Katalog

METİN ÖZBEK’TEN ‘SAPIENS’TEN ÖNCE İNSAN VARDI’ Tarihöncesinde kadın eksenli emek ve üretim biçimleri! Tarihöncesi’nin habilis, erektus, neandertal ve sapiens “ana”larla bereket tanrıçalarının esin kaynağı Sapiens Ana... simgeleşen isimsiz kadın kahramanlarını tanıyor musunuz? Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Antropoloji Bölümü 3.3 milyon yıllık iskeleti Etiyopya’da bir göl yatağında bulunan öğretim üyeliğinden emekli, Dünden Bugüne İnsan ve Irklara Veda gibi Lusi Hanım, alet yapan Habilis Ana, Filistin’de ateş yakan Erektus Ana, antropolojik çalışmalarıyla da tanınan antropolog Prof. Dr. Metin Özbek, 125 bin yıl önce ölüsünü gömen, yeni ateş yakma ve av teknikleriyle bilimsel veriler etrafında ustalıkla kurgulayıp halk diliyle kaleme aldığı, beslenme alışkanlıklarını değiştiren Neandertal Ana, 100 bin yıl önce Sapiens’ten Önce İnsan Vardı’da (İmge Kitabevi), tarihöncesinde kadının terzilik yapan, ok ve mızrak kullanan, mağara resimlerinin ve mücadelesini ortaya koyuyor. lenin küçük bireyleriyle geçiren anne- DOĞA TAŞLARDAN nin onların ruhsal ve sosyal yönlerden gelişip olgunlaşmalarında önemli pa- İnsanlık tarihini “kadın merkezli” bir bakış açısıyla n yı olmalıydı. ele alıyorsunuz. Bu bağlamda kitabınızın adında kadına vurgu yapılamaz mıydı? ‘KONUŞMA DİLİNİN EVRİMİ Başlangıçta bunu düşünmedim diyemem, gönlümden de ANNESİZ DÜŞÜNÜLEMEZ’ böyle geçiyordu. Ama sonuçta evrimsel sürecini kaleme Hatta konuşma dilinin evrimi anne- aldığım canlı grubu, “Hominidae” adı ile bilimsel tanımı siz düşünülemez de diyebiliriz. Nitekim, olan “insan ailesi”ydi ve bu büyük ailenin bir tarafında ka- “baba dili” yerine “ana dili” dememi- dın varsa diğer tarafında da erkek vardı. zin bir nedeni de bu olmalı. Yanı sıra bir Yazgımız bu iki gücün verdiği bitmeyen ortak kavga ile çi- sürü ev işi de kadınların üzerindeydi. zildi. Bu kavga, uzak atalarımızın ortaklaşa yazdığı bir des- Ateş doğada her zaman vardı (yıl- tan sayılırdı. Dolayısıyla “insan” resmini ön planda tuttum. dırım, volkanik faaliyetler vs.) ama Ne de olsa önce insanız sonra kadın ve erkek. Ama okuyucu buzul çağının başlangıcında ataları- sayfaları çevirdikçe “kadın”ın bu bitmeyen yaşam kavgasın- mız onu evcilleştirerek yaşadıkları da oynadığı başrolü zaten doyasıya hissedecektir. mekâna çekmesini bildi. Ve her an el- 3 milyon yıllık insanlık serüvenini “kadın merkezli” n lerinin altında tutmasını başardılar. bir bakış açısıyla ele alan, dilimizde yazılan ilk kitap si- Ateşin, kadınların hünerli ellerinde yiyeceklerin pişiril- zinkisi diyebilir miyiz? mesinde kullanılması ise kültür tarihimizde devrim niteli- Yıllardır insanın biyokültürel evrimine kafa yormuş bir ğindeydi. Sindirim sistemimiz adeta yeniden yapılandı. Bi- kişi olarak böyle bir eseri kaleme almayı hep düşünmü- yolojik evrimimizin rotası değişti. şümdür. Yazarken de çok büyük keyif aldım. Evrimi hep alışılageldiği gibi erkek üzerinden değil de YARATICI ÜST PALEOLİTİK KADINLARI! bir de kadın eksenli izlemenin resmidir bu kitabım. Buzul çağının son evresinde, yani aşağı yukarı 17 bin yıl Kurgusal anlatım ile antropolojik ve arkeolojik bulguları lu arasında yüzlerce yıl süren dayanılmaz bir kuraklık oldu. önce, Sibirya, Kafkasya ve tüm Kuzey Avrupa stepleri tarihte titizlikle terazilemeye özen gösterdim. Bu süreçlerde avcı-toplayıcı kabileler, büyük bir yaşam benzeri görülmemiş bir soğuk dalgasıyla karşı karşıya kaldı. Taş devri insan topluluklarında kadın eksenli emek ve savaşı verdiler. Bitmeyen bir kavga idi onlarınki. Çaresizlik ve ümitsizliğin defterlerinde yazılmadığı üst üretim biçimlerini, bilimsel verilere harfiyen sadık kalıp İster tropik kuşağın yakıcı sıcağında, isterse buzullar ne- paleolitik kadınları, magdalenyen kültür çağının adeta sim- akılda kalıcı olsun diye hikâyeleştirerek sunmaya çalışan deniyle o dondurucu iklimlerde, yaşamın her kesitine kadı- gesi olan bir buluş sayesinde harikalar yarattı. ilk kitap sayılabilir bildiğim kadarıyla. nın katkısını tahmin etmek zor olmasa gerek. Yepyeni bir olaya damgalarını vurdular. Taşıdıkları onca Kadın, Paleolitik Çağ’a damgasını vurmuştur. ağır yüklerine bir yeni uğraş daha eklediler. Neden mi bah- ‘KADIN, PALEOLİTİK ÇAĞ’A DAMGASINI İnsanlığın uzun bir dönemi toplayıcılıkla geçti. Temel sediyoruz? Tabii ki iğneden. Bu muhteşem kültürel unsur VURMUŞTUR!’ besinlerini, yaşadıkları yerin yakınlarında biten yenilebilir ile terziliğe başladılar. Eşlerinin avladıkları bol kürklü hay- Kurguyu gerçekten ayırdığımızda, kadının uygarlığa n otlar, meyveler, kuruyemişler, tohumlar ve toprak altındaki vanların postlarından çeşit çeşit giysiler yaptılar. Diktikleri katkıları tam olarak neler? yumrular oluşturuyordu. giysilerle atalarımız, soğuktan korundu. Yaşlı dünyamız şu son 2 milyon yıl içinde kuzey ve gü- Avcılık, ok ve yay bulununcaya kadar çok tehlikeli, ölüm- O çağlarda, bereketi ve avların verimliliğini simgeleyen ney yarımkürede iki farklı iklim olayına tanık oldu: cül bir uğraştı. Daha çok erkekler bu görevi üstlenmişlerdi. kadın figürinleri (venüsleri) üretildi. Örneğin kitabımın ka- Bunlardan biri, özellikle de insanın atayurdu Doğu ve İnsan o çağlarda hep et yemedi. Protein değeri çok yük- pağını süsleyen “Brassempouy Venüsü” fildişinden yon- Güney Afrika’daki kuraklık süreci idi. Bu yöresel ısınma sek olan bu hayvansal besin deyim yerinde ise arslanın ağ- tulmuş bir kadın heykelciğidir. Fransa’da bir mağaranın üst insanlığın Afrika’yı terk etmesinde büyük rol oynadı. zında idi. Onu elde etmek için erkek avcılar ölümcül tehli- paleolitik kültür katmanları içinde bulunmuştu. Diğeri ise son 1 milyon yıl içinde kuzey yarımküresini kelere göğüs germek zorundaydı. Estetik ve ritüel değeri olan bu ürünler laf olsun diye ya- etkisi altına alan ve Kuzey Amerika’dan tutun da tüm Si- Durum böyle olunca, kadınların topladıkları bitkisel yi- pılmış olamaz; temellerinde kadının spiritüel yaşamda ne birya, Kafkasya bölgesi, Ukrayna, Çekoslovakya ve Orta yecekler insanların imdadına yetişiyordu. Atalarımız, çoğu denli ağırlığı olduğunun göstergeleridir. Avrupa’yı kasıp kavuran hatta etkisini Fransa, İngiltere ve zaman, avın bereketli olmadığı günlerde kadınların çevre- Paleolitik çağda kadın sosyal yaşamın bir tür lokomotifi İspanya’ya kadar uzatan buzul olayıydı. den topladıkları besinlerle karınlarını doyurdular. sayılırdı.Taş devrinin onca yoklukları içinde gece gündüz Erektus, neandertal ve sapiens atalarımız işte bu coğraf- Kadınlar, çevredeki yenilebilir bitkileri toplayıp hemen demeden didinip duran kadınların bitmek tükenmek bilme- yalarda buzul dönemleriyle iç içe yaşadı. Avrupa’nın step- yen çabalarını ne kadar takdir etsek azdır. lerinde dört buzul çağı gördüler. Bunları zaman zaman yo- mağaraya dönüyorlardı. Çünkü işleri bitmiyordu; bakılma- Kadının uygarlık alemine katkıları tarımla simgelenen kül- ğun yağışlı dönemler izlediği gibi, örneğin Avrupa’da 40 bin sı gereken küçük çocukları, beslenmesi gereken diğer aile yıl öncesinde, Würm II mini buzulu ile Würm III mini buzu- bireyleri vardı. Günlerinin büyük bir kısmını, mağarada ai- tür çağı sayılan neolitik ile daha da artarak devam edecekti. n İSMAİL KÖSE’DEN ‘DAVETSİZ MİSAFİRLER: OSMANLI ÇÖKERKEN AMERİKAN MİSYONERLERİ’ 19. yüzyılın başlarında Amerikan misyonerleri Osmanlı topraklarına ne- İsmail Köse, uzun yıllar süren arşiv taramaları, gazete incelemeleri ve saha araştırmalarına dayanan incelemesi Davetsiz Misafirler’de, Ame- den geldiler ve asıl hedefleri neydi? rikan misyonerlerinin Osmanlı’daki faaliyetlerini misyoner raporları ve Dini yardım faaliyeti gibi sunulan misyonerlik hareketi, Osmanlı toplum Osmanlı kayıtları ışığında inceliyor. yapısını nasıl etkiledi? Osmanlı Devleti, misyonerlerin faaliyetlerine ne Misyonerliğin arkasındaki ideolojik kodlar çözümlenirken imparatorluğun ölçüde müdahale edebildi? son dönemindeki kültürel, toplumsal ve siyasi kırılmalara da ışık tutuluyor. n Misyonerlik faaliyetleri hangi bölgelerde ve topluluklarda daha derin etkiler bıraktı? Protestan misyonerler, Ermeni meselesinin uluslararası Davetsiz Misafirler: Osmanlı Çökerken Amerikan Misyonerleri / bir krize dönüşmesinde nasıl bir rol oynadı? İsmail Köse / Kronik Kitap / 400 s. / 2025. 14 24 Temmuz 2025