Katalog

p "0 AZARIN PENCERESİNDEN Selçuk Erez İstanbul'dan kaçırılan Türkolo smanlılar, 1395'te Valachia'yı, 1456'da Moldavia'yı fethettiler. Buralara 1877'ye kadar hâkim oldular. Transilvania'da ise, 15261699 yılları arasında hüküm sürdüler." Romanya'nın geride kala'n üç vilayeti ise hiçbir zaman Osmanlı yönetimine girmedi. Osmanlılarla Romanyalılar arasındaki ekonomik, sosyal ve askeri alanlardaki ilişkiler, dil üzerinde etkiler btrakacaktı: Bugun Rumencede 150'si halen kullanılan 500 kadar Türkçe kökenli kelime vardır. Nasreddin Hoca Romanya'da da bilinir: 1944'te Anton Pann, Nasreddin Hoca öykülerini şiirleştirmiştir. Alecsandri, Bolin Tineanu, Cezar Bolliac, Ion Dunareanu, George Cosbuc, Emonol Bucuta, Turkiye ile ilgili konularda yazılar yazmışlardır. Valachia ve Moldavia, 17111821 yılları arasında Babıâli'nin atadığı Fenerli Rumlar tarafından yönetilmiştir. Bu devrelerde Osmanhlar, Rumenleri, sanat, mimari, giysi alanlarmda da etkilcmişlerdir. Romanyalı Türkolog, Aurel Decei, 1955'te toplanmış olan 23'iincii Uluslararası Oryentalistler Kongresi'ne sunduğu raporda, Osmanlıların, ülkesi Uzerindeki etkilerini anlatıyordu. Ünlü Türkolog Aurel Decei, 15 Nisan 19O5'te, Romanya'da Sibiu şehrinde, Guraraulvi'de doğmuştur. 1927'de Cluj Üniversilesi'nde TarihArkeoloji ve Rumen Dili Bölumü'nü bitirdikten sonra devlet tarafından Roma, Floransa ve Vertedik'e gönderilmiş, bu şehirlerdeki kütüphane ve arşivlerde çalışmış, dönüşünde Romanya Devlel Arşivi'nin Cluj bölumüne arşivci olarak atanmıştı. 1932 yılında Cluj Üniversilesi, Decei'yi Turkçe öğrenmesi için tstanbul'a gönderdi. Decei bir süre tstanbul Üniversitesi'nde Tarih ve Edebiyat Bölümleri'ne devam ettikten sonra Romanya Akademisi tarafından Paris'te L'Ecole Nationale des Langes Orien»ales Vivantes'a, sonra Berlin'deki Seminar für Orienlalischen Sprachen'e yollandı. Paris'teki okula devam ettikten sonra Türkçe imtihanını verip Romanya'nın belki de 18. yy'da yaşamış Moldavyalı Demetre Cantemir'den bu yana ilk Türkoloğu olmuştu. Decei, Ulkesine dönünce gerekli sınavları Aurel Decei kimdir? geçip önce Turnu Severin L.isesi'nde, sonra Cluj Üniversitesi Pedagoji Semineri'nde tarih hocalığı yaptı. 1937'de "Ermeni Kaynaklarına Göre 913 yy.'da Rumenler" başlıklı teziyle tarih doktorası imtihanını verdi. 1939'da yüksek öğrenim profesörü oldu. 1940'ta Cluj, Almanlar tarafından Macaristan'a verilince ayrılıp Romanya'nın Ankara'daki Kralî I.egasyonu'nun Basın Ataşeliği'ne atanarak Turkiye'ye geldi. Türkiye de hem resmi görevini sürdürdü, hem de tarihçi olarak da çalıştı: lstanbul da Türkiyat Enstitüsü ve Islam Ansiklopedisi yazı heyetiyle beraber çalıştı. "ANZ"dan itibaren Inönii Ansiklopedisi'ne de özellikle Balkanlarla ilgili konularda yazılar yazdı. 1946'da İstanbul'da, Dr. A.Adnan Adıvar, Hellmul Ritter, Tahsin Öz, Aziz Ogan, Princeton Üniversitesi'nden W.Thomas ile beraber "Uluslararası Şarkiyat Incelemeleri Derneği"ni kurdu. 1947 martında Decei'ye Bükreş Üniversitesi Türkoloji Kürsüsu Başkanlığı teklif edildi. Decei, bu teklifi, Üniversite Yasası'nın 64. maddesinin "Atamaların Komünist Parti önerisiyle yapılacağını" belirten bölümü nedeniyle reddederek Istanbul'a geri döndü. 1953'te (19 Ocak) eşi Maria istanbul'da kanserden öldü. Maria Decei, Cluj Konservatuvan piyano hocalarındandı. I955'te 23. Uluslararası Oryantalistler Kongresi'ne katıldığı bilinir. Decei, Rumence, Türkçe, Arapça, Farsça, Latince, Grekçe, Fransızca, Almanca, lspanyolca, Macarca, Rusça, Bulgarca ve Sırpça konuşurdu. İstanbul'da önce (1944'te) Cihangir Caddesi 6 no'da Ali Rıza Asan'a ait evin 2. katında, sonra (1953'te) Amerikan Hastanesi'nin arkasındaki YeniyoPda (şimdi Sezai Selek Sokağı) Oya Apartmanı'nda (2/3'te) oturduğu bilinir. Oya Apartmanı'ndaki kütüphanesinde Türkçe, Arapça, Farsça değerli kitaplar içeren 12.000 ciltlik eser yer almaktaydı. Bu kitaplar arasında Turk tarihini aydınlatabilecek 150 önemli elyazması eser de vardı. Türkolog Decei'nin ılk eşı Maria Decei (pıyanonun başında), Cluı Konservatuvarı piyanıstlerindendı. 1953'te istanbul'da kanserden öldu Geri kalan kitapların bir bölümü kitapçı Nizamettin tarafından satın alınmış, bunları Niyazi Ahmet Banoğlu'na satmıştı. 1982'de Niyazi Ahmet Banoğlu, bana aldıkları kitaplar arasında çıkan evrakı Kültur Bakanlığı dil uzmanlarından Enver Esenkova ile incelediklerini ve bu incelemelerin bazı ilginç ipuçları sağladığını söylemişti. Decei sadece bir bilim adamı değil aynı zamanda gemi tespiti yapıp askeri bazı bilgiler toplayıp bazı yerlere bildiren bir kimseydi. Bazı kimselerin onu mektuplarla uyarıp "Evinin arka kapısından daima kaçabilmen gerekebilir. Dikkat et; seni kaçırabilirler" demektedir. Niyazi Ahmet Banoğlu, Tarih Dergisi'nde ve Hür Adam'da bu konuda makaleler yazmıştır. Elimize ulaşan Decei ile ilgili bazı belgeler onun, yurdundaki komünist rejimin düşmanı olduğunu, şehrimizdeki Diinya Kiliseler Birligi'nde aktif bir rol oynadığını, Hür Rumenler'le çalıştığını, 1957'de Romanya'daki Komünist Parti dışındaki partilerin Paris'te oluşturdukları "Romanya Puhtik Parlileri Konseyi"nin yayımladığı La Nation Romaine Dergisi'nin Türkiye temsilciliğine atandığını yansıtmaktadır. 1987'de Türkiye'ye gelen Romanyalı bir Türkologla tanışmıştım. Decei'yi sorduğumda, kendisinin politik faaliyetlerinden çok rahatsız olan Ruslar larafından kaçırıldığını, bir süre hapsedildikten sonra Romanya'ya götürülüp tarihçi olarak çalıştırıldığını söylemişti. Kaçırılışı konusunda verilen bilgi ilginçti: Romanyalı eşi öldükten sonra bir Rumla evlenmişti Decei... Ruslar, Decei'nin yeni eşine yaklaşıp pazarlık etmişler ve belli bir fiyatta anlaşan kadın bir gece, kendine verilen uyku ilacını Decei'nin kahvesine katıp onun uyumasını sağlamış, sonra kapıları açıp Decei'nin alıp götürülmesine yardım etmişti. Bu bilgileı i aktaran Romanyalı bilim adamı, Decei'nin kendisiyle konuştuğumuz tarihten birkaç yıl önce Romanya'da olduğunü söylemişti. Çavuşesku'dan sonra demokratikleşmekte olan Romanya'nın bu vatansever akademisyeni, bizim de tarihimiz ve kültürümüz konularında önemli araştırmalar yapmış olan bu Türkoloğu anmamız, yerinde olur.D Decei kayboluyor... Yüzyılımızın önemli Türkologlanndan Aurel Decei'nin 1950'Ierin sonlarında günün birinde ortadan kaybolduğunu biliyoruz. Çok dcğerli kütüphanesi bugün bıraktıkları SarıRomanyalı eşı yer'deki Sadberk Hanım Muzesi'nin bir böMarıa Oeceı lümunü oluşturan Hüseyin Kocabaş'ın eline öldükten sonra ' geçmiştir. Türkolog Aurel Hüseyin Kocabaş, Decei'nin kütüphanesini Decei, istanbul'da, ve Romanya'dan beraberinde getirdiği rivayaşamını bır Rum yet olunan devlet arşivi dokümanlarını elde kadınla etmek için Decei'nin oturduğu katı satın albırleştlrmiştı mış, sonra "Kiracım kayıplara kanştı, kiraFotoörafta, sını vermiyor" diye resmi makamlara başvuRomen Türkolog rup eve girmiş, kitaplannın önemlilerini edinDecei, son eşı ıle mişti. birlikte görülüyor 12