Katalog

X Fotoğraf: UĞUR DEMİR îmajın satın alınabilir olduğunu düşünüyorlar. Güçlü olduklarını göstermek, öz saygılarını geliştirmek ve toplumsal onay için kendilerini alışverişe veriyorlar. Kredi kartı ekstreleri şişince suçluluk duygusu ile kıvranıyorlar. Bu giderek büyüyen bir hastalık, adı oniomani... Ahşveriş 'boşluk' doldurmuyor •^ *^ *^ <K • • **.*» m*ı ' im+* j*m * Özgür Erbaş 1. Sayfanın devamı O niomani üzerine Türkiye'de de araştırma yapanlar var. Bu isimlerden biri Ege Üniversitesi Tıp Fakültesi Psikiyatri Bölümü Öğretim Görevlisi Prof. Dr. Erhan Bayraktar Hastaların özsaygı geliştirmek, güç ve onay elde etmek, düşmanlık ya da sevgi kazanmak için aşırı harcama yaptıklarını söylüyor. Bayraktar'a göre bu kişiler, yoğun bir boşluk duygusu yaşıyor, başkalannın fikirlerine kendilerinkinden fazla değer veriyor ve "imajın satın alınabilir" olduğunu düşünüyorlar. Hemen her psikolojik sorunda olduğu gibi oniomani hastaları da çocukluk döneminde birtakım sıkıntılar yaşıyorlar. Ancak sorun kredi kartı ekstreleri büyüdükçe ya da cüzdanların hacmi küçüldükçe ortaya çıkan büyük suçluluk duygusuyla daha da artıyor. Hatta hastaların bir kısmı, yaşadıkları yoğun suçluluk nedeniyle aldıklarını yakınlanndan saklıyor! Psikoterapi aracdığıyla içgörü kazanan bir işadamının Bayraktar'a söyledikleri, hastalığa ilişkin tipik davranış ve düşünceleri özetliyor: "15 yıl boyunca her restoran veya barda her hesap pusulasını garsonlardan adeta kaparcasına aldım ve hesapları hep ben ödedim. Bu, bendim: 'Başarılı adam!'. Ben çok yarışmacı biriyim. Böylece bunlan yapmaya bütçemin müsait olduğunu başkalarına göstermiş oldum. Keza çoğu zaman büyük cipler kullandım, Kordon'da denize bakan bir evde oturdum ve tüm bunları iki kez iflas etmiş olma gerçeğine rağmen yaptım." RİSK DÜŞKÜNÜ Birçok oniomani hastasının yüksek oranda riskli davranışlardan hoşlandıklarını belirten Prof. Dr. Erhan Bayraktar, "Bu tür bir sorunu olan bir kadın, kendisini en çok rahatlatan davranışın, arabasıyla hız yapmak olduğunu söyledi. Bungee jumping ve yamaç paraşütü gibi bol miktarda adrenalin deşarjına neden olan sporları yapanlar arasında takıntılı alışveriş yapanlar olabilir. Doğal olarak önemli düzeyde kredi kartı borcunun birikmesi, bir risk biçimidir" diyor. Takıntılı alışveriş yapan kişiler, her eğitim ve gelir düzeyinde, her iki cinste de görülüyor. Yaygın kanının aksine erkekler de kadınlar gibi bu hastalığa yakalanabiliyor. Ancak erkekler, geleneksel olarak harcama yapan taraf olduğu için davranışlarını "normal" gösterebiliyor. \ J Kadınlar, sosyalleşme araçlarından biri olaral ahşverişi görürken, reklamlarla da kadının "iy alışveriş yapma yeteneği" takdir edilip "işini bilen tüketici olarak övülüyor. Prof. Dr. Bayraktar, te tikleyen etkenler farklı olsa da kadınlar ve erkek lerin benzer dürtülerle alışveriş yaptıklarını söy lüyor: "Komşularıvekayınvalidelerikadınların.iyide kore edilmiş evlerine hayran olur. Özenle seçilmi kıyafetleri arkadaşları ve yabancılar tarafındaı onaylanır. Sağlıklı gıda ürünlerinin seçimi ailesin mutlu kılar. Bir kadın tarzını, statüsünü ve zekâ sını bile, satın aldığı ve ailesinin gereksinimini kar şıladığı nesneler aracılığıyla kanıtlar. Reklamlarl tarif edilen dünyaya dahil olma duygusu erkekle için de geçerli. Erkeklerin çok azı, alışveriş yap makla ilişkili bir sorunlarının olabileceğini kabul lenmeye eğilimli ve çok daha azı bu sorunu gider mek için herhangi bir şey yapmaya hazır. Takıntı lı biçimde alışveriş yapıyorum demek yerine ko leksiyoncu olduğunu söylemel de yöntemlerden biri. Erkekle ri alışveriş yapmaya zorlayaı dürtülerden bazıları da gücünü cesaretini ve başarısını göster mek, çalışmasmın karşılığı ola rak harcama yaparak ödüllen mektir." REKLAMLARA DİKKAT! Reklamlar insanları korkutuı heyecanlandırır, canlandırır, he veslendirir ya da kıskançlıktaı çatlatır. Kıskançlık duygusunuı tetiklenmesinin reklamların te mel başarısı olduğunu anlataı Bayraktar, "Bir limon şekeri, sa dece bir şeker parçası olarak de ğil, sağlık ve mutluluk kaynağı olarak satılır. Bi yüz kremi, iyonlardan arındırılmış su ve minerg yağı olarak değil; gençlik ve güzellik kaynağı ola rak saülır. Siz, imajınızsınız! Vagon gibi büyük bi otomobil kullanan bir kişi, ev ve aile düşkünü gi bi algılanır. Küçük spor bir araba kullanan bi kimse, güçlü ve seksidir. Araba reldamlarına hi dikkat ettiniz mi? Yol korkulukları, şerit işaretle ri ya da virajü otobanlardaki lambalar gibi, otomo bil şirketlerinin düşünmenizi istediklerinin tar tersini sunan bütün bu sınırlamaların hiçbiriniı bulunmadığını görürsünüz. Birçok reklamda gi zemli bir biçimde berrak bir yerde, resmi gece kı yafetleri içerisinde sohbet eden sahipleriyle belk bir şehrin deniz kıyısından görünümü yakının park edilen otomobillerin ön farları ve kapılaı açık bırakılır. Böyle bir şey gerçek yaşamda olsay dı, bu kişiler saldırıya uğrarlardı ve kadın, ince to puklu ayakkabılarından birini eline almadan ön ce otomobil çalınmış olurdu." \ Temel dürtüler Takıntılı alışveriş yapma davranışına ilişkin dürtüler de var. Işte en çok karşüaşdan sekiz dürtü: • Öz değerinizi yükseltmek ' • Düşmanlığınızı belli etmek ya da tam tetsine sevginizi göstermek • Yalnızlığın yarattığı boşluk duygusunu gidermek • Aklınızı başka tarafa yöneltmek • Yoksunluk dürtülerini karşılamak • Çabucak zevk almak • Depresyonunuzu azaltmak • Fark ettiğiniz bir kontrol yitimi