbul'a döndii. Ogiinekadarcdcbi ıııuhalif kinıliği scrgilcyen Ali Suavi, payitahtadönmcsiyle, Padişah'ın kitapçıbaşılığım veşeh/adelerınegitimınıüstlenerek ıktidaradahıluldu. Abdiilhamit ayrıca Ali Suavı'mn, Batı cserlerını Türkçe'yc çcvırmek ıçın kurulan lcrcümc llcycti'ncdahil olmasını istedi. Ancak hcycttckı Namık Keınal vcZiya Paşabıınaşiddctlc kaı î)i çıkınea Abdülhamıl hcyctı dağıttı. Daha sonra geleneksel kültürdcn iyıden iyiye uzaklasıp alafrangala.şmış Mcktcbı Sultani'y i (Galatasaray Lisesi) ıslah ctınesi için basına gctirildi. Karısı Maria'ya da okukla göıcv vcrıııcsi muhafazakârçevrclerden sert tcpkiler aldı. Daha sonraları bu döııcıneilışkın, bırtakımtarihçilcr Ali Suavi'yc"lngiliz casusu","Rus casusu"ve hatta"mason"gibi gerçekdışı yaftalarvuracaktı. Hatta casus yaratma fantazısınc kcndinı kaptıran bazı tarıhçılersıradanbirkadın olan Maria'ya da, Mata Hari'ycta^çıkarttıracaklardı. Bu arada muhalıf kımliğı yenıdcn kıvamını buldu Ali Suavı'nin, Münüf Pa^a hükümctıneagıreleştirilcrdcbulunan Ingiliz kar^ıtı yazılaryazmayabasjadı. llkokullarabilc gazete sokulması, medrese hocalarının kapandıklarıdardünyadançıkmaları içinulema gazetesi çıkarılmasının bir zorunluluk olduğu gibi görüşleri de bazı çevreleri rahatsızetti. Hayatındanendisjcedcn Abdülhamit, dcnizc dÜ!;Cn yılana sarılır misalı bel bagladığı Ingiliz Büyükelçısi Austin Henry Layard'ın ısrarıyla, Ali Suavi'nin Mcktebi Sultanı müdürlügüneson verdı. Ali Suavi'yi Ingilizsömürgcsi Hindıstan içinnıüstakbel bir tehlikc gören Layaıd'ın vc Münüf Paşa'nın tclkinleı iyle Bombay clçilıği de cngellcndı "Meşrutiyet zararlıdır..." Ali Suavi 1868'deavamdanbirlngilizkızı olan Maria'yla cvlcndi. Marıa'ya Müsliiman olınası için hiç baskı yapmadı vc Maria ölümünc kadar Protcstan kaldı. "Muhbir"ı 50. sayıda kapatıp Paris'e giden Ali Suavi burada "Ulum"ü çıkarmaya bas,ladı. "Ulum",alfabetik ilk Türk ansiklopcdisick formalarıyla64sayfalık hacimli birdergiydi. Suavi "Islam halifesinesadecedünyevi birliderolarakbakılmasıgerekir. Islamiyctte Hıristiyanlıkta olduğu gibi ruhani lidcr yoktur" yazarak hilafcti siyasi bir makam olarak gördüğünü bclirtti. Bununla Abdülaziz'in^im!jckleriniçckcrkcn,biryandanda Mustafa l'azıl Pa^a'yı ihanctlc suçlayıp, Gcnç Osmanlılar'ı hicvcdcn yazılaryazdı. Abdülazİ7 IK71 cie, Ali Paşa'nınölümündcn sonra Avrupa'daki (icnçOsmanlılariçinaf çıkardı. Bu aftan sadcce Ali Suavi muaftu Suavi'nin ölümü... Ali Suavi busırada, Abdülhamıt'ı.Ortodoksları yanınaalıp isi kutsal savaşadönüstüren(,'ar'acıhaclaçmayaiknaetmeyeçalış.tı anıa bcccıcnıcdi. Bıınun üzerinc kısa iktidarı sırasında aklıdengusi sarsılnıiîj V. Murat'ı kurtarıp, Rodop'ta(Kırcali)silahlarmı bırakmışbirkaçyüzMüslümanın basına geçirmck için Çırağan Sarayı'nı bastı. Veresmi tarihc lanctlı harflerle"(,'ırağan VakasT'olarak ya7ilan,20 Mayıs 1878'dcöldii. Ali Suavi'yi öldürcn, yıllar sonra Azız Ncsin vc Sabahattin Alı'ninçıkardığr'paı>a"lıdergilcrin birineisminı vcrecekolan BeşiktaşMuhafızı Ycdi SckızHasan Paşa'nın basına vurduğusopadarbeleriydi... Ki^ilerıyaşadıklarıtarihscldönemınperspcktilı ıçınde değerlendirmek gerek, aksi