Katalog

16 MAYIS 2004 / SAYI 947 İNSANLAR 5 Farah Pehlevi'nin anıları... Türkiye en çok "Mahzun Prenses Süreyya"yı sevdi, ama îran Şahı'nın 2. karısı Farah Diba'ya da sırtını dönmedi. Rejimin yıkılışını, Pehlevi ailesinin sürgündeki yaşamını biraz da merakla izledi. Dünya Kitapları tarafından yayımlanan "Farah Pehlevi/Anılar" ve okuyacağınız röportaj işte bu merakı gideriyor. Amlarınızıyazmaya 16Ocak 1979 günü, sizi, eşiniz Muhammet Rıza Pehlevi ile birlikte sürgüne götüren uçakta yaztnaya başladınız. Sessizliğinizi ncden şimdi bozuyorsunuz ? Biraz geri çekilmem, olaylara biraz uzaktan bakmam gerekiyordu. Yıllar bpyunca politik ve ailevi pek çok alanda mücadele vermek zorunda kaldım, bu da yazmak için vakit bırakmıyordu. Ne var ki zaFarah ve Rıza Pehlevi çocukları Ali Rıza ve Leyla ile. Leyla, Haziran 2001'de Londra'daki otel odasında ölü bulunmuştu. Farah Diba hâlâ oğlu ve diğer kızı Ferahnaz ile Amerika'da sürgünde... man akıp gidiyor ve insanın belleği zayıflıyor. Çocuklarıma, torunlarıma ve Iranlı gençlere yaşamımı anlatmak ve bazı gerçekleri açıklamakistiyordum. Aııılarımı yazmamın başka bir nedeni de Şahıma olan sevgimdir. "Artık sahnede değilim, insanların arasındayım" diyorsunuz. tmparatoriçe olmak, bir rol almak, bir kişiyi canlandırmak mıdır? Ben her zaman kendim olarak kaldım, imparatoriçeolduğum zaman bile. Ancak bugün olayları dışarıdan gözlüyorum 20 yıl boyunca sıradışı bir yaşam sıırmüş binsi olarak sokakta dolaşmak, bir kal enın terasında oturmak, zevk alarak yaşadığım güzellikler. Bunlar benim için biiyük bir özgürlük demek. GÜÇSÜZLERÎNSESt Şah, 1959 yılında size evlenme teklif ettiğinde 19 yaşındaydınız ve Paris'te öğrenciydiniz. tnsanın kraliçe olmak için bir hazırlık yapması gerekiyor mu? Öğreniyorsıınuz. Şah, bana evlenme teklif ettiğinde şunu söylemişti: " Kraliçe olarak halkına ve iilkene karşı görevlerin olacak." Doğal olarak bu görevlerin büyüklüğünü ölçebilecek durumda değildim. Asla bir protokol görevlisi gelip bana "Şöyleyürümelisiniz,şunuyapmalısınız" demedi. Bilmediğim zaman eşime danışıyordum. Aslında kraliçe olmayı Îran halkmın yardımıyla öğrendim. Sosyal konularda ve sağlık alanında çalışmalar yaptım... Eşimin ve hükümetin yanında, güçsüzlerin ve terk edilenlerin sesi oldum. Oyleyse çok etkin bir rol oynadınız... Bu benim görevimdi, ancak kişiliğime de uygun düşüyordu. Çok seyahat ettim. Halkla, işçilerle, çiftçilerle, sanatçılarla kıırduğum ıhşkı, en iyi, en doğru kararları alabılmek ıçın ülkemin gerçeklerinı görmemi kolaylaştmyordu. Şah size evlenme teklif ettiğinde, ken"Ne zaman o 1979 Ocak sabahını hatırlasam, aynı derin acı gelir, yüreğime saplanır" diye anlatıyor Farah Diba rejimin yıkıldığı günii... disineilkeşiSüreyya'nınveremediğioğluverebileceğinizi ümitediyordu. Siyasi bir amaca araç olduğunuzun farkında mıydınız? Hayır, âşık olarak evlenen birgençkızdım ve mutluydıım. Gerçeği oğlumun doğumuyla algıladım. Hastanenin önünde günlerdir bekleyen binlerce gazeteci vardı. tranlılar bebeğin oğlan olacağından emindiler. Ancak, o benim çocuğumdu, kız veya oğlan olması önemli değildi. Ya kızınız olsaydı? O zaman oğlumuz olmasını bekleyecektik. Sonra iki kızımız ve bir oğlumuz daha oldu. Ayrıca kim bilebilir? Gelecekte Iran'da yasalar değişebilir. Torunum Nur.Iran'ıbirkraliçeninyönetipyönetemeyeceğini sorduğunda 8 yaşında olmalıydı ona yasalarımızın henüz buna izin vermediğini söyledim. O zaman Nur bana şöyle dedi: "Sen kraliçesin, yasaları değiştirebilirsin." HALKIN ÎMPARATORİÇESÎ Kendiniz: öncelikle Şahın eşi olarak mı, yoksa yoksul bir halkın imparatoriçesi olarak mı kabul ediyordunuz ? Geriye dönüp baktığımda, daha çok imparatoriçe olarak yaşadığımı görüyorum, zira eşim böyle olmasını arzu etmişti. Eğeryeniden dünyayagelseydim, eşime ve çocuklarıma daha çok zaman ayırırdım. Eş ve anne olarak kimse sizin yerinizi tutamaz. Bahamalar'da sürgündeydik, eşim çok hastaydı. (Şah pankreas kanse rinden öldü.) Beni hem çok duygulandıran hem de çok üzen bir şey söylediğini anımsıyorum: "Asla şimdi olduğu kadar eşim olmadın." Iran'a karşı olan görevlerimizaileyaşamımızınönünegeçiyordu. Durumum çalışan kadınlannkinden farklı değildi. Aile yaşamımla mesleki yaşamım arasında doğru dengeyi kurmak güçtü. Ülkenizin uluslararası topluluk tarafından terk edilmiş olduğunu düşünüyor musunuz? Şükürlerolsun ki, bütün devletlertarafından değil. îran zengin bir ülkedir. Ne var ki, politikada her ülke önce kendi çıkarını gözetir. Müslüman ülkelerde bugün yaşayan köktendinci akımlar, ne yaztk ki karşıdevrimle Iran'da başladı. Ve dünya adeta olanları görmemek için gözlerini kapadı. Şimdi, sorunların sadece bir bölgede olmadığı, bütün dünyaya yayıldığı görülüyor. Önemli olan Iran'ın yeniden demokrasiye kavuşması. Bu, hem ülke için hem de bütün dünya için önemli. Çünkü, îran jeopolitik açıdan stratejikbir bölgedebulunuyor. Iranhların, düşüncelerini ifade edebilmeleri için moral desteğe ihtiyaçları var. Eşinizin27 Temmuz 1980'devefatetmesinden sonra biiyük oğlunuz Rıza, Pehlevi Hanedanı'nın başına geçti. 24 yıldır sürgünde yaşamasına karşın, y arın ülkesini yönetmesi gerekirse sorumluluklarını üstlenmey e hazır mı ? Evet, çünkü oğlum, bu konuda en başından beri kararh mücadelesini sürdürüyor. Bugünkü rejimden desteğini çeken siyasi yelpazenin her kanadından Iranlılarla, şahlık rejimi taraftarlarıyla, cumhuriyetçilerle ve din adamlarıyla temas halinde. Ülke içinde de, ilişki kurduğu insanlar var. Mesajını iletmek için konferanslar veriyor, interneti kullanıyor. Rıza Iranlılara şunu söylüyor: "Yeniden birbirimizle kaynaşalım, Iran'ın özgürleşebilmesi için, geçmişteki kavgaları bir kenara bırakaIım ". Oğlum demokrasiyi istiyor. tranlıların, şahlık rejimini mi yoksa başka bir rejimi mi istediklerini öğrenmek için, gerekirse referandum yoluyla düşüncelerini belirtmelerini arzu ediyor. Şahlık rejimi, Iranhların gönlündeki yerini hâlâ koruyor. Şah, çeşitli etnik gruplann olduğu ülkemizde, daima ülkenin birliğinin sembolüolmuştu. Eşinizle ilgili sayısız anınız vardır kuşkusuz ama bugün Şah için neler söylemekisterdiniz? Son derece iyi yürekli, çok uygar bir insandı. Çok gelişmiş bir adalet duygusu ve kocaman bir yüreği vardı. Mükemmel bir baba ve harikulade bir eş oldu. Daima îran ve Iranklann mutluluğu için yaşadı. Îran için neler ümit ediyorsunuz? Yurttaşlarıma güveniyorum. Bugün gençler, kadınlar ülkenin sorunlarıyla çok yakından ilgileniyorlar; hepsi de kültürlü, pırıl pırıl insanlar, özgürlük ve değişim istiyorlar. Benim ülkem artık karanlık yanlılarının elinde, fanatizmin ve terorizmin boyunduruğu altında yaşamamalı. Bu çok büyük bir ayıp! Bu dönem, tarihimizde kara bir parantez; ve bu parantez bir gün mutlakakapanacak. Iranlılannbunubaşaracak güçleri var. • Tele 7 jours Söyleşt: Emanuell Tourain OSMAN BAHADIR [email protected] &D jıl önoe oldukça malumat sahibi oldum. Fakat söylemeden geçemeyeceğim ki, hem vahdeti zevceyi kabul ediyorsunuz, hem de bir erkeğe bazı şartlar dairesinde ikinci defa evlenme hakkını veriyorsunuz. Biz Fransa hukuk ailesi mevzuatında, vahdeti zevce esasını sadakat mefhumuyla izah ederiz. Şu halde zevc ile zevcenin (karı ile kocanın) mütekabil (karşılıklı) sadakatları ancak bir kişi hakkında mevzubahs olabilir. Binaenaleyh, bir zevc, bir kişi hakkında yüklendiği sadakat yükünü, bazı kanuni mazeretler muvacehesinde ikinci bir zevce almakla üstünden atmış olmaz mı? Mamafih, Şark ile Garb arasında maddi ve manevi birçok farklar vardır. Bu noktadan sizin mevzuatınız size göre olabilir. Muharririmiz, ecnebi ve Türk kadmları arasındaki fark hususunda matmazele izahat vermiş ve aynı zamanda şu suali sormuştur; Vahdeti zevcenin yalnız emniyet ve itimad, sadakat gibi ahlaki noktalardan müdafaası belki doğru olabilir. Fakat, Türk kanunları Fransa'da kadınların haiz olmadıkları birçok hukuku kadınlara vermiş bulunmaktadır. Ezcümle Türkiye'de bir kadın şahsi hürriyete malik olduğu nisbette fiili tasarruflarında da zevciyle müsavidir (eşittir). Buna ne diyorsunuz? Evet, birinci fıkradaki cevabınız, söylediğim gibi, Şark ve Garb telakkisiyle mütalaa edilebilir, ikinci fıkradaki suaünize ise şu cevabı vereceğim; Bizim mevzuatımızda zevc, zevcenin tamamiyle emniyet ve itimadını celp ettiği için tasarruflarda da zevcenin vazifelerini deruhte etmiş (üstlenmiş) addolunur. Mamafih 1907 tarihinde kabul ettiğimiz bir kanun ile zevcenin kazandığı her şeydeki tasarrufunu kayıtsız şartsız kabul etmiştik. 3 Ekım 1924 Türk kadmları mı, Fransız kadmları mı daha hür? Tetkıkat icra etmek üzere şehrimize gelen Pans'lı matmazelBerthio'nun, vahdetizevce (tek eşlılık), laaddüdi zevcat (çok eşlilik) ve talak (boşama) hakkındaki fikirleri... Bir muharririmiz, Türkiye'de bir tetkikat seyahati icra etmek üzere şehrimize geldiğini yazdığımız Sorbonne Darülfünunu hukuk mezunlarından matmazel Berthio ile görüşmüştür. Şarkta bilhassa Istanbul'da öteden beri bir tetkik seyahati yapmak istiyordum. Bu maksatla bir haftadan beri şehrinizde bulunuyorum. Şark hakkında, Piyer Loti, Claude Farer gibi Şark'ı pek seven Fransız ediplerinin muhtelif romanlarını okumuştum. Bilhassa Piyer Loti'nin Azade romanı bende iyi tesirler bırakmıştı. Vahdeti zevce ile taaddüdi zevcat meselesini tetkik etmek istiyordum. Bu babda dün aklamı şahsiye (şahsi kalemler) komisyonu reisi Hacı Adil Bey ile uzun bir mülakat yaptım. Kendileri bende çok iyi tesir bıraktılar. Hususiyle Türkiye'nin aklamı şahsiyeye dair vaz edeceği kanun hakkında Bir genç kız niçin intihar eder? Kuzguncuk'ta Konçina Sokak'ta 16 numerolu hanede sakine kable (ebe) Nimet Hanım'ın 15 yaşındaki kerimesi (kızı) Samime Hanım evvelki gün lüzol içmek suretiyle intihara teşebbüs etmişse de derhal yetişilerek ölümden kurtarılmıştır. Samime Hanım isticvabında (sorgusunda) valdesinin zaruret hasebiyle kendisine istediği parayı vermemekte olmasına binaen arkadaşları nezdinde daima mahcup bulunduğu için intihara teşebbüs etüğini söylemiştir. Kaç traktörümüz var? Hükümet fazla mahsul idraki için Avrupa'dan traktör makineleri celp ve vilayetlere tevzii etmiştir. Bundan başka traktörlerden fevkalade istifade edildiğini gören bazı zengin köylülerimiz de traktör satın almışlardır. Elyevm (hali hazırda) hükümet malı olarak Edirne'de 10, Tekfurdağı'nda (Tekirdağ'da) 6, Kırkkilise'de (Kırklareh) 10, Çatalca'da 13, . Istanbul'da 25, Gelibolu'da 11, Kocaeli'de 20, Bursa'da 25, Çanakkale'de 22, Karesi'de 11, Izmir'de 26, Saruhan'da 24, Aydın'da 14, Ertuğrul'da 15, Canik'de 19, Amasya'da 7, Çorum'da 5, Kayseri'de 2, Sivas'ta 1, Erzincan'da 3, Elaziz'de 2, Maraş'ta 1, Urfa'da 1, Ayıntap (Gaziantep)'ta 3, Adana'da 29, Mersin'de 19, Içel'de 4, Eskişehir'de 2, Kütahya'da 1, Denizli'de 13, Menteşe'de 10, Isparta'da 3, Burdur'da 1, Afyon'da 29, Teke'de 31, Konya'da 15, Ankara'da 7, Aksaray'da 1, Kastamonu'da 2, Sinop'ta 1 traktör çalışmaktadır. Bizzat köylülerin malı olmak üzere de, Çorum'da 1, Eskişehir'de 4, Kütahya'da 2, Konya'da 6, Ankara'da 1, Aksaray'da 1 traktör işlemektedir. Köylü, traktörlerin temin ettiği azami istifadeden çok memnundur. 15 Ekim 1924 13Eylüll924 Frengili kadınlar nasıl muayene ediliyorlar? Karilerimizden (okuyuculanmızdan) birinden aldığımız bir mektupta, Galata'daki umumhanelerde bulunan fahişelerin layıkıyla muayene edilmedikleri, bu yüzden bazı gençlerin emrazı zühreviyeye (cinsel hastahklara) mübtela olmakta bulundukları bildirilmektedir. Alakadarların nazarı dikkatini celb ederiz. U Eylül 1924