Katalog

24 EYLÜL 1995. SAY1496 tir vc oldukça deneyım ister. Uzun pard'ın oyun yazarlığı kariycrindeyolda araba sürerken kendinizi dinki ilkbaşarısı üçoyunuyla 1966'da lemek gibidir.. ya da kendinizi bir Obie ödülünü kazannıası oldu. enstrüman çalarken dinlemek gi1966'da yine oyunlarından biri bi..." MinnesotaÜniversitesi'ndeoynandı. Bunu Princeton vc Yale ÜniverRock'un etkisi siteleriizledi. 1967'debirRockfelRock müziğinin ve gencl anlamlerbursu kazandı ve bu fonla kurduğu Rock grubunda kcndisi de bate da rock kültürünün Shepard'ın özellikle ilk oyunlannda çok önemri çaldı. Caz ve Rock müziği onun li bir yeri vardı. Oyunlarındaki şaroyunlarını her zaman etkiledi. "O kılarda rock türünü kullandığı gibi zamanlarcaz müziğiyle çok özdeşhaşin, sinirli, tedirgin ve argo koleşmiştim" diyecekti. "Yazmanın nuşmalarda Shepard' ın kendi ne özda bir çeşit o anda içe doğan bir caz parçası gibi yaratılmaması için bir neden yoktu." Shcpard daha sonra Meksika'ya gitti ve LaTurista'yı yazdı. 1970'ten sonra eşi Olan ve oğlu Jesse Mojo ile Londra'ya gitti. Shepard, Londra'da Royal C'ourt Tiyatrosu'nun merdivenlerinde "Tooth of C'rımc" adlıoyununusahneledi. Peter Brook'tan oldukça etkilendi. "Brook bana karakterlerim hakkında çok düşünmem gercktiğini öğrelti. Beııdahaçok durumlarla ve sözcüklerin seslerıyle ve bunların karakterlerü/crindekietkisıyleilgileniyorduın. Simdı karakterleı ımledalııı derin biçimde ilgiKansı Jessica Lange'la bir çiftlikteyaşıyon leniyorum" dıyordu. Aktörlerleçalısmasıylailgili olarak söyledikleri de şöyle: "Bir oyun yazarı bir aktörün nclcryaşadığınıbilmeli... Ben bir oyun yazarının oy unun nasıl sahnelendiğini görme/.se nasıl gclişebileceğini anlayamıyorum... Bu at yctiştirmekle ata binmek arasındaki fark gibidir. Sahneye çıkıp, kendinizi bir karakterin içiııe koymazsanız bir aktörün yüzyüze geldiği açmazları hiçbir zaman kavrayamazsınız." Shcpard ve ailesi I974'te Kaliforniya'ya"kökleriniaramaya" döndü. Kuzey Kaliforniya'dabir çiftliğe yerleşti ve oyunlarını daktiloya geçirmeden öne el yazısıyla sarı bloknotlara yazdı. Müzikten, özellikle rock ve caz müziğinden bir de sinemadan çok etkilen di. Caz skeçleri tekniğini kul landı. Anahtardananahtaraatlayan bir müzisyen gibi, içinden geldiği biçimde yazdı. Diyalogları kendiliğinden gelişıyordu: "Ben aktörleri müzisyenler gibi görürüm, karşılıklı oynarken enstrüman yerine seslerini kullanırlar. Müzikle yazmanın benzerliği beni her zaman ş.asırtmi!>tır: lç yapısı, tonu, ritmi, harmonisi. Yazmakta önemli olan dinlemek Ih'iıt tiyatroda hem de sinemada oynuyor. gü, kendinden emıtı sahne dilinde bu "rock" özelliğinin çok daha ince biçimde ve ustalıkla kullandı. Shepard, oyunlannda yalnızca Rock müziğini değil aynı zamanda tüm müzik türlerine yer verdi: Modern caz, blues, country, western ve folk gibi. Her zaman bu müzik ögelcrinin oyunlarındaki diyaloglarkadar önemli olduğunu söyledi.. Shepard'ın 1950'lerdebaşlayan karşıkültürlerin bir temsilcisi gibi görebiliriz: Otoriteye ve geleneğe karşı tavır, elitizme seçkinciliğe karşı alaycı bakış onun tüm oyunlannda görebildiğimiz fikirler. Shepard'ı diğer Amerikan yazarlarından ayıran bir ö/ellik de oyunlarının canlılıgı ve esnekliğioldu. "Gömülü Çocuk"la 1979 cla Pulitzerödülünü kazandı. Shepard'ın ticari başarı kazanan ilk oyunu da yine üömülii Çocuk'tu. Ciünümüz Amerikan insanının olduğu kadar bütiin insanlıgınkar^ıla^tığıyabancıla«>mayı. yo/laşmayı. yalnı/lığı ve biilün bunların ötcsınde hiç tükcnmeyen unuıdu, doğanın iyile^tirici güciinü vcbüyiisiinii cn çarpıcı bir dille aktaran bir oyundu CJöınülü (,'ocuk. Shepard'ın yapıtlarında medyaçağınıntemelçeli^kisinigördü insanlar. Biryandaen gizli duygularını televizyon kanallaı ında herkese anlatan starlar, diğer yanda özel ya;?amını korumaya çalı^an birey. Kişi, bütünlük duygusıı toplumunistemleriylekarşılaştığında çelisjkiye düijüyordu.. Sanatçı toplumla uzlaijtığında yetenekleri istısmar ediliyor, ruhu zehirleniyordu. "Aç Sınıfın Laneti"nde sürekli yayılan ve herkese, her şeye egemen olan 'lanet', Amerikan rüyasınm karanlıkyüzüydü. Shepard'ın oyunlarında bireyle toplum, özgürlükle kökler, kaçışla aile öziemi sürekli çatışti. PORTRE 21 "Duygıı Geçidi"nde (Safe Passage) 7 çocuklu hirbaba rolünde. Stuff'taki rolüyle Oscar'a aday oldu. İlk senaryodenemesini ünlüyönetmen Antonioni ile birlikte Zabriskie Noktasf nda gerçekleştirdi. 1984'te Cannes Film Festivali'nde Altın Palmiye Ödülü'nü kazanan ParisTexas filıninin senaryosunu yazdı. Yönetmenliği de dencdi. Kendi senaryosundan yola çıkarak çektiği ve Jessica Lange'ın başrolündc oynadığı Far North (Kuzeyde) filmi elestirmenlerce beğenilmedi (1988). Nevvsvveek'te çıkan bir yazıda bir eleştirmen Kuzeyde'yi şöyle niteliyordu: "Konu, Antigone kadar eski,duygusal atmosferlngmar Bergman'mki kadar soğuk,çeliskiherhangibirO'Neillailesindeki kadar kabuk bağlamış... Film, ıstırabından çok daha önce kurtarılmalıydı. Filmleri de vururlar, değil mi? Ama çok azını, ancak bunun kadar kötü olanlarını." Elbette, film hiç de kötü değildi. Shepard'ın bildik temalarını işleyen çok sevimli bir t'ilmdi aslında. Amerikan dekoru, kasvetli atınoster vc gcrçcküstiicü özellikler, Shepard'ın yazım biçiminin kendine Ö7gü damgalarıydı. Ki^ileri belırgin bir biçimde Amerikalı: liskı Batı kovboyları, ünü sönen rock yıldızları, bilim kurgu canavarları, Hpllywoodajansları vesenaryoyazarları. Amerikan popüler kültürünün öğelerini çok iyi biliyordu. Sinemalar, melodramlar, büyü, dedektif romanları, suç ve !>iddet. Amerikan rüyasınm kâbusadönüşmesi... Kökünden kopmuş ve yeni birkimlikedinememişkişi kendini kaçınılmaz olarak şjddctle açığa vuracaktı. Shepard komedi ve korku tiyatrosu oluşturmak için mizahla gerilimi ustalıkla birleştirdi. Onun oyunlarından adeta bir esrar ve gizem atmosferi fışkırıyordu. Shepard'ın dünyasında her şcy var, belki de fazlasıyla vardı. Bunun için de bazen karışık ve anlas.ılmaz olabiliyordu. Shepard, uzun yıllar sonra çiftliğe ve kır yaijamına geri döndü. Bu yıl en iyi kadın Oscar'ını kazanan Jessica Lange ve çocuklarıyla bir çiftlikteya^ıyorvebuğdayyetiştiriyor. 4()'tanfazlaoyunya/xlıktan, 11 Obieödülü, 1 Pulit/erödülükazandıktanve birçok fılmderolaldıktan sonra mutluluğu tekrarya^ama başladığıyerdebirçiftçiolmaktabulu Sinemada Sam Sam Shepard, tiyatro oyunlannda olduğu gibi birçok filmdederol aldı. Daysoflleaven (Cennet Günleri), Resurrection (Diriliş), Raggedy Man, Frances, Country, kendi oyunundan senaryolaştırılan Robert Altman'ın yönettiği l'ool Forl.ove( Aijk DCIİM), Pelican Brief (Pelikan Dosyası) rilmlerindcbaşarılı kompo/ısyonlar çizdi. The Right