Katalog

19 NİSAN 2009 / SAYI 1204 3 Kadın Eserleri Kütüphanesi ve Bilgi Merkezi Vakfı, kadına dair bilgiyi korumak için çalışmaya devam ediyor. Türkiye Kadın Thesaurusu da bu çalışmalardan biri, dildeki cinsiyet ayrımcılığını ve kadın duruşunu vurguluyor. Dilde kadın duruşu... ESRA AÇIKGÖZ C insiyetçilik, sözcüklerle de çoğaltılıyor. Üstelik bazen farkında bile olmadan kullanıyoruz bu kelimeleri. Kimi öyle kazınmış ki zihinlerimize doğrusunu da bulmakta güçlük çekiyoruz. Kadın Eserleri Kütüphanesi ve Bilgi Merkezi Vakfı’nın çıkardığı “Türkiye Kadın Thesaurusu/Kadın Konulu Kavramlar Dizini” bu kargaşaya son vermek için atılmış büyük bir adım. Dildeki cinsiyet ayrımcılığını ve kadın duruşunu vurgulamayı hedefliyor. Dört yıllık bir çalışmanın ürünü. Altında onlarca akademisyen kadının imzası var. Biz de bu isimlerden ikisiyle, Sönmez Taner ve Şeyda Talu ile konuştuk. Niye bir kadın thesaurusuna ihtiyaç duydunuz? Şeyda Talu: Var olan kütüphanecilik sistemleri, kadınlara dair son derece sınırlı bir alanı kapsıyordu, dolayısıyla kadınlara dair çok daha geniş bir kavramlar dizinine ihtiyaç vardı. Kadın hareketinin gelişmesine bağlı olarak pek çok yeni kavram ortaya çıktı. Pozitif ayrımcılık, feminizmin akım olarak pek çok çeşidinin kullanılması ya da kadınları aşağılayan, küçük düşüren kavramlar yerine nesnel kavramların kullanılmasını sağlamak gibi… Sönmez Taner: Bir bilgibelge yönetim sisteminin amacı, topladığı belgelerin bibliyografik künyesini ve içeriğini en iyi biçimde tanımlamak ve böylece bilgiye ve belgeye erişimi sağlamaktır. Ancak bu sayede bilgi kaybı önlenebilir. Erişilemeyen bilgi “kayıp bilgi” demektir. Kadın konulu belgelerin tanımlanmasında ve erişiminde geleneksel sınıflama sistemleri ve konu başlıkları yetersiz kalıyordu. Türkiye Kadın Thesaurusu, bu konudaki arayışa yanıt olarak oluşturuldu. Hazırlarken en çok nede zorlandınız? Ş. Talu: Thesaurusun ne olduğu konusunda bilgi yetersizliği bizi çok zorladı. Önümüzde ne birikmiş deney ne de Türkçe’de oturmuş kurallar vardı. Bu konuda çalışacak ve vakti olan akademisyen ve uzman bulmakta da zorlandık. S. Taner: Thesaurus, bilginin tanımlanmasında ve erişiminde ortak bir dil işlevi görür. Batı’da 1960’lardan beri gündemde olan, 1970’lerde UNESCO tarafından uluslararası alanda ilk çalışmaları yapılan thesaurus geleneği bizde henüz hiç oluşmadı. Model olarak alınacak ve yararlanılacak Türkçe basılı herhangi bir thesaurus örneği yok. Türkiye’de thesaurus konusunda uzman kişi sayısı yok denecek kadar az. Ayrıca Türkçe bir thesaurus oluşturulması için yol gösterecek bir ulusal thesaurus Standardı da yok. BU BİR BAŞLANGIÇ Bu zorluklarla nasıl baş ettiniz? S. Taner: Türkiye Kadın Thesaurusu’nun dayanağı, “Avrupa Kadın Thesaurusu”dur. Oradaki terimler esas alındı; Türkçe’ye çevrildi ve daha sonra akademisyen, uzman kadınların katkılarıyla her konu kategorisi için Türkiye’ye özgü kavramlar, terimler eklendi. 2687 terim yer alıyor. Bizim eklediğimiz 500 Türkiye ile ilgili terim, Avrupa Kadın Thesaurusu Güncelleme ve Denetim Merkezi’ne de gönderilecek. Umuyoruz ki bu terimlerden bir bölümü Avrupa Kadın Thesaurusu’nun ikinci basımında yer alacak. Cinsiyetçilik, fıkralarla, deyimlerle ya da sözcüklerle yeniden yaratılıyor. Thesaurus bu durumda nasıl bir farklılık yaratabilir? Ş. Talu: Türkçede de Fransızca veya Almancada olduğu kadar belirgin değilse de cinsiyetçilik yeniden üretiliyor. Bu farklılığın yaratılmasında kuşkusuz thesaurus yeterli değil ve tek başına güçsüz. Ancak genel kamu kütüphaneleri ve arşivleri kadın konulu kavramlar dizinini kullanarak belgelerini yeniden bu çerçevede tanımlamaya başlarlarsa bu çok önemli bir başlangıç olur. Dilde kadın duruşunun bir bilinç değişimine dönüşmesi için bu thesaurusu kimlere ulaştıracaksınız? Ş. Talu: Thesaurus şimdiden tüm kadın örgütlerine, kütüphane ve arşiv kuruluşlarına, feminist kadın akademisyenlere ve üniversitelerin kadın araştırmaları bölümlerine gönderilmeye başlandı. İkinci aşamada, dil bilimcilere, yazarlara ve medyada çalışan kadınlara gönderilecek. Ayrıca, Pandora, Kabalcı, Robinson Crusoe Kitabevi gibi yerlerde olacak. Taleplere göre gönderime devam edeceğiz. S. Taner: Kadın Eserleri Kütüphanesi ve Bilgi Merkezi Vakfı, Türkiye’de kadın çalışmaları, toplumsal cinsiyet, kadına yönelik şiddet, feminist politikalar, kadın örgütleri, kadın duruşu, kadın hareketleri, velhasıl kadına ilişkin ne varsa o alanda daha doğru, hızlı, uygun bilgiye ulaşmak için kadınlık alanına özgü bir kavramlar dizini oluşturdu ancak iş burada bitmedi. Türkiye Kadın Thesaurusu’nu ilgili kurumların ve kişilerin işbirliği ile sürekli geliştirmemiz ve güncellememiz gerekiyor. Ancak bu şekilde, kadın ve kadına ilişkin bilginin kaybolmasını engelleyebilir, kadın belleğini oluşturabiliriz. Türkiye’de tartışmalarda genelde bir kavram kargaşası olduğundan yakınılır hep. Kadınlık gibi göz ardı edilen konularda kavramlar da Sönmez Taner ve Şeyda Talu. kafalarda net olamıyor. Bu noktada thesaurusta yer alan ve genelde kullanımı yanlış olan kavramlardan örnek verebilmeniz mümkün mü? Ş. Talu: Fahişe vb. yerine seks işçiliği; evde kalmış yerine evlenmemiş kadınlar demeliyiz, evde kalmış erkek yoktur mesela... Kürtaj yerine istenmeyen gebelik, isteğe bağlı düşük kelimeleri kullanılabilir. Kadın hareketinin bugüne kadar geliştirdiği pek çok yeni kavramın günlük yaşamımıza girmesi de cinsiyetçiliğe karşı mücadelenin bir parçası; cam tavan (erkek egemen kurumlarda, kadınların yüksek pozisyonlara gelmelerini engelleyen karmaşık yapılanmalardan kaynaklanan görünmez engeller), cinsel taciz, şiddet, kadının kurtuluşu, kadının özgürlük hareketi gibi. G PAZARIN PENCERESİNDEN Seliiim, Seliiim... SELÇUK EREZ u ülkede neler gördük, neler? Yerel seçimlerde vatandaşlara yapılmışları, yapılacakları anlatma işini belediye başkanı adaylarına bırakamadı; gitti her yerde saatlerce konuştu, konuştu, konuştu. Sonuçta hamasi gürlemeleri pek işe yaramadı: Partisi birçok belediye başkanlığını kaybetti. Sonra kalktı. Dışişlerince yürütülmesi gerekli işlere de soyundu: “Roj TV kapatılmazsa ve Hz. Muhammed’in karikatürlerini çizenler hizaya getirilmez, özür dilenmezse Rasmussen’i NATO sekreteri yaptırmam!” dedi... Ne oldu? Ne o TV kapatıldı, ne özür dilendi ama Rasmussen bal gibi genel sekreter oldu. İktidara gelenler niçin böyle “Ben her şeyi yapabilirim”, “Küçük dağları ben yarattım” havalarına giriyor, hatta bir şairimizin dediği gibi, “Ağrı’yı babam yapmış / Dedem merhum ölünce Everest yarım kalmış...” demeye başlıyorlar? Bu tutum kendilerine de bize de yaramıyor. Çaresi? B Seçildiklerinde, Sultan Hamid’e, hatta Vahdettin’e kadar bize esin kaynağı olmasını istedikleri Osmanlı ecdadımız tahta çıkarken söylenmiş olduğu gibi “Mağrur olma padişahım..” diye seslenmemiz iyi olacak galiba. Seliim, Seliiim.. uçan kuşlar kimin? Benim! Esen rüzgâr kimin? Benim! Allah mısın be Selim? Bu konu, zaman zaman şairlerimiz tarafından edebi bir tarzda dile gitirilmiş ama anlaşılmamış; bizim gelecekte daha açık konuşmamız gerekecek: Akla gelen sloganların önümüzdeki seçimlere kadar halkımızın yaratıcı katkılarıyla zenginleşeceği kesindir: Gitme sakın 28 kez Antalya’ya. İşte böyle olursun: Düşünür, düşünür durursun! Kabaramazsın kel aynak / hadise güzel, sen çirkin! Yükseklerden uçma güzelim; vurulursun / Sonra içki masalarında sunulursun! Mağrur olma padişahım; senden büyük seçmen var! G erezs@superonline.com İmtiyaz Sahibi: Cumhuriyet Vakfı adına İlhan Selçuk Genel Yayın Yönetmeni: İbrahim Yıldız Yayın Yönetmeni: Ayşe Yıldırım Görsel Yönetmen: Aynur Çolak Sorumlu Müdür: Miyase İlknur Yayımlayan: Yeni Gün Haber Ajansı Basın ve Yayıncılık AŞ İdare Merkezi: Prof. Nurettin Mazhar Öktel Sok. No: 2 34381 Şişli/İstanbul (0212) 343 72 74 (20 hat) Reklam Genel Müdürü: Özlem Ayden Genel Müdür Dilşad Özkaya Rezervasyon Yönetmeni: Onur Tunalı (0212) 251 98 74/ 75 / 343 72 74 (554555) Baskı: DPC Doğan Medya Tesisleri/Hoşdere Yolu 34850 Esenyurt/ İstanbul Cumhuriyet gazetesinin parasız pazar ekidir. Yerel süreli yayın. (cumdergi@cumhuriyet.com.tr) C M Y B C MY B Yardımcısı: Nazende Pal Koordinatör: Neşe Yazıcı / Hakan Çankaya Reklam Müdürü: