Katalog

14 SOFRA Hamdım, plştim... Aylin Öney Tan evlana Celalettin Rumi'nin ölüm yıldönümü, 1273 yılından beri her 17 Aralık gecesi "Şebi A/us", yani düğün gecesi olarak kutlanıyor. Mevlevilikte, ölüm bir son değil, ruhun Tann'yla birleşmesi olarak düşünülür. Zaten Mevlevi kelimesi de "Allah'a dönen" manasına gelen Arapça "vel M lü/dönmek" kelimesinden türemiş. Mevlâna 1207 yılında Horasan'ın Belh kentinde başlayan ve Konya'da noktalanan 66 yılhk ömrünü şöyle özetlemiş: "Ömrümün mahsulü üç sözdür hemân; Hâm idim, pişdim, yandım el'âman" Mevlevi dergâhında mutfağın yeri bambaşkadır. "Matbah" yani "mutfak" kutsal Tekke pilavı Bu pilavı, Mevlana'nın 17. kuşaktan torunu, son Postnişin Abdülhalim Çelebi'nin torunu Lale Dai Hanımefendi bizzat sizler için tarif etti. 1925 yılında, tekke ve zaviyeler kapatılmadan kısa bir süre önce ölen Abdülhalim Çelebi, Cumhuriyeti ve Atatürk'ü desteklemiş ve 1. Meclis'te Konya milletvekili, Meclis Başkanvekili olmuştu. Vefatından sonra oğlu Bakir Çelebi, Atatürk'ün isteği üzerine Halep Mevlevihane'sine gitmiş ve orayı yaşatmış. Kız kardeşi Növber Hanım'ın kızı Lale Hanim da Halep'te büyümüş ve okumuş. Geçen bayram, Antep'te Lale Hanım'ın kendi elleriyle yaptığı tekke pilavını tatma şerefine eriştik. 1/2 kg. pirinç, 1/2 kg. zırh kıyması (ya da çok ufak kesilmiş kuşbaşı kuzu eti), 1 iri soğan (çok incekıyılmış), 1/2 bardak + 23 çorba kaşığı zeytinyağı, 5 bardak sıcak su veya et suyu, 45 havuç (rendenin kalın tarafından rendelenmiş), 1 tatlı kaşığı tarçın, 3/4 tatlı kaşığı yenibahar, 1/2 tatlıkaŞiğı karabiber, 1,5 tatlı kaşığı tuz, 2/3 bardak badem, 1/2 bardak şamfıstığı, 1/2 bardak üzüm Pirinci tuzlu ılık suda ıslatın. Soğanı, 1/2 bardak zeytinyağında 1015 dakikakadar, ortakısık ateşte, iyice ölene kadar çevirin. Soğanın renginin dönmemesine dikkat edin. Kıymayı ekleyin ve eze eze kıymayı kavurun. Pirinci çok iyi yıkayın ve birkaç su durulayın. Süzerek kıymaya ekleyin. Biraz da pirinci çevirdikten sonra, pilavın suyunu ekleyin. Tuz ve baharatlan ekleyin. Üzerine çiğ olarak kalın rendelenmiş havucu ekleyin. Pilavı kısık ateşte pişmeye bırakın. Badem ve şam fıstığını kaynar suda biraz bekletin. Kabuklarını soyun. Kalan zeytinyağında fıstık, badem ve üzümleri biraz çevirin. Üzeri göz göz olmuş demlenmekte olan pilavm üzerine ekleyin. Pilavı temiz bir bezle örtüp kapağını kapatın ve ateşten alın. 1015 dakika bekleyip, altüst edin ve servis yapın. Afiyet ve "Aşk" olsun! dır. Dergâhın kalbidir. Dergâha girmenin yolu "matbah"tan geçer. Orada çığler pişer, hamlar olgunlaşır. Dergâha kabul edilmeyi uman derviş adayı "nevniyaz"lar, önce mutfakta dünyevi gururlarından arınırlar. Her türlü mutfak işini yaparlar. Bu sınavı atlatamayan ve dergâha kabul görmeyenlerin pabuçları kapıya bakacak şekilde konur. Kabul edilen "nevniyaz" için ise çile çekme dönemi başlar. Derviş olabümek için çekilen binbir gün çilenin önemli bölümü mutfak hizmetinde geçer. Bunun için olsa gerek, işinin ehli, çekirdekten yetişmiş insanlara, "îşin mutfağından yetişmiş" denir. Dergâh düzeninde, Mevlevi şeyhinden sonra en önemli rütbe "aşçı dede" veya "sertabbah" denilen aşçıbaşına aittir. "Tahmisci", kahve öğüten; "içeri meydancısı", kahveci; "saki", suyu sunan; "sakii meydan" su taslarmı veren gibi çeşitli mertebelerden geçihr. 17 Aralık, Mevlana Celalettin Rumi'nin ölüm yıldönümü. "Şebi Arus gecesinde semazen)er dönecek ve SOMAT ADABI Mevlevi sofrasına, Arapça "simat" ya da "somat" denirdi. Dergâhta, yemek hazır olunca, yemeğin dağıtımından sorumlu "kazancı dede" kendisine yardım eden canlarla birlikte "gülbank" çekerdi: "Tabhı şirin ola, Hak berekâtın vere; demi Hazreti Mevlana, sırrı Ateşbâzı Veli, Hu diyelim." Sofrayı kurmakla sorumlu "somatçı", oturmak için kullanılan postları yayar, kaşıkları sapları sağa gelecek şekilde dizerdi. Somat kurulduktan sonra canlardan biri, salacılık yani "davet" işini üstlenir, hücrelere doğru "Huu, somata salaa!" diye bağırırdı. Canlar, "somat"ın kurulduğu "matbah"a gelir, say gı ifadesi olarak baş keserek sırayla içeri girerlerdi. Şeyh de gelince, hep birlikte oturulur, ters çevrili duran kaşıklar ele almır ve yemeğebaşlanırdı. Yemek ortadan yenirdi. Sofrada sessizlik hâkimdi. Ancak su içmek için yemeğe ara veren olursa herkes onun hakkını yememek için durup beklerdi. Su isteyen, elinde testi ve bardakla hazır bekleyen cana işaret ederdi. Can, suyu koyar ve bardağı öperek sunardı. Alan da bardakla görüşerek, yani bardağı öperek suyu içerdi. Su içene, "Aşk olsun" denirdi. Cevabı ise karşılıklı şöyle sürerdi: "Aşkın cemal olsun; Cemalin nur olsun; Nurun âlâ nur olsun." Mevlana'nın sofrasında çorba ve pilavın yeri başkaydı. Özbek pilavının sofraya gelmesi tekrar "gülbank" çekilmesine vesile olurdu. Kökü Horasan'a dayanan bu pilav, nohut, soğan, kuşbaşı et, havuç ve bazen kesta ne ile yapılan başlı başına bir yemekti. Mevlevi somatında tuz, sofra ritüelinın biı parçasıdır. Yemeğe tuzla başlanır, tuzla biti rilir. Herkes yemeğe başlamadan önce şaha det parmağını tuza banarak tadar. Tuz kok maz, bozulmaz. Bu nedenle saflığın timsali dir. Konya Dergâhı'nda, Mevlana'nın başaş çısı, Ateş Bazı Veli'nin turbesinde "tuz pen ceresi" vardır. Pencere içindeki kapta sürek li yenilenen bir tuz kabı bulunur. Dileyen bu radan tuz alır, bu tuz, evdeki tuza katılınca o mutfağa bereket geldiğine inanılır. Anado lu'da, ödenmesi güç olan iyilikleri ifade eder "tuzekmek hakkı" deyişının temelinde tu; ve ekmeğin kutsallığı yatar. Işte sizin "somat"ınıza layık, ozel bir tarif Tadını tuzunu gönlünüze gore ayarlayın, aşl ile yapın ki, yiyenler "Somat sahibinin niyâ zı maklul ola!" buyursunlar. e LABİRENT Birincı kareden itibaren oklara ve numaralara dikkat ederek espriyi izlemeye başiayın... 0 da ne? Espri, iki ayn yoldan devam ediyor.. Oklar da iki ayn yönu gbsteriyor.. Şimdi hangi yolu takip edeceğlz? Eeel buyurun bakalım sayianın labirentlerine.. Sakın taytolmaphaal.. HiŞT/. çvtAT/ea, HAKAN ÇELİK E.V/UT» • S [email protected] HANIM BİZ o TtWM\ 6 f PAHA <sfg YAZHC v/ALLA.. SfĞARAYl AAAAAA AflM?mt4 r KEV5Ç,. Eo M YAMIKİPA HA '•• ŞufPOK fcfy&r 6 f TAMG