Katalog

ıraklı, Amerikalr, Alman, Türkiyeli, Lübnanlı, İngilîz arkeologlar, tarih uzmanları aynı görüşte bîrleştiler: Irak'tâHpl sit alanları ve/müze yağmasının nedeni , eski eser pazarıydı. Lahey, UNESCO, Cenevre gibi kültürel mirası korumaya \ f yönelik uluslararası sözleşmeler yetmiyordu. Iraklı arkeologlar "koruma" ^ adı altında yağmanın yaşandığını vurgularken yasal ya da yasadışı eski eser ticaretine §5rı veriüifoışi Jstendi. ^ ffi. r »' ı., i'' »" Mezopotamya için ağlıyorum Nermin Bayçın G eçen hafta, NATO zirvesinin sıcak günlerinde îstanbul'da "Geçmişimiz îçin Bir Gelecek" başhğı altında uluslararası bir sempozyum düzenlendi Istanbul Inisiyatifi tarafından gerçekleştirilen etkinliğin teması, Irak'ın yağmalanan kültürel mırasıydı. Sempozyuma katılan uzmanlar, Irak'ın arkeolojik sitlerınin halen yağmalandığını ortaya serdıler. Ortak görüş, Mezopotamya uygarhğının kentlerinde yapılan yağmaya, müzelerinyıkımına, çalınaneserlervetahribata ;eski eser piyasasının varlığı ile Lahey, UNESCO, Cenevre gibi kültürel mirasın korunmasına yönelik uluslararası sözleşmelerin yetersizliğinin neden olduğuydu. Sözü Irak'ta, Türkiye'de ve dünyanın başka yerlerinde uzun yıllar arkeolojik kazı ve araştırmalar yapmış bilim insanlarına ve uzmanlara bırakıyoruz: Zainab Bahrani cılardı. Ikinciler, eserleri tanıyan kişilerdi Doğrudan galerilere girdiler, alçı kopyalara ellerıni sürmedüer. Ellerinde profesyonel cam kesicileri vardı. Bu aletler Irak'ta satılmıyor. BeUı ki dışarıdan getirilmiş. Uçüncü grup ise, depoya inenlerdi. Yenibınanınbodrumundabulunan, depoya açılan kapıyı ben bile bılmiyordum. Sonradan kapatılmış bir girişmiş. Bu duvarı yıktılar. Ellerinde meşaleler vardı. Hazırlıklıydılar yani. Doğrudan 2. no.lu odaya yöneldiler. Silindir mühür, çeşitli takı parçaları gibi, yükte hafif, pahada ağır olan çok değerli eserlerin saklandığı sandıklan aldılar. Felaket hrsatçısı olan örgütlü kişilerdi bunlar. Yaklaşık 15 bin parça çalındı. 4 bini iade edildi. 400'ü Ürdün'de, 35'i Kuveyt'te, 300'ü Italya'da, 600'den fazlası da ABD'de ele geçirildi. Bu parçalar iade edilecek. Türk gümrüklerinden, polisinden de yardım bekliyoruz. Bize bu konuda hiçbir bilgi verilmi(Mezopotamya Arkeolojist Profesörü, Colum yor. Kaçakçılık Türkiye üzerinde de yapılıyor. Burhan Shaker bia Ünıversitesı Irak kökenlıABD) (Irak Kaztlar GenelMüdürülrak) Kültür mirasını yerel terimlerle düşünmek zoBiz kendi kültür varlıklarımızı koruyabiliriz. rundayız. Eski eserleri ülkelenne ithal eden, tiAma hiçbir ülke eski eser satışını, alışını durdurcaretini yapan Batı, evrensel ya da ortak miras dediğimiz kavramın arkasına sığınıyor. Küresel muyor. Lahey, Unesco, Cenevre konvensiyonlan, yasaları çiğneniyor. Tacirlerkara para aklıyorbakiş, yağmaya bir kılıf olarak önümüze çıkıyor. lar. Dışarıdakı zengin insanlar her şeyi satın alıKüresellik korumak anlamında önemli. Ancak gerçekte yaşadıklarımız bu içerikten uzak. Ser yorlar. Bölgelere dağılmış, tutuklamayetkisiyle donatümış, silahh ve aracı olan yaklaşık 1300 best pıyasada yok olup giden bızım geçmişimiz. özel arkeoloji polisine ihtiyacımız var. Ve onlara Koalisyon güçleri, koruma adına Babil antik kentıne karargâh kurdu. Ağır zırhlı araçlar, helı ödenecek paraya. Hem de acil olarak. kopterler yığıldı. Kentın unlü antık yolu bu araçMuayyed Said Damerji larla çiğnendı. Park yerleri açmak ıçın alanlar (Arkeolog, Eski Irak Eski EserlerGenelMübuldozerlerle düzlendi. Bütün tarihsel katmandürülrak) lar bırbırıne gırdı. Inanılmaz bir tahribat söz koBu yağmaya, bazı ülkelerin zengin koleksiyonusu. Ayrıca yalnızca binlerce yıllık geçmişin denerlerini doyurmak için gırişildi. Bu insanlar, ğil, Saddam'ın heykellerinin, rejime ait anıtların kendilerine ait olmayan ve hakkında hiçbir bil ya da yapıların da korunması gerekli Onların da giye sahip olmadıkları bu kültür varlıklanyla böbir ulkenin geçmışine ışık tutan tarihsel belge bürleniyorlarşimdi. Çoğu ülke,toprakları dışıolarak görülmesi gerekıyor. na kendi kültürel mirasının çıkışını yasaklıyor Donny George Youkhana ama başka ülkeye ait eski eserlerin ithaline izin (Arkeolog, Irak Muzeler GenelMudurülrak) veriyor. 1994 'lere kadar Irak'taki sitler tamamen 10 Nisan 2003 tarihinden yani Bağdat Müze kontrol altındaydı. Ama ambargoyla, 36. paralel si'nın yağmalanmasmdan bir yıl önce Londra'da güney ve kuzeyıne getırilen uçuş yasaklarıyla ınsanların şu şekılde konuştuklarına ılışkin du bölgelerde gerekli olan denetimleryapılamadı. yumlar almıştık: " ABD güçleri Bağdat'a girdiği însanlarbüyükyoksulluklara düştüler. Koylügün, biz de müzeye gıreceğiz." ler, buğdayını, arpasını satamadılar Dışarıdan 10 Nisan'da çekıçlı, sopalı, birtakım insanlar geldi, kapısını, penceresini sakalaşnikoflu 300400 kişi tacak duruma gelen çıftçileri kaçak kazı yapmamüzeye girmek ısteyın ya yönlendirdi. Insanlara iş, iyi ücret sağlanmace Amerıkalı askerdığı takdirdebu yağma kolay durmaz. Arkeololerden aracı müzejik sitlerı kurtarmak ve müzelere yardım etmek nın önune getiriçin petrol gelirleri Irak'a gerı verilsın. mesı ıstenmiş. HalidZalim Ama böyle bir emır (Asur Bılımı Profesörü, Musul öniversıtesıalmadık demışler. Ve Irak) uç gün boyunca müze taMusul Müzesi de yağmalandı. Bazı çivı yazılı lan edildi. Kimdi bu ınsanlar? Burada üç tabletler kayboldu. Iki heykel çalındı. Kasıth Neil Brodie Zainab Bahrani Halid Zalim Patty Gerstenblith John Curtis McGuire Gibson Mehmet Neil Brodie (Arkeolog, McDonaldEnstıtüsü Eski EserKaçakçtlığt Bırımı BaşkanıABD) Müzelerin eski eser piyasasına doğrudan etkisi var. Satın alma politikalannda daha saydam davranırlarsa bu ticaret ciddi şekilde zayıflar. Meşru satm alma kriterleri tek tek belirtilmeli, tutanaklar kamuya açıklanmalı. Müzeler "Kaçak kazılar, yağma çok kötü ama bu bizım suçumuz değil." deyip geçiyorlar. Açık olurlarsa, dünya pazarlan, aracılar hakkında bilgi edinebıliriz. Bu doğrultuda ABD gibi ülkelerin mevzuatlarını değiştirmesi gerekiyor. Michael MüllerKarpe (Matnz RomaAlman Merkez Müzesi /Almanya) Hiç kuşku yok ki, pazar olmazsa kaçak kazılar da olmayacaktır. Koleksiyonerler eser toplamakla ya da satın almakla insanoğlunun tarihsel mirasına ne denli zarar verdiklerinı, neye mal olduğunu artık kavramak zorundalar. Paylaştığımız arkeolojik mirasın korunmasına aldıran varsa ya da yalnızca kendi koleksiyonunun temiz kalmasını istemeyen varsa, burada bir tek seçenek söylenebilir: Yasal ya da yasadışı, her tür eski eser ticaretine son vermek. Ve hemen... John Curtis Dominique Collon (Arkeolog, Yakındoğu Koleksiyonu Bas Küra(Arkeolog, Yaktndoğu Koleksiyonu Küratörü, törü, Brıtanya Müzesıîngıltere) Brıtanya Müzesılngtltere) Tahribat yalnızca yağmalamadan kaynaklanIrak Müzesi'nden 5144 mühür çalındı. Bunla mıyor. Ambargodan dolayı da pek çok malzeme rın çok azı bulundu. Sit alanlarına gelince, yağiyibakımgörememiş. lOyülıkbirgerçekvarkarma 1990'lardabaşladı. Ambargo, burada enbüşımızda. Fildişi ve metal eserlerin acilen ele alınyük faktördü. Irak'tan çalınan eserlerin satın ması gerekiyor. Heykeller parçalara ayrılmış. alınmasına karşıyım. Ancak koleksiyonculuğu Bunlar çok dikkatli toplanmak zorunda aksi takengelleyemeyiz. dirde tamamen kaybedilebilir. Patty Gerstenblith Mehmet Özdoğan (Kulturel Mıras Hukuku Profesörü, De Paul (Profesor, Istanbul Ünıversitesı Prehıslorya ÜnıversıtesıABD) Bolumu Başkanı) Uluslararası kültürel mirasın korunmasına yöIrak'taki en büyük tahribat, stratejık askeri genelik konvensiyonlarbugün artıkyetersiz. kalıreksınımlerin dışında yağmadan kaynaklandı. yor. Arkeolojik eser pazarınındurdurulması, ait Bunun büyük olçüde antika pazarının etkısiyle olduğu ülkede korunması için bu konuya duy ar olduğu bilıniyor. Geçmişin kahntıları sermaye lı kışilerin örgütlenmesi gerekıyor. olarak görüldüğü surece korkarız ki Irak'ta yaşanangelecekte de başka yerlerdeyaşanacak. AnLawrence Kaye (Lıdya hazınesımn gerı almmastnda ABD'de tik piyasası çağdaş dünyanın olmazsa olmaz, TC 'yı temsileden avukat, kültürel mıras ve eski vazgeçilmez bir gereği değildir. Ortak belleğimizın, ortak mırasımızın prestij ya da rant amacıyeser kaçakçtlığı üzerıne uzmart) la alınıp satılması ve bu şekilde tahrip edilmesini Arkeolojik bakımdan zengin ülkelerbir araya McGuire Gibson (Mezopotamya Arkeolojısı Profesörü, Chicago ÜniversitesiABD) Uygarlığın beşiği dediğimiz topraklar, Dicle ve Fırat'ın yatakları değiştiğinden bugün bir çöl görünümünde. Ama Mezopotamya asıl burada saklı. ABD'ncebugörmezliktengelindi.Dümdüz topraklara bakıp, burası çöl, hiçbir şey yok denildi. Tabii, "bir şeyin olmadığı" ülkeye saldırmak daha kolay. Savaş başlamadan önce yetkilileri uyarmaya çalıştık. ABD Savunma ve Dışişleri bakanhklanna, Pentagon'a giderek Irak'ın ne olduğunu, malzemesi kerpıç olan Mezopotamya'nın önemini anlattık. Binlerce sit alanı hakkında bilgi verdik askerlere. CD'ler bıraktık. Aslında sunduklarımız, var olanlann çok küçükbirbölümünü oluşturuyordu. Kaydedilmeyen 5 00 bin1 milyon arkeolojik sitin olduğunu tahmin ediyoruz. Resmen tanınmış sitlerin sayısı 10 bin. Oysa, aynntılı taramalarda çok daha fazlasını tespit ettik. Sonuç, Nippur yağmalandı. Umma tamamen mahvedildi. Bunlar büyük Sümer kentleri. Ve daha bir çok yer... Geçen yıl Londra piyasası Larissa tabletleriyle dolmuş. Eğer bu uluslararası pazar beslenmeseydi bu denli bir yağma olmazdı. reçlerine kadar talan edilmiş. Sarayın duvar rölyefleri parçalandı. Asur'a ait en güzel levhalardı. Bir odasında kazı yaparak ait tabakalara inmişler, çatıyı sokmuşler. 15 bın Osmanlı arşıvı savaşta yandı. Bunlar 16. yüzyüa dek uzanan çok değerli el yazmalardı. Eski Musul kenti, halen talan edıhyor. Işgal güçleri, polislerin define hırsızlarına ateş açmasını engellıyor. Talan cıları korkutmak bir yana, yakalamaya bile cesaret edemiyorlar çünkü Amerikahlar onları serbest bırakıyor. faaliyetleriyapmalılar. Bunun dışında ülkelerin kendi hukukunun güçlü, şeffaf ve kendi içinde tutarlı olması gerekiyor. Eski eserleri devlete ait kamu malı nıtelığinde tanımlayan, ihracını ve ithalini yasaklayan ulkeler, bu yasalarına dayanarak çalınmış varlıklarını geri alabiliyorlar. Öte yandan bu ülkelenn ellerindekı eserler için çok iyi bir belgeieme sıstemı kurması lazım. Ispat, eserin menşei üzerine kuruludur. Lawrence Kaye Dominique Collon Donny Georgc Youkhana Muayyed Said Damerji Burhan Shakt Michael MülierKarpı