Katalog

"Hazlneyt Evrak'ın eski dotaplan. "Hazineyi Evrak" binası, Italyan mimar Fossatti'ye yaptırılmıştı. olan Osmanh Arşivi'ni korumak ve düzenlemek amacıyla 1846'da "Hazineyi Evrak"ı kurmuş olan Mustafa Reşit Paşa'nın ardından, önemsenmeyen ve bir bölümü yitirilen belgelerin bazıları bugün artık kullanılmayacak ölçüde bozulmuş. Cumhuriyet döneminde 1935 yılında bir "Devlet Arşivi" kurularak belgelerin bir yapıda toplanmasına çalısılmış Bu amaçU Macar Türkologu Fekete Istanbul'a getirilmiş. Fekete'nin şistemiyle, Topkapı Sarayı Arşlvi'ndeki tasnif çahşmaları, 19361943 yılları arasında sürdürülmüş. Bugün arşiv malzemeleri, Başbakanlığa bağlı iki dairede toplanmış. Ankara'daki "Cumhuriyet Arşiv Dairesi" ile lstanbul'daki "Osmajılı Arşiv Dairesi". Sadrazam Mustafa Reşit Paşa'nın kurdurduflu "Hazineyi Evrak"ın, ileriki yıttarda muze olarak deflerlendirilmesi de duşunüluyor. Boğaziçi Üniversitesi öğretim üyelerinden Selim Deringil, "Depo yapmak, korumak falan hep paraya dayanan olaylar. Esas sorun, orada ne oldugunu bilmek. Kalifiye arşivci değiliz. Bu işi cazip kılmak lazım. Osmanlıca bilen insan yetiştirmek lazım" sözleriyle, arşiv konusundaki uzman eleman gereksinimini belirtirken, sıradan devlet memuru maaşıyla Osmanh Arşivi'nde hizmet vermeye çahşan 55 kişinin de yetersizliğini vurguluyor. t.Ü. öğretim Üyelerinden Mubahat Kütükoglu ise, Başbakanlık tarafından birtakım teşebbüslerde bulunulduğunu belirterek, "Tasnif çahşmalannı süratlendirmek için yeni eleman alınıyor. Bizira bölümiimiizde arşlvleri de ilgilendiren dersler var. Ama, tabii bu dersleri okumak demek, arşivci olmak demek degil" sözleriyle Türkiye'deki üniversitelerde Arşiv Bölümü'nUn eksikliğinden dem vuruyor. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi"nde böyle bir bölümün açılmasını öneren Kütüphanecilik Bölümü Başkanı Prof. Jale Baysal, "1982 yılında UNESCO'nun arşiv daıuşmanlanndan Michael Cook'u davet ederek, arşivlerin düzenlenmesinde temel sorunu oluşturan arşivci yetiştirilmesi konusunu çözüme götürebilecek ilk çalışmalan başlatabilmek üzere konferanslar vermesini sagladık" diyor, ancak kütüphanecilik bölUmünde bir "ArşivcUik Anabilimdalı"nın kurulması önerilerinin YÖK tarafından kabul edilmediği Osmanh Arşivi'nin yeni binasındaki dolaplar. ni sözlerine ekliyor. Geçen aralık ayında, yine YÖK'e başvurarak fakültelerinde "Arşivcilik Bölümü" kurma isteklerini bildiren Marmara Üniversitesi FenEdebiyat Fakültesi Dekanı Prof. Hakkı Dursun Yıldız ise, "Türkiye'de hemen hemen her mesleğin bir okulu var; ama arşivciliğin yok!" sözleriyle bu taleplerinin gerekçesini özetlerken, diğer nedenleri de şöyle sıralıyor: Bizde arşiv dendigi zaman, yalnız 'Osmanh Arşivi' anlaşılıyor. Oysa iş onunla bitmiyor. Bir de 'Cumhuriyet Arşivi' var. Cumhuriyet Arşivi ne olacak? Evrakları koyacak yer bulunamıyor. Ayıklanıyor mu ayıklanmıyor mu, belli degil. 'Fazlaiıgı' kâgıt fabrikalanna gönderiyorlar. D 'Devlet evrakı kâğıt hamunı oluyor Hükümetin, Osmanh Arşivi'nin açılması konusunda etkin bir çaba gösterdiğini belirten Devlet Bakanı Güzel, bugünkü devlet arşivinin de kâğıt hamuru yapılmak üzere SEKA'ya gönderilmesinin önünü alacaklannı belirtiyor. jinallerin verilmemesidir. Ya fotokopi ya da mikrofilm ve mikrofişler üzerinde çalışılır. Elinize almaya kıyamadığıruz altın varakla yazılmış belgelerin üzerinde adam şekli çizmiştir, notunu almıştır, hatta sayfayı koparıp cebine koyarak götUrmüştür. Bu, son zamanlara kadar böyle devam etmiştir. Bizim hukUmetimizden önceki dönemde, biraz bilgisizliğin ve eldeki bilgilerin iyi değerlendirilememesi neticesinde, "Efendim biz açmayalım, sonra gelirler araştırırlar, bizim devletimizin politikasına, geçmişimize, tarihimize aykırı neticeler çıkanrlar" gibi bir endişe vardı. Biz bu endişeyi taşımıyoruz. Hem benim hem de Sayın Başbakanımız ile hükümetimizin görüşü böyledir. Biz açıyoruz; 1914 tahdidini de kaldırdık. • Türkiye'de arşivciligin en önemli sorunlarından birisi eğitim. Bu konuda ne gibi çahşmalar yapıhyor? O Arşiv denilince, hele "Osmanh Arşivi" denilince maalesef uzun bir ihmaller zinciri akla gelir. Eğitim de bu ihmaller zincirinin önemli bir halkasını teşkil eder. Gerçekten Türkiye'de, özellikle Osmanh Arşivi konusunda, arşiv çalışmalan bakımından en önemli darboğaz, bu işi bilen elemanların olmaması, çok az olmasıdır. Dünyanın en büyük arşivlerinden birisi olan Osmanh Arşivi'nin çok kısa zamanda tamamen kullanılabilir, istifade edilebilir hale gelebilmesi çok sayıda arşivisti gerekli kılıyor. Bunun için YÖK'e, bundan iki sene önce söylemiştik, Sayın Dogramacı vaat etmişlerdi; bazı ünivcrsitelerde gerekirse bölüm açılması veyahut kurslar düzenlenmesi ya da mezuniyet sonrası eğitimlerinin yapılması gibi. ~ • Arşiv malzemeleri iyi korunuyor mu? O Hükümete geldiğimiz dönemde, arşiv malzemesinin bir kısmı maalesef Sultanahmet'teki medresenin ortasında güneşe, yagmura maruzdu. Bir kısmı da gene, Vilayet'in bahçesinde açıkta bulunuyordu. önce bu durumu ortadan kaldırdık. Mevcut arşiv malzemelerinin tahrip olmasına mani olduk. lkinci olarak, yeni depo yaptırdık. Ankara Yenimahalle'de büyük bir "Milli Arşiv Sitesi" kurduk, yakında açacağız. • Bir de Cumhuriyet Arşivi'nin geleceği söz konusu. Bu konuda neler yapıhyor? DeWef Bakanı Hasan Celâl Güzel: 5 O smanh Arşivi'nin günümüzdeki sorunları ve geleceği hakkında, konuyla Başbakanlık mUsteşarı iken özel olarak ilgilenen Devlet Bakanı Hasan Celal Güzel ile konuştuk. Sorduğumuz sorulara aldığımız yanıtlar şöyle: • Osmanh Arşivi, Türkiye • Cumhuriyeti dışında pek çok ülkeyi yakmdan ilgilendiriyor. Kapalı • kalması nedeniyle, ilgili Ulkelerde bir rahatsızlık söz konusu mu? O Birtakım Ortadoğu ülkeleri, başka Ulkeler, "Siz kendi arşivlerinizi, tarihinizi ihmal ediyorsunuz, bunu anlıyoruz; bizi ilgilendirmiyor. Ama bırakın da kendi devletimizin tarihini biz ögrenebilelim" diyorlar. Bunu açıkça söylüyorlar. Mesela Cezayir, Tünus bu konuda çok istekli. • Osmanh Arşivi'nde araştırma yapmak isteyenler birtakım sınırlamalardan yakımyorlar. Böyle sımrlamalar söz konusu mudur? ° Bütün dünya arşivleri belirli sımrlamalar içinde çalışır. Sınırlamalardan birisi, ori O Cumhuriyet Arşivi, "Cumhuriyet Arşiv Dairesi" şeklinde ilk defa 1976 yılında kunıldu ve gittikçe gelişerek hizmetlerine devam etmektedir. Şu anda Cumhuriyet dönemine ait, devletin temel resmi dokümanları arşivlenmektedir. Bunun ötesinde bir de hiç küçümsenmeyecek boyutlarda eski dönemlerden kalan arşiv malzemelerimiz vardır. Bu arşiv malzemesi, birçok Anadolu şehrinde, büyük bir çoğunluğu da müsait olmayan şartlarda bulunan çok kıymetli arşiv malzemesinu Uç bölümde dUşündük: Osmanh Arşivi, Cumhuriyet Arşivi ve Devlet Dokümanıasyonu. Maalesef birçok ülkede "cinayet" oiarak kabul edilebilecek bir uygulamamız vardır: Biz devletin resmi yazışmalarını, bir süre sonra, yer işgal ediyor diye SEKA'ya göndeririz. Bilhassa bizim pratik idarecilerimiz bu işi çok sever. Kendisine bir dinlenme odası yapmak için arşivleri götürür hamur eder. Bu fevkâlade yanlış bir uygulamadır. Bu konuda devlet bazı tedbirler almaya çalısmış ve Başbakanlık tarafından genelgcler gönderilmiştir. Bu hazırlıklarımız tamamlanınca, kesin bir uygulamaya kavuşturmayı duşünUyoruz. dir. Biz, "Devfct Arşivleri Geod MndnrlttgU"