Katalog

2 DİL CUMHURİYET DERGt Türkçeyi nasıl kullanıyoruz? Ne tür hatalar yapıyoruz? Testus başlığı altmda hazırladığı testlerden tanıdığınız Ahmet Turhan Altıner, 'çevreyi kirleten ve korkutan canavar sözcüklerden oluşan bu garip dilin' yanlışlarını test masasına yatırdı. 5 Dilini eşekansı "Sınırlı" ve "kısıtlı" sözcüklerini de genellikle ters kullanıyorlar... Sınırlı diyeceklerine kısıtlı diyorlar... Sınırlı diye genellikle sınırlanmış, belirlenmiş, belirli olana denir... Peki, kısıtlı diye kime denir? a. Yurttaşlık haklarını kullanma yetkisi kaldınlmış b. Mahcur c.Sesiçıkmayan d. Harcamayapmasıengellenmiij *.« «Tüfek icat oldu mertlik kayboldu" cümlesinde yanlış var. Aşağıdakilerden hangisi doğru? a. Tüfek icat olundu mertlik b'bzuldu. b. Tüfek icatedildi mertlik bozuldu. c. Tüfek icad edildi kızlık bozuldu. d. Hepsi K entlerimiz daha kalabalık şimdi ama daha az sayıda Türk, Türkçe'yi doğru kullanmaya özen gösteriyor. Kalabalıklaşmanın kentleşme sanılması ve kcntleşmenin uygarlık üretmck demek olduğunun unutulması sonucundaTürkçedegeriliyor. Kanımca Türkçeyi dörteğilimgcriletiyor. Yanlış Türkçe eğilimlerinden birincisi, "devlet zoru"y!a çevremize sokuşturulan "resmî Türkçe". Çevreyi kirleten ve korkutan canavar sözcüklerden oluşuyor bu garip dil. Belki anlaşılmaz olanın daha güçlü görüneceğineinandıklanndan, belki "lügatparalama"ya olan düşkünlüklerinden, belki rcsmî dilin "oturaklı" olması gerektiğini sandıklanndanvebesbelli Türkçe sevgisinden yoksun olduklarından,genelliklebürokratların çevremize dayattığı "yaban"cı sözcüklerden oluşan bi r Türkçe bu. Resmî Türkçe üzerine zaman zaman yaman yazılar yazan Doç. Dr. Güney Gönenç'in saptadığı "canavar" sözcüklerin küçük bir bölümünü sunuyorum: Emercensiçıkışı,büvet,gardöfren,repartisyon müdürü, komptrölörlük, başenspektör, aktüarya, transkripsiyon, eradikasyon, konjonktür, oşinografi, viyadük, varyant, skrayper, telekomand, planton, ankesör, cıngıl, egale,rehabilite,enterkonekte... lkinci kötü eğilim "medyatör Türkçesi". Bu eğilim özcllikle yayımcılann kendilerine veTürk toplumuna layık gördükleri yabancı adlardanoluşmakta. Bueğiliminyarattığıbazı tclevizyonkanal vedergi adları: Eyç Bi Bi, lnterstar, Shovv, Maison Française, Beaute, Arradamento Decoration, Klips, Viva, Power, Fiesta, ve"cetera"... Üçüncü kötü eğilim "sinye" ya da marka Türkçe. Medyatörler seslenirse cemaat durur mu? Sinye mala düşkün alıcı ve satıcılarımızın rağbet ettiği sözcükler ne çok. Tişört, svitşört (doğru okunuşu svet ijört), haş papi, snikır,kardigan,deepfreeze,somonfüme, ieetea, drink... Fransızcanın hâkim olduğu yıllarda da monşer, jaketatay, bijutöri, mönü, alakartmodaydı... Dördüncü bet eğilim Osmanlıca paralamaya öykünenlerin Türkçesi. Şimdi Osmanl ıca merakı başladı. lsterözenti, isterdedeleriyle ve babalarıy la bağ kurmak ihtiyacıyla, hangi nedenle olursa olsun, Osmanlıca paralamak isteyenlerin çoğu bilgisiz ve bilinçsiz. "Cümbür cemaaften birinin bilfiil yerine birfiil dediğini duyarsanız Türkçe adına hicap duymazmısınız? Uzun girişin kısa cümlesi, Türkçeyi bozduğunu ve gerilettiğini saptadığım bu dört eğilimden üremiş yanlışlara buyur ola bu "testus"ta... I Arapçaya özenmenin hüner sayıldığı zamanlardan kalma bir alışkanlıkla çok kimse Türkçe "yakın" sözcüğünün sonuna Arapça "en" ekleyerek "yakînen" diye bir sözcük yaratmakta ve "yakından" anlamında kullanmakta. Halbuki, "yakîn"in "yakın"la uzak yakın ilgisi yok. Peki, Arapçada "yakîn" ne demekmiş? a. Uzak b. Sağlambilgi c. Sağlam ayakkabı d. Yakmakfiilininağdalıemirhali,"oteli yakîn" gibi 7 Türkçe'yi gerileten son saçmalamay ı örneklemek için "Kâğıda ve petrole sübvanse yok," cü mlesi yeterlidi r. "Organize, realize" gibi misafir sözcükler Fransızcada sıfat görevi yaparken şimdi Türkiye'de akıl alma/ bir biçimde isim olarak 2 Busoru "resmîTürkçe" sorusu... Hani, kanunlarda, Resmî Gazete'de, resmi kurumların ihale ilanlarında boy gösteren "Melbusat (elbise demek istiyor) alınacaktır", ahzükabz, ibra gibi Osmanlıca sözcüklerden oluşan "resmî Türkçe"dir bu... İbra ne demek kestirebilir misiniz? a. Küçük lbrahim b. Ebru'nunçoğulu c. Arapça 'da"beri'\ aklama demek d. Yarım kalmış ibraz 3 Hak ve hukuk halktan kopuk... Hukukumuz içinden çıkılamayacak acayip sözcüklerle dolu... Örneğin "ahzükabz" ne demektiracep? a. "Ah şu kabız hukuk" b. Herhangi birsilah veyaorganı kabzasından tutunca, "Ah zo" diye çıkanlan Almanca ve Arapça kanşımı Osmanlıca ünlem c. Paratahsil etme yetkisi (Arapçada ahz, alma; kabz, tutma demek. Telefon ahizesi ahz'dan, tabancanın kabzası kabz'dan gelir.) d. Hepsi Bugün ters kullanılan yeni sözcükler var...Bunlardanbiri'4beğenin...uHalkın beğenisini kazandı" deyip çıkıyorlar... Yanlış... Doğru kullanana pek rastlamadım. Ne demek, aşağıdaki şıklann arasındabulabilir misiniz? a. Zevk b. Gusto c.Patlıcanezrnesi d. Beğeniş kullanılmakta. tsim olarak kullanıldığında, sübvanse, 'sübvansiyon'un bozuk biçimi.Ne demek? a. lstek b. Estek c. Köstek d. Destek 4 8 Sorunu çözdü yerine çözümledi diyorlar. Çözmek başka, çö/.ünıltnıek başka. Çözümlemek ne demek acep? a. lçineetmek b.Analizetmek c. tncelemek d.Tahliletmek Çok yapılan yanlışlardan biri de "etkln" veya "etken" sözcüklerinin ters kullanılması. Etkin hareketli, işleyen, faal, aktif demek... Peki, ya etken ne demek? 9