Katalog

8 Alman Kültiir Merkezi'nin "Sinema 100 Yaşında"başlığı altında sunduğu programlardan ikincisi, 1823 nisan tarihleri arasında, Istanbul 'da, Tank Zafer Tunaya Kültür Mcrkezi'nde"YasaklanmışDEFAFilmleri"adıylagerçekleştirildi ve 19651967 arasında DoğuAlmanya'dayasaklanan6filmgösterildi. (DEFA; Ikinci Dünya Savaşı'ndan hemen sonra Berlin'de Sovyet Bölgcsi 'nde kurulan film yapım şirketinin adıydı. Başlangıçta Sovyet kontrolündeydi,daha sonra DoğuAlmanya'nın kamusal film şirketi haline getirildi.) Filmler alman sinemayazarı Michael Hanisch tarafından sunuldu. Hanish, Doğu Almanya'da sinema egitimi görmüştü. 1965 sonrası dönemıni yaşamıştı. Sunuşlan son derece sade, ancak çok esprili ve sorgulayıcıydı. 1965, Doğu Almanya için bir dönüm noktasıydı... Doğu Alman Komünist Partisi Merkez Komitcsi 1965 'in Aralık ayında yapılan 1 l.GenelKurulu'nda"halkınzehirlenmesine","genelevbakışaçısına", "nihilizmpropagandasına" engel olmak gerekçeleriyle sanatetkinlikleri üzerindek kısıtlayıcı kararlar CUMHURİYET DERGİ menlerin filmlerini yeniden kurgulayabilmelerinc ve gösterime sunabilmelerine olanak sağlayacaktı.BunedenleFilmlcrinkünyelerine ikı yapım tarihi yazılmıştı; 1965 ya da 1966ve 1989 yada 1990. Butarihselarkaplan,"Yasaklanmi!>DEFA Filmlcri"ni kendi iceriklcri ve anlatımlarıyla değerlendirmenin ötesinde, yasaklanma gerekçeleri vc her birinin gcrçekten trajik öyküleriy le, "sansür ve yasaklama" anlayışlarını, etkilerini ve sonuçlarını da tartısjtıran temel birkaynak halinegetiriyordu. Bu filmlerhem Sovyet tipi sosyalizmin çöküşünün irdclenmesi bakımından hem dc farklı sistemlcrde farklı biçimlerde ortaya çıksa da yasakçılığın tartışılmasıiçınöncmlıargümanlarsağlıyordu.Ogençyönetmenler,yaptıklarıfilmleriyle sadece öykülerini anlatmadıklannı kara bir tarihin scnaryosunu yazdıklannı nereden bilebilirlcrdiki... "Duvardan sonra" 1961 yılında Doğu Alman HalkMcclisi tarihc "Berlin Duvan"olarakgeçecckduvarın örülmesi için kararalmıştı.Batı ile Doğu arasında bölünen Almanya, özellikle Berlin, savaş sonrası ABD ile SSCB arasında başlayan soğuksavaşınodaknoktasıydı. Berlin Duvan da bu savaşın simgesi olacaktı. Almanya'nın doğusu Ikinci DünyaSavaşı'ndan sonra Sovyetlerinyönetiminebırakılmıştı. Sovyetlerbubölgede kendi ülkelerindekine benzer bir sistem ve ekonomi yaratmayagiriştiler. Batı 'da, 1949'da, Alman Federal Cumhuriyeti'nin (Batı Almanya) kurulması üzerine Doğu'dadabenzeriyöndekigelişmelerhızlanıyorve 1949'daHalkMeclisikuruluyordu. 1954 yılında Alman Demokratik Cumhuriyeti adıyla Doğu Almanya'nın egemenliği ilanedildi. Ancak Sovyet etkisiyoğunbiçimde sürüyordu. Doğu Almanya ertesi yıl VarşovaPaktı'nakatıldı. Bu dönemde devleştirmelerle birlikte sanayileşmeyebüyükağırlıkveriliyordu. Eğitime ve kültüre yatınm yapılıyordu. Batı ile yarışta geride kalmak kabul edilemezdi. Aynı şekilde Batı Almanya da tüm Batı dünyası için benzer anlamlar ifade ediyordu. Batı, özellikle ABD, Doğu Almanya 'yıhedefalan yoğun birkarşı propaganda yürütüyordu. Doğu Almanya'da kısa sürede önemli bir ağır sanayi potansiyeli yaratılmıştı, ancak toplumsal huzursuzluklar da su yüzüne çıkmaya başlamıştı. Yaşam düzeyi düşüktü. Batı'ya iltica edenlcrinsayısı hızlaartırıyordu. Yöneticiler ilticaları ve Batı'dan bukonuda gelecek etkileri önlemenin yolunu Batı Almanya sınırını kapatmaktabuluyorlardı(1952).Biryıl sonra hükümctin üretimhedeflerini arttırması üzerine birikmiij huzursuzluklar patlamayadönüşüyor ve başlayan grev dalgası kısa bir süre sonra tüm ülkeyi kaplayan bir ayaklanma halinialıyordu. Ayaklanma Sovyet askerlerinin yardımıylabastırılabildi. 1960'lara gelindiğindc Doğu Almanya hâlâ huzursuzdu. Batı'ya kaçanların sayısı 3 mılyonubulmuştu. Yönetime gelen Ulbricht, Batı'yakarşıuzlaşmazbirpolitikaızliyordu. Bunun ilk işareti Berlin Duvan oldu. Aynı dö KurtMaetzig'in yönettiği "Tavşan Olan Benim"(19651989). Yakılnı a m ış v asaklı fîlmler MURAL URAL H epsi rahathkla ellisinin üzerindeydi. Gözleri beyaz perdeye çakılıp kalmıştı. Kıpırdamaktanbileçekiniyorlardı. Sanki birisi çıkıp büyüyü bozacak, eski günler geri geliverecekti. anılaraboğulmuşlardı;24yılöncesindeydiler. O günlerin umutlu, idealist genç yönetmenlerinin kulaklarında yeniden "motor" sesleriçınlıyordu.Veağlıyorlardı... Bir grup eski Doğu Alman yönetmen 24 y ıl önce yasaklanmış ve arşivlere hapsedilmiş filmleriniizliyorlardı.Filmlerinbazılarıyanm kalmıştı. Kimilerinde bazı sahneler eksikti, ara ara ses kaydı yoktu. Ama onlar mutluydular; sanki yıllar önce yitirdikleri ve umutlannı kestiklcri çocuklarına yeniden kavuşmuşlardı. Acılıydılar; geçen onca yılın kaygılarını,tasalarını,korkularınıdakikadakika yeniden yaşıyorlardı. Ve ağlıyorlardı; sanki yitirilmiş,yaşanmamış bir gençliğeyanıyorlardı... Tarih, Ağustos 1989'du. Hermann Zschoche, Kurt Maetzig, Frank Boyer, Jürgen Böttcher, Egon Günthcr hepsi oradaydı. Sadecc Gerhard Klein yoktu. llk filmi ile 1953'te "UlusalÖdül"e layıkgörülen,ardındanyaptığı filmi yasaklanan Klein... Sadeceogöremeyecekti gaspedilen filmîni,"Köşeyi Dönünce Berlin"i yeniden. 1970 yilında, onahayallerarmağanctmekyerinedüşkırıklıklannı layık gören bu düny adan scssizce ayrılmıştı. Ve 1987 yılında.yöneticilerin, Berlin Kentinin750'nci YılıKutlamalan'nıbirzamanlar yasakladıkları "Köşeyi Dönünce Berlin'Me anlamlandırmak isteyeceklerini de göreme mişti...Sessizceyapmışlardıbunu;Klein'den bir özür bile dilemeden, bir özeleştiri bile yapmadan... Amaböylesi daha anlamlıydıBunun adı utançtı. Filmin gösterildiği salonda dolaşan Klein 'nın ruhu, bir açıklama yapmaktan bile çekinen yasakçılardan rövanşı çokonurlubirşekildealmışolmanınkeyfini, kuşkusuz, çıkarmıştır. Zschoche, Maetzig, Boyer, Böttcher, Günther ve hatta Gerhard Klein, hepsi nisan ayında aramızdaydılar;tabiifilmleriyle. almıştı.Bukararlann sinema alanında uygulanmasınınsonucubirdizi filmin yasaklanması, daha proje aşamasından itibaren sansür edilmesi, giderek talimatlarla yönetimin istcdiği filmlerinyaptınlması olacaktı. Yasaklanan filmleryakılmamış DEFA arşivlerindesaklanmıştı.Busaklamaişleminde esas rol "cesur arşiv görevli leri" ile "kurguculara" verilse de sonuçta yasak filmler devletin arşivinde korunmuştu. Bu koruma (!) Almanya'daki dcğişimden sonra yönet Egon Günther'in "Sen BüyüdüğündeSevgiliAdam"adlıfilminden (19651990)