Katalog

18 TEMMUZ 2004 / SAYI956 Oyunçaklarmızı unutmayın Anamur'da bir oyuncak koleksiyonu var. Koleksiyonun sahibi sanat tarihçisı Vehbi Uysal 650 oyuncağı bir kitapta toplamayı, bir de müze açmayı düşünüyor... Güngör Türkeli O yuncaklara her zaman ilgi duymuşumdur. Çocukluğum Toroslar'da geçmiş, kendi oyuncaklarımızı kendimiz üretmiştik. Bunun etkisiyleolmalı.Antalya Kültür Müdürü'yken (1978), AntalyaFestivali etkinliklerinde; "Toroslar'da Çocuk Oyuncaklan"adıaltındabirsergiaçmıştım.Sergi,Toros'undağköylerinde,çocukların ürettikleri çocuk oyuncaklarından oluşmuştu. Değişik türde sapan, tuzaklar, ara masına, hatta ekonomiye katkıda bulunmasına neden olur." Koleksiyon oluşturmaya Kültür Bakanlığı'nda görevli olduğu dönemde başlayan ve Anadolu'nun tüm yörelerinde araştırmalar yapan Vehbi Uysal, Anamur'a yerleşeli 13 yıl olmıış. Şimdiye değin 650 oyuncak derlemiş. Bu 650 oyuncak bugün bir katalogkitap olarak yayımlanmayı bekliyor. Olanak bulursa bir de Anamur'da "Geleneksel Çocuk Oyuncakları Müzesi" kurmayı düşünüyor. balar yer almıştı sergide. Fransız gazeteci (Le Monde) kadının ilgisini çekmiş, benimle röportaj yapmış ve dünyada bu alanda açılan ilk sergi olduğunu söylemişti. Gerçekten böyle miydi, bilmiyorum, ama, konuyla ilgili özenli bir çalışmaya yıllar sonra Anamur'da tanık oldum. Kültür Bakanlığı'nda 26 yıl çalışmış ve emekli olup Anamur'a yerleşmiş sanat tarihçisi Vehbi Uysal" Anadolu'da Çocuk Oyuncakları Koleksiyonu" oluşturmuştu. "Tarihsel, kültürel değeri olan oyuncaklar yakın tarihimizin önemli tanıkları" diyor ve ekliyordu: "Çocuğun, kendi keşfettiği ve ürettiği oyuncaklar, onun el becerisinin artmasına, eğitilmesine, kendi ürettiğine sahip çık geçmişin anılarında yitip gitmesinden kurtarmak, çocukluğun özgün yaşamından kesitler sunmak" diye yanıtlıyor soruyu... Uysal'ın koleksiyonunda ayrıca antik döneme ait 100'üaşkın çocuk oyuncağının örneklendiği fotoğraflar da var. Uysal, oyuncağın tarihini de incelemiş: "Tarih öncesi çağlarda, yaşama biçimleri, avlanma ve toplayıcılığa dayanan annebabanın dünyasına katılmak isteyen çocuk, çevresinde ele geçirdiği taşlarla.dalparçalarıyla, av hayvanlarının BUGÜNÜN OYUNCAKLARI kemik ve boynuzlarıyla çamurla, suyYa bugünün oyuncakları, hani çoğunla oyunlar kurmuş olmalı... Tarihi süluğu plastik olanlar? Uysal, "Sadece tıreç içinde oyuncak hep vardı... cari amaçlarla üretilen oyuncaklarda Gerçekte, oyuncağın ilk kullanılan plastik vebunabenkez ortaya çıktığı bir yer zer malzemeler çevreyi kirledüşünülemez. Çünkü tiyor" diyor "Örneğin, sadünyanın her yerinde dece Fransa'da üretilen 60 çocukların dilekleri binton oyuncağın yarat[*% hep aynı olmuştur. tığı çevre kirliliğinin <i Mezapotamya'da boyutunu düşünün. yapılan kazılarda, Geleneksel IÖ34binyıllarıoyuncakların na ait oyuncak kaynağı doğa ol~~WK~~ ^ örnekleri bulunduğu için, kullanıldıktan sonra yine doğaya döner. Ülkemizde, sanayi üretiminin yaygın olmadığı 196O'lı yıllara kadar, oyuncaklar, ya doğrudan çocuklar tarafından yapılır ya da küçük marangoz, testici gibi atölyelerde üretilir, çocuklara satılırdı. Çevreyedezararlarıolmazdı". Uysal'ı oyuncaklar konusunda çalışmay a iten neydi peki ? "Bu çahşmada güdülen amaç, yakın toplumsal tarihimizin tanıkları olan, Anadolu'ya ait geleneksel oyuncakları, ^H ^H ^M ^H ^H ^M ^m ^H ^B ^M ^B ^M du. Bunlar, minyatür ev eşyaları, tekerlekli adak arabaları,bebeklergibiçeşjtlilikgösteriyor." Peki Anadolu'da durum nedir? Uysal soruyu şöyle yanıtlıyor: "Anadolu'da oyuncağa kanıt oluşturan sayısız belge var. Fakat, henüz bunların sağlıklı aynmlarıyapılmamıştı. Neolitik merkez Çatalhöyük'te, pişmiş topraktan oyun topları, oyun aşık kemikleri (Astragolas), Neolitik ve Kalkolitik dönemlerin önemli merkezi BurdurHacılar'da, pişmiş toprak ve tahta çubuklardan yapılmış minyatür bebekler bulundu. Hitit dönemine ait Kargamış Kral Burcu kabartmasında (ÎÖ 8. yüzyıl) Kral Araas'ın çocukları aşık oynarken, topaç çevirirken betimlenmişler. Gordion Kral ailesinden 8 yaşındaki bir çocuğa ait tümülüste, oyuncak bronz dört atlıaraba, hayvan betimlemeli ahşap oyuncaklar vardı." Uysal oyuncakların tarihini Bızans'a da taşıyor: "6. yüzyılın ilk yarısına tarihlenen Bizans dönemine ait îstanbul Büyük Saray Mozaiği'nde çok sayıda çocuk betimlemesi bulunuyor. Bunlardan birinde, oğlan çocuk, arenada çember çevirirken betimlenmiş. Çanakkale Assos'ta yapılan kazılarda ele geçirilen pişmiş fopraktan bebek Af rodit heykelcikleri ÎÖ 1. yüzyıla tarihleniyor. Osmanlı döneminde Istanbul'un Eyüp semti oyuncak merkezi durumun daydı. Evliya Çelebi Seyahatnamesi'nde, Eyüp oyuncakçılarının yüz dükkânda, 105 kişinin nefer olarak çalıştığından söz ediyor." Aykut Oray Oyuncu En büyük hatanız nedir? Hatırladığım ciddi bir hatam yok. Bir insanın başına gelebilecek en kötü şey sizce nedir? Evlenip boşanmak. Hayattaki en büyük keyfiniz nedir? Ailemle, dostlarımla bir arada olmak... En sevdiğiniz yazar kim? Gönül Yazar diyerek esprili bir yanıt vermek istiyorum. Çünkü çok yazar beğenirim ve birini söylemek diğerine haksızlık olur. OYUNCAKMÜZELERİ... Peki bu oyuncaklar şimdi nerede? Uysal, " Eyüp oyuncaklarından günümüze gelebilen 28'i îstanbul Büyük Şehir Belediyesi'ncekorunuyor. Ayrıca, ŞairSunay Akın'ın müzesinde de daha çok endüstriyel oyuncaklar bulunuyor. Siyasal Bilgiler Fakültesi'nde, Prof. Bekir Onur'un sergilediği oyuncakları da anmamız gerekiyor" diye yanıtlıyor. Sıra dünya oyuncaklarına gelince şu bilgileri aktarıyor: "Dünyada, 405 merkezde Çocuk Oyuncakları Müzesi var. Örneğin Yeni Gine'de de bir çocuk oyuncakları müzesi olduğunu söylemem konuya gösterilen özeni anlatmaya yeterlidir sanırım." Uysal şimdi" Anadolu Geleneksel Çocuk Oyuncaklan Müzesi" kurmanın hayalini kuruyor. Aynı isimle bir Internet sayfası açmış. Oyuncakları veoyuncaklarla ilgili bilgi ve fotoğrafları bu internet sayfasından da öğrenebilirsiniz. • www.anatoliantoys.com En sevdiğiniz film/ yönetmen? En sevdiğim film Baba. En sevdiğim yönetmen iyi film çeken tüm yönetmenler. Sizce en büyük aşk hikâyesi kimlerinki? Benimki. Sizi en çok giildüren şey nedir? Ben her şeye gülerim. Beğendiğiniz, takdir ettiğiniz siyasi karakter kim? (Geçmişten de olabilir) Odemiş Beledıye Başkanı Mustafa Bengisu Bir hayvan olsaydınız, ne olurdunuz? Ben fanatik bir Beşiktaşlıyım, dolayısıyla Kartal olmak isterim. En çok yaşamak istediğiniz şehir? Eski haliyle îstanbul. Güncel olaylar içinde yakın zamanda sizi en çok üzen olay nedir? Ulkemizdeki insanların vurdumduymazhğı, ülkenin meselelerine sahip çıkmamaları ve üç beş kuruş para için ilkelerinden vazgeçmeleri. İznik'te bulunan 56. yüzyıllara ait iki mezar kendi haline bırakıldı... İznik yardım istiyor... Ömer Tuncer ntik dönem öncesinden günümüze ulaşan Anadolu'nun kapısı Iznik, tarihi boyunca neler yaşamamış ki... Hıristiyanlığı "Hıristiyanhk" yapan ilk toplantılarından birincisi ve yedincisi 4. ve 8. yüzyıllarda iznik'te yapılmıştı. Haçlı seferlerinden birincisi burada dağıtılmış, bir başka Haçlı seferinde, 1204 yılında Latinler Istanbul'u ele geçirince Bizans Imparatorları gelip 57 yıl ülkeyi buradan yönetmişti. Fetret Devrinde Şehzade Musa ile birlik olan Şeyh Bedreddin, Çelebi Mehmed'in yönetimi eline geçirmesiyle buraya sürülmüş, ünlü "Teshil"ini burada yazmıştı. Yazık ki "Teshil", günümüz Türkçe'sine çevrilmedi daha... îznik'in birkaç yüzyılöncesine değin, dünya saraylarının baş köşelerinde yer alması için kocaman kocaman paralar ödenen çinilerinden söz etmeye ise sanınm gerek yok... A yandan definecilerin, bir yandan tarihi kendilerine engel sayan resmi ya da özel kişi ve kuruluşların bilerek (taammüden) tarihi yok etmeleri sıradan, günlük olaylardan... Bir kalıntıya rastlamadan tznik'i kazma olanağı yok. Peki, belediye hizmetleri, yeni inşaatlar falan nasıl olacak? Bunlar için bir çözüm de yok. Müzede, eski kadrolar iptal edile edile birkaç hizmetli (sanırım iki) bir de müdire kalmış. Yani " devlet" olarak burada yalnızca jandarma var: " yassah hemşerim!.. E, "yassah "la da her iş çözülmüyor tabii. Kazıları yapanlar kendince çö züyor, hiçbir şeyi, hiçbir yerebildirmedenişlerine devam ediyorlar. Nereye başvurulursa vurulsun, en iyi niyetli resmi başvurulann bile, "bengörmemişolayım" diyeyanıtlandığı söyleniyor. insanların elinde, antik parçalar kalıyor ister istemez. Bir köy evinin kapısının kenarında Roma kabartması, ya da yemek yediğiniz aşevi kasasının yanında Bizans dönemi çinisi görmek işten değil. Götürüp müzeye verilemiyor, fiilen alamıyor. Çünkü böyle bir sorunun resmi yoldan çözümü, baş edilebilecek gibi değil!.. Bürokrasisi inanılacak gibi değil!. Bakanlığın ödenek vekadro vermemesi, üstelik emekli olan elemanlarının kadrolarının iptali nedeniyle olmalı, müzeler, bıraktık her yere yetişmeyi, eli kolu bağlanmış, sergilemeye YASSAH HEMŞERİM! Bugünün ana yollarından uzak, küçük, sakin, zeytinci göl kasabası kişiliğini kazanmadan önce, iznik'te aynntılarını ancak tarihçilerin bilebileceği daha ne dönemler, ne insanlar, ne uygarlıklar, ne sanatçılaryaşamış. Bunlardan bir sürü işaret, belirti, yapıt günümüze ulaşmış. Kimileri evlerde, kimileri taş üstüne taş biçiminde duvarlarda, yapılarda... Nereye el atılsa bunlardan birkaçı ile karşılaşılması işten değil. Tarlada bostan çapalarken, duvar için temel kazarken, yeni girilen evdeki eski eşyalar arasında, dahası, yere bakarak dalgın dalgın yürürken... Hiçbir şeyle karşılaşmasanız, antik bir Iznik çinisi parçası ile burun buruna geliyorsunuz... Iznik'teki tarih yıkımının büyüklüğü ve sürekliliği ise inanümavacak bovutlarda. Bir bile yetişemez durumda. Iznik Müzesi bu durumun doruklanndan. Yıllardır sürmekte olan yıkımın boyutları, kısa bir yazıda anlatılacak gibi değil!.. Uzman ekiplerin uzunca çalışması gerekiyor. Son Örnek: Iznik'in nedendir bilinmez, çöpleri yıllardır, bir dağ tepesinden aşağı atılır, bir vadiye doldurulur. Birgaz patlaması durumunda sonucunneolacağıbilmekmümkün değil. Tam bu çöp vadisinin altında, Bahçeboğazı denilen yerde, tarlalara ulaşmak üzere açılmış, toprak bkyolunkenarında, son birkaç ay içinde yapılan kanalet çalışması sırasında, iş makinesinin ortaya çıkardığı iki yeraltı mezarı var!.. Her iki mezartn da üst kısımları ve yan duvarları kalın blok tuğlalardan oluşmuş, içe bakan yüzlerinde renkli bezemeler var. Bu bezemeler, çok hızlı yapılmış izlenimi uyandırıyor. Iznik Müzesi emekli müdürü arkeolog Taylan Sevil'egöre 5.6. yüzyıllara ait olmalı. Boyutları lahit kadar, ancak mezar odası gibi yapıldığını anlaşılıyor. Tekne ve kapak olarak iki bölümü var. Tekne kısımları yassı tuğla ve kireç harcıduvarlaörülü. Duvarlar, içtenvedıştan sıvanmış, çeşitli renklerle bezeli (kırmızı, kahverengi, yeşil, mavi, beyaz), duvar resimleri yapılmış. Üstü kapak yerine bombeli tuğlalarla örtülmüş... Mimari tarzının yanı sıra duvar resimleri ile az bulunur, özgün örnekler. Dönemlerinin önemli kişileri için yapılmış olmalı. Mezarlardan biri doğaya ve definecilerin saldmsınaaçıkhalegelmişveyokolmuş.Öte"' kı, tamamen açılmadığından olmalı, definecilerin talanına maruz kalmakla birlikte henüz mezarın yapısı görülebiliyor ve iç duvarların süslemeleri seçiliyor. Bakımsızlıktan, korun . maya alınmamaktan, gün ışığının, don, yağmur, rüzgârgibi doğal aşındırıcıların etkisiyle kısa zamanda yok olma tehlikesiyle karşı karşıyalar. Mezarların konumu, yaslandıklan tepenin yamaçlarında aynı türden birçok başka mezarın da bulunduğu antik bir mezarlık (nekropol) olabileceği izlenimi veriyor. Mezar soyguncusu definecilerin bu durumu keşfedip alanı hızla delik deşik etmeleri işten değil!.. Kısacası, Iznik'in fena halde yardıma ge