Katalog

Afrika bizleri neden hep derinden etkiler? Avrupa ve Amerika'daki 20'ye yakın müze ve özel koleksiyondan kaynaklanan sergi, Afrika sanatının başyapıtları olarak değerlendirilebilecek yapıtları içerdiğindep, yoğun bir izleyici trafiğine sahipti... süslerken. 'ölü canlar'ın kcndilcrincyol göstcreccğinc inanıyorlar. Bu konuda Picasso'nun ilginçbirsaptaması vardır. Birgün Picasso'ya kübi/m ile Afrika sanatı arasındaki ilişki hakkındancdüşündüğünüsorarlar: "Bcn bu heykellcre Fransızların baktığı gibi sadece sanat go/.üyle bakmadım. Rraque onlara bir heykel olarak baktı. Fakat Afrika sanatında son sö/ii söyleyen bir büyü var. Kavrayamadığımu ve kavrayamayacağımız için bu büyü bizi etküiyor" diye yanıtlar Picasso. Yirmı altı ayrı ctnik İcabilcnin yonlucularına ait 150 hcykclin büyük bir çoğunluğu, boncuk. ağaç köklcri. dcniz kabukları, insanhayvan di^lcri kullanılarak süslenmiş. Çiviye bcnzcr mctal parcaları, çuvallar, renklerini beş yü/yıl sonra bilc aynı canlılıkta koruyan kök boyalarıyla boyanmı^ ipliklcr, sicim vc halatlar. seıgidc görülcn dığer süsleme öğeleri arasında... Sergi salonlarında ycralan açıklamalara görcdinı inançları ycrinc getirmck için yontulan hcykcllcrin hcpsi ayrı bir "karaktcri" temsil ediyor. Karaktcrlerin öncmli günlcrdckabılc büyücüsütarafından büyük meydanlaraçıkarıldığı. halkın da onlara yiyecck. takı gibi nesnclcrlc şükranlarını bildirdiği dc açıklamalar içindc belirtilmiş,. Hcykellcreskiyenc, yıpranana kadar, Afrika inançlarına görc taşıdıkları ruhları içlcrindc barındırırlarmış. Eski bir heykcldcn yeni yapılmış heykelc ruhların geçmesi için, bazen adak kanlarının da akıtıldığı törenler yapılırmış. Hıristiyan inancında yer alan pul kavramına dcnk düşmüyor bu heykcller. Çünküonların tıpkı insanlar gibi yas.adıklarına inanıldığından, insanoğlunun çcktiklcrini. gördüklerini aynen bu heykeller de yaşıyordu. Giyimleri, süslemeler, ve vücut formlan o bölgcdckı insanların karaktcristik özclliklcrini yansıtan heykellerin birçoğunun bir buçuk mctrcdcn büyük olması da üzcrindedurulmasıgerckcnbirkonu. 19. yüzyılın başından ilibaren Afrika kıtasını ctkisi altına alan sömürgecilik, öncc kabilc yerleşimlerinde 'uygarhk' adına birtakım toplumsal dü/cnlcmclere girı^iyor. Kara Afrıka'nın cşsiz güzelliktc heykeller yontan insanları, kölcliğc alıştırılırkcn, Hıristiyan misyoncrlcrin dini propagandaları sonucu, Afrika kıtasının profan özellikleri yavaş yavaş ortadan kalkmaya başlıyor. Eskiyen. kırılan ya da başka kabilclcr tarafından kaçırılan heykellerin yerinc yenilcri yonlulmuyor. Mcraklısıııın elinc geçerse korunan yoksa atcştc yakılan bu cşsiz güzclliktckı heykellcre, kolonyalistlcr öncc ilgı göstermiyor, fakat yok pahasına alınan heykellerin Fransa ve Amerika'da kolcksiyonerlere, cskicilcrc, antikacılara dağıtılması sonucu, yüz yıl bas,ında. Afrika sanatının ürünleri sonunda dikkatlcri üzcrinc çckiyor. Avrupalışairlcr, ressamlar Apollinaıre, Picasso, Giacomctti, Braquc. Wcbcr, Ernst, Klcc, Caldcr, Andre Breton gibi sanatçılar, Afrika sanatına ilgi duyarak kolcksiyonlar oluşluruyorlar. 20. yüzyıl sanatçıları, ıçerdiklcri yalın formlan, çarpıcı rcnkleri vc daha birçok özelfikleriyle '•primılıf" sanal cserlerindcndcrinlcmcsinectkılcniyorlar... Çağdaşsanalçıların yapıtları üzerindcalgılanılmayan kimi değcrlerc sahip bu profan hcykcllcr. yontucularının her parçaya kattıkları inanç ve hatta büyük izlerini hâlâ taşıyor gibi. Dikkatli sergi izleyicilerinınsalonlardanyü/lcri bcmbcyazçıkmasının ncdcni de bu büyü. buanlayamadığımızçckicilikolsagcrck. Primitif sanatın en özgün yapıtları "Afrika Heykeli / Figür Sanatının Başlangıcı" adlı sergideydi... Okyanusya'daı hguru" (37 cm), 1850'ler. Necml Sönm&z/KÖLN U ç yüz yıl önçe, Orta Afrika'daki Roma'da. bclki dc yirmi yaşında bir delikanlımn yontluğu hcykcl, Hcnry Moore ya da Calder'in yapıtlarıyla boy ölçiişebilecek bir cstetiğc sahipti... Köln'deki Ludwig Museum'dayız. 20. yüzyıl sanatının tüm cvrclcrini kapsayan kolcksiyonuyla dünyanın önde gclcn modcrn sanat müzelerindcn birindeyiz vc burada, ilk kcz Afrika heykellcri scrgilcniyor. 150 parça heykcldcn oluşan bu sergınin cn öncmli özelliği, dünyanın dört bir yanına dağılmış olan Afrika heykel sanatının cn seçkin yapıtlannı rctrospektif bir yaklaşımla bir araya getirmesi. 1200yılından 1900 başlarına dck geçen yedi yüzyıllık sürcç içindc Afrika'nın 36 eski ycrleşım bölgesindc yaşayan ustaların yontluğu bu çarpıcı yapıtlar, barındırdıkları yalın cstetiklc. izleycni âdcta ürkütüyor. 191525 yılları arasında, Picasso başta olmak iizerc Paris"tcki kübistlcrin, Drcsdcn'dc F..L. Kirchner önciilüğünde Alnian dıs,avurumcularınınctkilcndiği Kara Afrikasanatı,20. yüzyıl sanatının gclişim çizgisi içindc gcrçcküstücülcri, ycnı dıs,avurumcuları da etkileyerek öncmli bir rol oynadı. Bu rolün önemini vurgulayıp çağdaş sanatçıların primitif sanallardan ııc dcrcce yararlandıklarını clc alan "Primitivism in 20th Century A r t " isimli sergi, 1984'lc Ncw York'taki Muscum of Modcrn Art'ta açılmıştı. Ludvvig Muscum'daki sergi clc "modcrn" ilc " p r i m i t i f ka vramları arasındaki sanatsal bağlantıyı incclcrkcn bclgeleyici ö/clliklcrdcn yola çıkıyor. "Figür Sanalının Başlangıcı" tcınası çevresindo'Afrika hcykelinın rıgürdüzcnlemclcriniclcalan bu sergi, Afrika insanınıncanlıcansız nesneleri tanrılaştırıp onlarda doğaüstü güçlcrin (yağmur yağınası, şimşek çakması, hastalanma vb) kaynağını arayan yarı yarıya "gizcmli" b i r o l gu ü/crindc duruyor. Kara Afrika'nın isimsiz heykel ustalaıı bu heykellcri kcndi ürcttikleri alcllcrlc yontarkcn, boyarkcn, boncuklarla "Oturan Erkek Fıguru". Boyu 82 cm; yaşı 14. yüzyıla dayanıyor. Adak kanlarının akıtıldığı törenler bu tür heykelciklerin önünde yapılırdı... Orta Afrika'dan "Ayakta Ouran Majik Figür" (90 cm): Heykellerin giyimlen, suslemelerı ve vücut formlan, o bölgedekı insanların özellıklerını yansıtırdı. Tıpkı insanlar gibi yaşadıklanna inanılan bu heyteller, inançlara göre, birer 'ruh' taşıhardı.. Her heykel, eskıyıp yıpranana kadar, taşıdıkları ruhları içlerinde barındınrlardı.