Katalog

1996. SAYI 512 11 ^ nlüAmerikalıyazarMarkTwain'in"Hucku & jj lcbcrryFinn'inScrüvenlcri"adlıyapıtı,gc1 i|§ a ; rckbüyüklerinçocuklarayaklaşımına,ge>tîü>" rckscçocuklannkcndilcrincbakışınayıllarca ışık tuttu. Tvvain'in yarattığı Huck karaktcri, kitaptan tclcvizyona,sincmadançizgi roman vc rcklamlara dck uzanan, binlcrcc kurgusal çocuk kahramanın daatasıoldu. Bu kurgusal yumurcaklar, tıpkı yüz yıl öncc Huck' ın ilk kezyaptığı gibi, alcşli, dcğişkcn vc scvimlibirtayfaoluşturup, bclirdiklcrihcrycrdcgönüllcri lethcttiler. Yaşıkonusundakesinbirgörüşbulunmamaklabirliktc, crgcnlikönccsidöncmdcolduğu tahmincdilcn Huck'ın, kcndisini izlcycn çocuk karaktcrlcrc kıyasla çok daha yontulması gcrckcn yönlcri var. Huck, sigara içcr.yıkanmaklan hoşlanmaz, sarhoş babasından kaçar vc Twain'in en yürckligirişimi kcndi öyküsünürcnkli, ancakdileğitimcilcrini çilcdcn çıkartan, üstün körü bir dillc anlatır. Twain'indcyimiylc,boşgczcninboşkalfası,yasalara kulak asmayan, kaba saba vc kötü birçocuk I luck. Tünı bu kötü ö/clliklcrıne rağmen hcm büyüklcrin hcm dc küçüklerin scvgısini kazanmayı bildi. Yincdc Huck'ı günümüzdcycrindibinebatmpçıkartan büyükleryokdcğil."l lucklcbcrry Finn'\sözdcırkçıyakla^ımıncdcniylcokulkitaplıklannda döncm döncm yasaklandı. I luck, çocuklannı masum vc güç.süz yaratıklar olarak görmck istcycn büyüklcrc görc, aşırı isyancı ve kcndi başına buyruk biri. Bu tür düşüncn büyüklcr, çocuklan, istedikleri biçimdc yoğurup, biçim vcrcbilccckleri biroyun çamuru olarak görcnlcr... Kazanan çocuklar... (iünümüzdcdc, çocuklann yetişkinlertarafından biçimlcndirilmcyibcklcycnmasumyaratıklarolduğu görüşü,oldukça yaygın. "Çarnurçocuk"kavramıy la birliktc ortaya çıkan cn karmaşık sorun. bu çocuklarla, I luck vcoııun izindengidcrck,sürckli büyüklcrle clıclişcn vc cnındc sonunda kazanan ötcki düşlemsel çocuklararasında, lcmcldcncgibi farklılıklarolduğununkavranınaM.Birbaşkasoruda.yetişkinlcrin nasıl olup da çocuklann cdilgcn olduğu gibi bir göriişckapıldıklan. Çocuk olmanın nasıl bir duygu olduğu, bclki dc çoğuyetişkininbcllcğindcnçoktansilinipgitti. Çocuk lar isc, bu konuda "scr vcrip sır vcrmemcktc" direniyorlar. Doğrusunusöylemck gerckirsc, Ingiltcrc'de,yetişkinlcrin çocuk konusunaeğilmcleri,ancak Viktorya döneminde olmuş. Bu döncmdcn öncc ç<Kuklar, yctişkinlcrin küçük birermodcli olmaktan öteyc gidcmcycrck, tck gcrcksinimlcri olan, bir an öncc büyümcy i gerçckleştirmck için uğraş vcrmişlcr. Klasik vc ortaçağ yazınına, yalnızca vaktinden öncc ölcrck büyüklerini acılara boğan ya da büyük bir öndcrveazizolacağısczinlencn çocuklar yansımış. Ingiliz yazınının ilk çocuk kahramanı, pck iyi bir örnck sayılmasa da, "Beowolf" yapıtındaki "Grcndcl" olmuş. Roman kahramanı çocuklar... Shakcspearc'in tck belirgin çocuk kahramanı ise, "Bir KışMasalf'nınll.ilcl II. pcrdesi arasında ölcn "Mamillius". Amerikan yazınının ilk önemli çocuk kahramanı da, Nathanicl Hawthornc'un "Kızıl Damga" yapıtındaki Hcstcr Prynne'ın yasadışı kızı "Pcarl"dü. Anncsinin yüzkızartıcıeylcmi sonucunda doğanPearrünmasumiycti,tambirkarşıtlam(paradoks) oluşturuyordu. Pcaarl, anncsinin utancının canlı birsimgcsi gibi, masumiyctlcsuçluluk arasında gidipgcliyordu. Hawthorne*un sürüncn.birbakıma hoşa gitmcycn çocuk kavramı, yazına yeni birboyut gctirdi. Kısa süre sonra, Amerikan yazınında Pearl'ü izlcycn birçok çocuk karaktcrbelirdi. Ötc yandan, Louisa May Alcott'un "Küçük Kadınlan"nınhiçdcsürünürbiryönüyoktu;başlığında açıkçabclirttiği gibi, March kardcşlcr tıpkı bircryetişkin gibi cğitildilcr. Romanın günümüzc dck guncelliğini koruması,birbakımaçocuklukla ilgili bu cski görüşc bağlanabilir. Yapıt üç kcz sincmaya uyarlandı.Jo'yu 1933'tcKathcrincHcpbum, 1949'daJunc Allyson vc son olarak da gcçliğimiz yıl VVınona Rydercanlandırdı veböylelilflc kitapaltı kıışak boyunca ününü korudu. ÇcKiıkların kcndilcri,çocukluk kavramı üzcrindcaşın birduyarlılıkgöslcrmczlcr vc bu sürcçtc hcrhangi bir giz ya da gariplik görmezler. Alcott'un modası gcçmişgörüşünün şimdi bilcçocuklartarafındanoldukça kabulgördüğü söylcncbilir. Alcott.çocuklukdönemincbcllibclırsizbir sınırkoyarken modası gcçmişbirtutumtakınır."Küilk vcortaokullaıınoluîjtuıulması ilckiiçüklcrlc 14 ya^mdan büyük gcnçlcr, farklı dcrsliklcrdc cğıtim görmcycbaşladılar. l.ğlcnccalanında isc crgcnlik, 30'lu vılların sonlarında, çocuksıı neşey lc aşırı olgun tavrı kaynaştirabilcıı Judy (iarland vc Mıckcy Rooncy gibi sanatçılarlabirliktc fılı/lcndi. Bukaynav ma 5()'li y ıllarda bozuldu, ^ınulılcrdc isc lümüylc yok oldu. J.D. Salingcr'in 1951 yılında kalcmc aldığı "(jönülçclcrTadlıyapıtıilcNicholasRay'in 1955 yılındaçcvirdiği'"Ası Cicnçlik"fılmi,yctİ!»kınlcrınbır tiirlü akıl eıdircmcdiklcrı gcnçlcrın ic dünyalarının güncclliğini günümüzc dck koruyanörncklcn sayılıyor. O gündcn bu yana, yazın dünyasında cchcnncm ;ı/abı çckcn vc bunalıının c^iğindc gczincn yığınla dcrtligcnçboy göstcrdi. Yctişkinlcıin imgclcmlcrinılcki gcnççocuk ayrımıdıkkatin, cınscllıklcn ba^ka hiçbirşcydüs,ünmcdiklcrı ı/.lcninıı vcrcnyeniyctnıclcrüzcrincçekilmcsıncyolaçtı.(,'ocuklukdöncmı, tıpkı Viktorya döncmindc yaijayanhcr kadınıngcrdeğe girmedcn öncc bcbck, girdiktcn sonra isc olgun birdişi sayılması gibi, katı vcgcrçckdısı bırçi/giylc bclirlcndi. Gençlereayn bircinscllik yükleycn ycti;>kınlcr.onlarınyalnı/cacınscllikdcğil.oiHindı.sında kalan tüm yctişkin i.'jlcrindcn ellcıini çckmclcrinc ncden olup, böylccc lıiç dc olumlu olmayan bir tutum scrgilcdiler. Heranbo/ulabılcnsaflıgıyla"çamurçocuk", 20. yüzyılınyctiijkinimgclemindcbircanavaradönüştü. Ötc yandan, çağdaşkiiltürdc, çocukluğıın crgcnlik vcerginligcdoğruuzanankcsintisizbirsürccınba^langıcı olduğu görü.şünübcninıscdi. Yaşlarıncoluısaolsun, olaylaıın akışını sağlayan çocuklardı. Onlar ekiphalindcçalısarak.ö/clliklcyctişkmlcnılışkıyan birkültüriinyaratılmasınakatkıdabulıınanısyancılardı. Huck Finn'ın, Tom Savvycı 'ııı da dcstcğiylc, 1870 yılında kuımus olduğu çocuk imparatorluğu günümüzdcbilcsapasağlamayaktaduruyor. "I..T." vc "Richic Rich"gibı lilmlcrdc gördüğüıııüz yctcnckli çocuklar,yctişkinlcıincl almayaçckindiklcri yığınla işin üstcsindcn gclıncy ı başarıyorlar. Saf ve kötü çocuklar... Tom vc Huckaynı/amanda.yctişkinlcııayakbağı olarak görcn ve kcndi aralarında çctclcıoluşturan çocuk gclcncğinin dc tohumlarım atıp, buna koşut olarak, yetişkinlcrın aptalca dırcnı^lcrınc karşı gclcrck, onlaıaiyi birdcrs vcrcn uyanık çocuk gclencğinidc oluşturdular. Uyanık çocuklar, 50'li yıllardan bu yana tclcvizyondi/ilcrinihdcgözdcsioldıı. Hkran.büyüklcrine i!>ık tııtan y umurcaklarla dolup ta^tı. Tümündc dc verilnıck istcncn mcsaj aynı; çocuklarsaf varlıklardır, ancak, saflık vc masumıyct zeka, sc7gi vc bcccri gibi özclliklerlc dc pekala bağdaşabilır. üel gelelun ki, çocuklar hcrzaman saf vc masum dcğildi. "Kötü Tohum","Roscbary'ninBcbcği","Şeytan","Kchanct" vc bunun gibi daha sayısı/ filmdc, gcncllikle kötü ruhların etkisıylcdavrananşcytan çocuklar, yetişkınlcrinkorkuludüşüoklu. ilk kczçocuğun masumolmadığıgörü^ünüyapıtındai!jlcycnHcnryJamcs'inK vc lOyasJarmdakı ikiöykü kahramanı, işicinscllik boyutundada ilcri götürürkcn, Krcudda"çocuklarda cinscllik" ilc ilgili kuraınlarını oluştıırdu. Bukuramlar,2().yü?yılıdcvirmcychazırlandığımı/sugünlerdcbilcycniliryutulurtürdcnşcylcrolmamaklabirliktc, çocuklann cınscl varlıklarolduğu ku!>kusuycti!)kinleriyiyipbitiriyor. Yctişkin için çocuk, tümdencinsiyetsi/ bir vaılıkolmal ıdır. Zira bunun karşıtı birduruınu yclişkınlcıin kaldırabilmcsi olanaksı/.. l^ingcrçcğincbakılırsa,çocuklann bukarabasanla aralarında alıp vcrcbilccckleri pck bir!,cy yok. (iünümüzdeya^anan çocuk pornosu kn/i, yctiskmlcrin kcndi lcrinevcçcvrclcrinc olan güvcnsi/l iklcrindcnkaynaklanıyor. "(,'amurçocuğun"öyküsü gerçcktcyctişkinlcrin içdünyasını yansıtıyor. ls,tcbunedenle, Pcarl, Jo, Huck vc kcndi yaşamlarını büyüklcrolmadan da sürdürcbilcn ötcki çocuk karaktcrlcrinc kulak vcmıck çok yararlıolacak. (,'ünkü.baslarınabuyrukyaşamlarını l50yıldırsürdürcn Huck vcdostları karşısında"çamurçocuğun"yaşama şansı hiç mi hiç yok.^ TheISew York Tıntes Maguzin 'den kısaltılurak cevrildi. Huck Finn roliinde Mickey Rooney, olay yarutan Calvin Klein rcklamı, "Exvorcist"ten Liıultı lilair, Mucaulay Culkiıı, "A'K/.S "den h'itzputrick, "Leave it to Beaver" ve unutulmuz E. T. Huck Finn'den günümüze çocuk, saflıktan kötülüğe, masumiyetten şeytanlığa büründü durdu. FCitapta, televizyonda, sinemada, reklamlarda binlerce kurgusal çocuk kahraman yaratıldı. Kimisi ateşli, değişken ve isteyen, kimisi yoğrulmayı bekleyen çamur parçası... Ama en çok büyükleri korkuttular... "Dennis the Menave" ve korku J'ılnti "The Omen ". çükK.adınlar"dakardcşlcrinyaşları,üstünastaegemcn olduğu katı bir sıralamaya görc düzcnlcnmiş. Mcg 16, Jo 15, Bcth 13, Amy isc 12 yaşındadır. 20. yü/yılın okurları, Mcg vc Jo'ya artık bircr yctişkin gözüylc bakmayı öğrcndı. Bcth vc Amy isc, güniimüzölçütlcrincgörcçocukluklacrycnlikarasındaki sınırda yer almakla birliktc, Amj 'nin Alcott'un gözündc bir çocuk olduğu su götürmc/ bir gcrçck. Ergcnliğin,çocuklııkilccrginlikarasındatümüylc farklı birdünya sayılıııası isc, büyük ülçüdc 20. yibyıllabirliktcgcli^cnbirkavram.Ort'aı ağ'dan Amcrıka'nın tckodalı okullardöncmincdck, utacık çocuklarlagcnçlcraynısınıftadcrsgördiik .2()'liyıllarda