Katalog

16 13 MART 2005 / SAYI 990 Mavi boncuk Necla Arslan Sevin oncuk, nercdcyse insanın varoluşu kadareski. tlkbarınaklarolan mağaralarda, insanın yaşamını sürdürcbilmesi için yaptığı ilk aletlerin yanında rastlandı boncuğa. Bu birlikteliği 70 bin yıl kadar eskiye götürmek olası. Anlaşılıyor ki insanhğın geçirdiği cvrimdc onun yanından hiç aynlmamış boncuk; var olma mücadelesinde ona eşjik ederek bugünlere kadar da gelmiş... Boncuğa atfedilen anlam ve önemi, onun, bölgelerarası ticareti başlatan ilk meta olması da kanıtlıyor. Yakın Doğu'da ticaret boncukla birlikte başlamış, tüccarlar, yüzlercc, hatta binlerce kilometre yol katederek ender bulunan boncuk hammaddelerini uzak diyarlara götürerek pazarlamışlar. kimdeyse... akik ve kornalin yaygınken, cam, frit ve fayans gibi yapay malzemeler de kullanılmaya başlıyor. îlk cam boncuk talebi, camı keşfeden Suriyeli ve Mezopotamyalı ustalar tarafından karşılanmış olmalı. Urartu Krallığı döneminde boncuğa artan talebin sebebi ise krallığın zengin bir sosyeteye ve kalabalık bir bürokrat ordusuna sahip olması. Bu durum, saraya bağlı atölyeler kurulmasına ve yeni hammaddeler keşfedilmesine de önayak oluyor. Sözgelimi yumuşak ve işlenmesi kolay bir taş olan manyezit, Urartu boncuk ustalarının elinde küre, elips gibi formlara dönüşerek takıların en önemli öğesi haline geliyor. Ayrıca bu dönemde ozellikle saray çevresi için altın boncuklar üretilmiş. B Boncuğun tüm kültiir ve zamanlardaki ortak anlamı kötü gözlerden koruması. Fotoğraflar: FARUK AKBAŞ Boncuğun neredeyse tüm kültiir ve zamanlardaki ortak anlamı kötü gözlerden, hastalık ve her türlü tehlikeden koruması. Neolitik çağda da günümüzde de hâlâ bu amaçla kullanılıyor. Yine tüm kültürlerde düı ve inançla kopmaz bir ilişkisi var. Budizm, Hinduizm, Musevüik, Hıristiyanlık ve Islamiyet gibi dinlerde boncuk, doğrudan dua ve ibadet ile de sıkı ilişkili. Dua boncuğu ya da tespih denen ve her dinde farklı sayıya sahip olan boncuk dizileri, duaların sırası ve sayısını gösteriyor. Dünyanın ilk ycrleşimlerine sahne olan Ana dolıı, boncuğun da tüm serüvenini gözler önüne seriyor. Boncuk boncuk gözyaşı akıtmak, "boncuk gözlü" demek, boncuk boncuk ter dökmek... Bunlar dile yerleşen boncuklu anlatımlar. Bir de şarkılar var; "gözleri boncuk mavi"dir sevgilinin, "mavi boncuk kimdeyse benim gönlüm ondadır" der aşkı arayan... Anadolu'da, şimdilik kırk bir ile kırk üç bin yıl öncesine tarihlendirilen yumuşakça kabuklarından yapılmış en eski örnekler, Antakya yakınlanndaki Üçağızlı Mağarası'nda karşımıza çıkıyor. însanoğlunun yerleşik düzene geçmeye başlamasıyla, yani Neolitik devrimle birlikte, yaşamın pek çok alanındaki değişim boncuğa da yansıyor. Yumuşakça kabuğu, kemik gibi doğal malzeme lerden yapılanlara insan eliyle biçimlendirilmı^ taşlar da katılıyor ve boncuk ürctimi zcnginleşi yor. Anadolu'nıın ilk Neolitik yerleşimlerine ilis,kin en erken boncuk örneklcri ise Diyarbakır Çayönü Höyüğü, Aksaray Aşıklıhöyük, Konya Çatalhöyük ve Mersin Yumuktepe'de. Anadolu'da boncuğun en çok sevilip kullanıldığı yöre, Doğu'daki dağlık bölge, vani yüksek Doğu Anadolu yaylasi. Ozellikle Van Gölü havzası boncuk açısından çok önemli. Gerek kazılardan elde edilen, gerekse sa tın alınanlarla Van Müzesi dünyanın en zengin boncuk koleksiyonuna sahip. Müzedeki en eski boncuklar, büyük bir bölümü yağmalanmış olan prensbey mezarlarından geliyor. Dört bin yıl önceye ait altın taşlı kolyelerde, güneydekı büyük Sümer kuyumculuğunun etkisi apaçık belirgin. Urartu devleti öncesinde de boncuk kullanımı, ozellikle aşiretler arasında rekabete yol açıyor. Önceleri yan değerli taşlardan însan kadar eski boncuk da... Hangi çağda olursa olsun hep bir şeyler anlatmış. Ticaret de onunla başlamış... Bugün de hayatın renklerini en iyi o anlatıyor... BONCUK KORURMU? Doğu Anadolu boncukçuluğu hakkındaki bu bilgileri, Van Gölü Havzası'nda, 199O'lı yıllarda Karagündüz Höyüğü ve Van Kalesi'nin birkaç kilometre kuzeyindeki Altıntepe Mahallesi'nde yapılan arkeolojik kazılara borçluyuz. Kazılarda, kolye, halhal, bilezik, iğne gibi boncuklu takıların ve boncukların nasıl kullanıldığı, hatta kullanıcının yaşı ve cinsiyeti bile tespit edilebildi. En ilginç buluntulardan bazıları Karagündüz Höyüğü'nün Hıristiyan Ortaçağ tabakalanndan geliyor. Î.S. 13.14. yüzyıllara ait küçük bir Ermeni köyünün mezarlığında bulunan binlerce boncuk, cesetlerin üzerinde özgün durumlarıyla belirlenmiş. Boncuğun Hıristiyanlıkta da yalnızca yaşarken değil, tıpkı daha önceki pagan toplumlar gibi, öldükten sonra da bir anlam taşıdığı anlaşılıyor. Boncuk Doğu Anadolu'da bugün de sevilerek kullandiyor. Taşlann koruyucu ve iyileştirici gücüne, ozellikle lohusa kadınlara ve hasta çocuklara, çeşitli taşlarla bir tür koruma sağlanacağına inanılıyor. Van'ın köylerindeki yaşlı kadınlar, ozellikle köylerine gelen ziyaretçilere göstermek üzere, gençliklerinde kullandıklan kolyeleri sandıklarından çıkarıp boyunlarına takıyor, anneler, kızerkek ayırımı yapmadan çocuklarını sokağa boyunlarında mavi boncukla çıkanyor. Bir zamanlar belki de tüm Yakın Doğu'nun en önemli üreticisi durumunda olan Doğu Anadolu'da boncuk üretimi, günümüzde biriki merkez dışında durdu. Bu merkezlerden en önemlisi Erzurum ve ilçesi Oltu. Izmir'in Kemalpaşa îlçesi'ne bağlı Kurudere Köyü başta olmak üzere, Ege bölgesinin çeşitli yerlerinde üretilen boncuklar da iç ve dış piyasada alıcı buluyor. Kısacası Anadolu insanının boncuk tutkusu önemini hiç yitirmeden bütün hızıyla sürüyor... 9 Prof. Dr. Necla Arslan Sevırt Van Yüzüncü Yıl Ünıversitesi BilımselAraştırma Projeleri Başkanlığı'nca desteklenen Çağlar Boyunca Doğu Anadolu Boncukçuluğu başlıklt proje üzerinde çalışmaktadır. Yaz modası Fatma Ovacık 2005 baharı hızla vitrinlerde yerini alıyor. Kış sezonundaki hareket, heyecan ilkbahara sıçramış. Tomurcuklar patlıyor, gökyüzü parıldıyor. Yeni sezon koleksiyonlarda gözümüze ilk çarpan açık renkler... Geçen sene giydiğimiz elma yeşilleri, daha soft su yeşillerine, fuşyalar açık pembelere dönüşmüş. Uçuk, yumuşak renklerin en ba§ kombini maalesef beyaz. Evet, kullanması çok zor, çabuk kirleniyor, kilolu gösteriyor, ama bu yaz beyazdan vazgeçmeye imkân yok. En azından kalıbı düzgün bir pantolon veya şık bir etek bu yaz hayatınızı kurtarabilir. Beyaz ayakkabılardan çantalara kadar her yerde karşınıza çıkacak. Beyaz zeminli inceden çiçekböcekkelebek desenli kumaşlar sezonun en belirgin özelliklerini yansmyor. v Kullanılan kumaşların şifon, ipek veya şile bezi tarzında olmalan renkleri hafif yumuşak hale getiriyor. Daha ciddi takımlarda bile karşımıza su yeşilleri, somon tonlan çıkıyor. En sade ürünler taşkum rengi olanlar. Onlarda da mutlaka renkli astar kullanılmış. Eflatun ve açık pembe tonlan her tasarımcının koleksiyonunda mutlaka var. Kıştan kalma koyu renklerin açık halleri çok kullanılmış. Yeşil tonlan, turkuvaz mavi, sütlü kahve, turuncu, altın renkleri, pudra maviler tüm vitrinlerde göze çarpacak. Bu sezon belirgin olarak kullanılan iki kumaş var. Biri kullanımı oldukça zor olan şifon. Diğeri ise şifondan daha kolay a olmayan saten. Saten kumaşlarda lüksü çağrıştıran renkler ön planda. Altıngümüş parlaklığı, parlak pembe, fıstık yeşili ve turkuvaz... Renklerin dışında kullanılan birkaç eğilim var. Bunların en gözde olanları, etnik tasarımlar, Çingene ve kovboy tarzı... Kovboy tarzında karşılaşacağımız ürünler, kovboy çizmeleri, hasır kovboy şapkaları, püsküllü yelekler... Etnik ürünlerde pazar gittikçe genişliyor. Japon geyşalarından Osmanlı sultanlarına kadar farklı tasarımlar mevcut. Hint etekleri, işlemeler, boncuklar biraz azalıyor. Güney Afrika tarzında uzun elbiseler, büyük desenler, parlak kelepçe bilezikler, sallantılı iri küpeler revaçta. Etnik kıyafetlerde daha geniş dekolteler, daha uzun yırtmaçlar yine Afrika kökenli bir etki... Çingenelerde ise fırfırlı etekleri görüyoruz. Örgü bikini üstleri ile kombinlenen dantelli uzun etekler, el batiği, büyük aplike çiçekler ön planda. Bandanalar, renkli saç bantları, iri renkli küpeler, büyük şekilsiz çantalar, bizi Çingenelerin dağınık hayatına daha da yaklaştırıyor. • STEREO NICS** Miller Master DJ ve Miller Best Producer seçilirken sen de orada ol! Gecenin sürprizi Stereo MC's Cumhuriyet DERGt* Imtiyaz Sahibi: Cumhuriyet Vakfı adına tlhan Selçuk Genel Yayın Yönetmeni: tbrahim Yıldız Editör: Berat Günçıkan Görsel Yönetmen: Aynur Çolak Sorumlu Müdür: Mehmet Sucu Yayımlayan: Yeni Gün Haber Ajansı Basın ve Yayıncıhk AŞ Baslu: îhlas Gazetecilik AŞ 29 Ekim Cad. No: 23 Yenibosna /Istanbul Idare Merkezi: Türkocağı Cad. No: 3941 Cağaloğlu, 34334 tstanbul. (0212) 512 05 05 Cumhuriyet Reklam (0212) 512 41 19 / 512 48 3ü 512 47 78 *Cumhunyet Gazetesı'ntn parasız pazar ekıdtr. Yerel sürelı yaytn. cumdergi@cumhuriyet.com.tr