Katalog

S E V İ N O K Y A Y Ray Charles 'ı büyüleyen kadın: BETTYBEB L illie Mae Jones, Lionel Hampton Band'e girdiği zaman, henüz on sekiz yaşındaydı. Amahayli tecrübeli sayılırdı. Babasının koro direktörü olduğu kilisede piyano çalmış, Detroit Konservatuvan'nda piyano eğitimi görmüştü. tki yıldır da, kulüplerde şarkıcı olarak çalışıyordu. Rüştünü ispat etmemişlere konan kısıtlamalardan kaçınabilmck için de, nüftıs kâğıdında doğum tarihini değiştirmişti. Üstelik Dizzy Gıllespie, Charlie Parker, Miles Davis, Max Roach ve Duke Jordan gibi pınl pınl cazcılarla da çalışmıştı. Arkasında Dizzy Gillespie big bandi ile birlikte gecc kulübünde sahneye ilk çıktığında, on yedi yaşındaydı. Acemi değildi yani. Gene de Hampton'ın yanında çok şey öğrendi. 194O'lı yılfann sonlanydı, bop müziğin ve hayat tarzının alıp yürüdüğü sıralar. Lillie Mae de bop'a bayılıyordu, bop aklını başından alıyordu. Ortaöğrenim çağındayken tanışmış bebop'la. Sonra sesiyle, Charlie Parker ve dizziy Gillespic'nin sololannı yeniden yaratmayı öğrenmişti. Lionel Hampton'la çalışmaya başladığı zaman (yıl 1948) kendine şahne olarak Lorraine Carter' ı uygun buldu. Üç yıla yakın süreyle kaldı onun yanında. Bir sevginefret ilişkisini bütun yoğunluğuyla yaşayarak. Hampton, bop müzigi kafasına takmış bu kızı hem beğeniyordu, hem de ona tahammül edemiyordu. Bebop'ı swinge tercih etmesini aklı almıyordu, hazmedemiyordu. tkide bir işten kovuyordu onu. Neyse ki, hem menajeri, hem kansı olan Gladys Hampton iflah olmaz bir Carter hayranıydı. Kızı hemen tekrar işe alıyordu. Sonunda Hampton, hayli küçümseyerek, "Betty Bebop" adını taktı ona. Lillie Mae Jones, Lorraine Carter'lıktan Betty Carter'lığa terfı etti. "Betty Bebop" lakabını da hayatı boyunca onurla taşıdı. Kavga, dövüş bir yana Betty için Lionel Hampton Orkestrası'nın bir okuldan farkı yoktu. Bir 'band'ın nasılldare edileceğini orada öğrendi. Aranjman ve bcste yapmayı da. lyi de oldu, çünkü böylece öteki şarkıcılar gibi başkalannın bcstelerini söylemeklc yetinmckten kurtuldu. Bugün de Betty Carter, en az başkalannın bestelcri kadar kendi bestelerini de söylcr. Hoş, başkalannınkine de öylesine ağırlık olarak kendi yorumunu getirir ki, tanımakta güçlük çekersiniz zaten. Stephen Holden, New York Times'daki bir eleştirisinde, "Ms. Carter aşina bir melodinin nc kadar uzağına sürüklenirse sürüklensin" diyor, "şarkı sözünün duygusal anlamına sıkı sıkıya bağlı kalır." Jazz Times'ın eleştirmcni Ken Frankling'e göre ise, Carter, soyut bir ressam gibi aşina bir melodiyi alıp, tam anlamıyla kendine hasbirşeyeçevirir. Kcndisi ise, "müziğin evrimci yanı da bu zaten" diyor. "Benim bir şarkıyı ele alıp değiştirmcdigim görülmemiştir. Bu benim bir parçam. Bunun için de kabul görüyor zaten, zorlama olmadığı için. lnsanlar her şey in gerçekten Batty Cartar, Uç yıl aradan sonra yanldan Istanbul'a gallyor. Bu yıl Isa 15 tanunuzda 1. Uluslararası Caz Fastlvall Açıkhava »ahnvslnct* çıkacak. •azılarma gttr* "t*k o»rç*fc ca> şarfcıcısı" olan ••tty Cartar, ya da gançllglnd* L l o m l Hampton'ın taktıgı adla, "••tty •«bop..." o anda olup bıttiğini anlıyorlar. Benim yaşımdaki bir dinleyicinin böyle bir şeye alışması daha zor. Bunu anlıyorum. Bir melodiyi çok fazla dinlememiş olan gençlerse, olduğu gibi kabul ediyorlar. Ancak o melodinin gerçek kaynağı ile ilgilenirlerse, benim parçaya ne yaptığımı anlıyorlar. Sevmeleri de mümkün, sevmemeleri de. Ama bir şeyleri farklı şekilde yapmayolu açılıyorönlerinde." 1963'teki Japonya ve bir yıl sonraki Avrupa tumclerini tamamladı ve performans dünyasından aynldı. Evlenmişti çünkü, çocuklannı kendisi yetiştirmek istiyordu. 1969 yılında kendi plak şirketi BetCar'ı kurdu, 1970'de de, aynldığı âleme parlak bir dönüş yaptı. Eğcr bir caz şarkıcısı gerçekten de kendi özelüklerini "bir tema üzerindc, ya da bir temanın bir satın üzerindc doğaçlama yapmak yerine, bir satınn tek tek her bölümünde, tek tek her kelime ile sözlü olmayan hece üzcrinde doğaçlama yaparak"gösteriyorsa, gerçekten, Betty Carter, en hasından bir caz şarkıcısıdır. En azından, 1988'de birlikte söyledikleri bir düetle Grammy'ye aday gösterildikleri Carmen Mc Rae, böyle düşünüyor. "Betty" diyor, "tek gerçek caz şarkıcısıdır." Kadınlann hâkimiyeti altındaki ender alanlardan biri olan caz şarkıcılığının belki de büyü adı olan Billie Holliday de (haftaya, ölüm yıldönümü nedeniyle, kendisiyle ayrıca ilgileneceğiz), onu ilk yıllannda tngiliz eleştirmen Max Jones'a aynı derecede hararetle tavsiye etmişti: "Onu mutlaka dinlemelisin, Betty Bebop'ı." Holliday' ın bu heyecanına şaşmamak gerek; çünkü Betty, başlangıçta, ondan ve özellikle Sarah Vaughan'dan esinlenen bir tarz benimsediği halde, başka şarkıcılara hiç benzemeyen ender sanalçılardan biri oldu hep. Diğer şarkıcılar değil, enstrümanlann sesi ve cümleleri etkiledi onu. Teknik ve duygu üzerindeki olağanüsrü kontrolu, zamanla istediği gibi oynaması, görselişitsel performanslan ile, özgün şarkının soyut bir versiyonunu sunmayı yeğledi. Ya da, kendi malzcmesini kendi yarattı. ÖdütobofluHu Maddi kaygılan hiç sayan bu scat şarkıcısı, biraz bu yüzden, biraz da fazlaca alçakgönüllü oluşu nedeniyle, uzun süre sadece kısıtlı bir çevre tarafından tanındı. Ama yetmişli yıllann ortalannda, enstrümantal, değişken, esnek ve "çello gibi" sesiyle, nihayet dinleyiciler onun öncü beğenisine yetişti ve layık olduğu şöhrete kavuştu. Çocuk yetiştirme faslının arkasından gelen bu ikinci dönemde, birden ödüle de boğuldu dense yeri. 1989 ile 1993 arasında beş yıl arka arkaya En lyi Kadın Caz Şarkıcısı olarak, Down Beat dergisinin yıllık eleştirmenler ödülünü aldı. Gene bu dönemde dört yıl arkaarkaya da, aynı derginin okuyucu anketinde en iyi kadın caz şarkıcısı şeçildi. Amerikan caz ustalan arasına dahil edildi, yılın albümü ve vokalisti dallannda Amerikan Caz ödülü'nü aldı (1992). Bu arada iki de Grammy'sivar. Carter'ın bir önemli özelliği de, kaliteli genç müzisyenleri saptaması, bulması ve onlara destek olması. Kendi plak şirketi BetCar'ınbaşlıca işlevlerinden biri, büyük şirketlerin gözardı ettiği genç müzisyenlere şans tanımak. Gruplannda da gençleri tercih ediyor Carter. Bu görevi Art Blakev'den devralmış desek yeri. Buluyor, çıkartıyor, çekip grubuna alıyor. Bazen tavsiyeyle, bazen kendi ava çıkarak. Bazen de kazayla, piyanist Benny Green'i bulduğu gibi. "Bir arkadaşımla Jamay RayCharietBepb* Betty Bebop, Hampton'ın yanından aynlınca, müziğin peşine takılıp New York'a gitti. Her acemi çaylak gibi (yetiştiği Detroit'e hiç benzemeyen) bu şehirde küçük kulüplerde söyledi. Ama çok geçmeden, şaşırtıcı bir vokalist olarak adını duyurmuşru bile. New York'taki bu ilk döneminde, Muddy Waters, Miles Davis, Thelonious Monk, Sonny Terry ile birlikte çalıştı. Davis vasıtasıyla Ray Charles'la tanıştı. Charles, kendi tabiriyle, onun sesinden "büyülenmiş"ti. Birlikte turneye çıktılar ve turnenin ardından da, bir süre sonra klasik olan, duyarlı düctlerle dolu bir plak yaptılar. "Ray Charles and Betty Carter." Betty, meslek hayatında bir dönüm noktası oluşturan bu plaktan sonra da kendi kanatlanyla uçmayı sürdürdü. Başından, ilk gençlik yıllanndan itibaren bireyselliğini kıskançlıkla koruyan, kendi kafasının dikine giden biriydi zaten. Bir süre, büyük plak şirketleriyle çalıştı. Ama, özellikle 196O'lı yıllarda, şirketlerin ticari plak taleplcri gitgide arttı. Ondan, şöyle adam gibi 'hit'ler yapmasını istıyorlardı. C U M H U R İ Y E T OERGİ 10 T E M M U Z 1 9 0 4 S A Y I 4 3 3