Katalog

Nobel Edebiyat Ödülü Jon Fosse’ye, ‘insani kaygılara ve ikilemlere’... İsveç Kraliyet Bilimler Akademisi tarafından, “Norveç geçmişinin özünü sanatsal teknikle birleştirdiği, insani kaygıları ve ikilemleri yansıttığı eserleri, söylenemeyeni dile getiren yenilikçi oyunları ve düzyazıları” dolayısıyla 2023 Nobel Edebiyat Ödülü’ne değer görüldüğü açıklanan Norveçli yazar, şair ve çevirmen Jon Fosse için şu ifadeler de kullanıldı: “Onun Norveççe Nynorsk dilinde yazdığı ve çeşitli türlere yayılan muazzam eserleri, çok sayıda oyun, roman, şiir koleksiyonu, deneme, çocuk kitabı ve çeviriden oluşmaktadır. Bugün dünyada en çok sahnelenen oyun yazarlarından biri olmakla birlikte, düzyazılarıyla da giderek daha fazla tanınmaktadır.” Romanları, oyunları, kısa öyküleri, şiirleri, denemeleri ve çocuk kitapları 40’tan fazla dile çevrilen ve 30’dan fazla oyunu bulunan Jon Fosse, Norveç’te Henrik Ibsen’den sonra oyunları en çok oyunu sergilenen Norveçli oyun yazarı. Yazarın dilimize çevrilmiş yapıtları arasında Monokl Yayınları tarafından yayımlanan Üçleme (Çeviren: Banu. G. Syvertsen), Sabahtan Akşama (Çeviren: Deniz Canefe) ve Melankoli (Çeviren Banu G. Syvertsen) adlı kitapları bulunuyor. şündürecek bir bölümü okuyucunun dikkatine ÇİĞDEM ÜLKER sunar: “Sigvald iyi bir kemancıydı diye düşünü- yor, evlilik dışı bir kızı oldu, bu kızın da bir oğ- irleşmiş Milletler Kalkınma lu olmuş John isminde. Onun da iyi bir keman- Programı’nın (UNDP) 2013’teki cı olduğunu duydum. Sonra bu çocuk bir şiir ki- B Dünya Mutluluk Raporu araştırma- tabı yazmış, yayımlatmış.” (s. 157) sında Norveç’in en mutlu ülke olduğu sonu- cuna ulaşılmış ve sağlık, özgürlük ve sos- NESNELERİN ROLÜ! yal desteğin bunda büyük payı olduğunu be- Romanda iki nesneye özel bir rol atfediyor lirtilmiş fakat 2023 Edebiyat Nobel Edebi- Fosse:“Dedenin kemanı ve büyükannenin bi- yat Ödülü’nün sahibi Jon Fosse’nin Nordic leziği”, ikisi de kaybolur ama gizemli tesa- Council’s Literature ödülünü de alan roma- düflerle aileye geri döner, genetik bir miras nı Üçleme’de (Çeviren: Banu. G. Syvertsen gibi kuşakları birbirine bağlarlar. / Monokl Yayınları) kâbus dolu bir Norveç Bir nehir roman gibi sunulan ailenin okuyoruz. Üçleme’de insanlar mutluluk de- hikâyesinde metnin öğesi olarak nesnelerin ğil, barınacak ev ve yiyecek peşinde. ni kaygıları ve ikilemleri yansıttığı için”... kullanılması dikkat çekicidir. Fosse, diğer romanlarda Fosse, 1920 Nobel Edebiyat Ödülü’nü alan yurttaşı Pek çok ülkede “Memleketimizin hep kötü tarafını da yapacaktır bunu. ”Kadife takımları, pipoları, yengeç Knut Hamsun’un Açlık’ındaki kadar değilse de açlık ve dünyaya gösteriyor” diye suçlanacak şeyler yazmakta- sepetlerini, zokaları” metinlerinin ögesi kılacaktır. yoksulluk temasını temel ögesi kılmış. dır ama yazdıkları Sigrit Undset ve Knut Hamsun’dan KENT VE ZAMAN! ANLAYIŞSIZLIK, HOŞGÖRÜSÜZLÜK sonra ülkesine üçüncü edebiyat Nobeli’ni getirecektir. Üçleme’de zaman belirtilmez, Asle ile Alida geçmiş- VE AÇLIK... Gerekçedeki “Norveç geçmişinin özü” cümlesi, ro- te ya da bugün yaşamış olabilir. Olayın Bjørgvin’de ye- Fosse’nin Üçleme’si; “Uyanıklık”, “Olav’ın Hayalle- mana hâkim olan içe dönük, yalnız, çöküntülü ruh halini ni adıyla Bergen’de geçiyor olması önemlidir. ri” ve “Gece Yorgunu” adlı üç bölümden oluşuyor. İki işaret ediyor olsa gerektir. Burası Norveç’in ikinci büyük ve en zengin kentidir gencin Alida ile Asle’nin hayatta kalma mücadelesi has- ama Bjørgvin, bu iki yoksul gence kucak açmaz. İNTİHARA EĞİLİMLİ BİR COĞRAFYADAN talıklı ve depresif bir toplumsal fonda anlatılıyor. Ka- ‘ÇIĞLIK’IN VATANINDAN... İnsanları acımasızdır, Asle’nin yoluna çıkan kadın ah- ranlık ve bunaltıcı bir atmosfer. Soğuk ve güneşsiz İskandinavya’da intihar oranlarının laksızdır ve hırsızdır, kentteki hukuk sistemi adaletsiz- Romandaki tek güzellik iki gencin birbirine duydu- yüksekliği sıklıkla dile getirilir. Norveç’in de zor iklimiy- dir, ne adil bir yargılama vardır ne haklı bir ceza. Asle, ğu aşk, gerisi bir kötülükler dizisi. Neredeyse Sadık le, uzun kışıyla pek de neşeli bir ülke olmadığı düşünülür. kendini savunamaz bile. Hidayet’in Kör Baykuş’undaki ortaçağ bağnazlığına tes- Oslo’daki Ulusal Galeri’de sergilenen Edvard Komşu kasaba da kötü ruhludur. Alida’nın annesi kı- lim olmuş kenti anımsatan Norveç’te yaşam baskıcı ve Munch’un ünlü “Çığlık” (1892) tablosunun da bu ül- zını dışlar, evden atar, kız annesinin parasını çalar. tekinsizdir. Bu ailede, bir başka Norveçli yazar Vigdis Hjorth’un kenin “geçmişinin özü” olduğunu düşününce edebiyata Asle, rüyadaymış gibi davranan ve cinayete eğilim- yansıyan varoluş sıkıntısı anlaşılabilir. Beş, altı kahra- kaleme aldığı Miras’ta olduğu gibi bir cinsel günah (en- li bir adamdır ama bütünüyle de kötü değildir. Kayıkçıyı manı olan bu metinde iki intihar anlatılır. sest) yoktur ama Alida’nın ailesi de zalimlikle doludur, ve yaşlı kadını öldürdüğü açıkça söylenmez ama hisseti- Romanda Alida’nın ve kızı Ales’in denize yürüdükle- nikâhsız bir aşkı açlıkla cezalandıracak kadar serttir. rilir. Cinayet işleyebilen bu adam, karısına ve çocuğuna rini ve geri dönmediklerini anlarız. İkisinin de pek gö- Bjørgvin’deki soğuk yağmuru, gençlerin yüzüne ka- ise büyük bir sevgiyle bağlıdır. rünür bir nedenleri yoktur, sanki artık yaşama taham- panan kapıları ve yoksulluğu alabildiğince duyumsatır Vurgulanır: İnsan ruhu bazen tüm duyguları aynı an- mül edememektedirler. Yazar bunun nedenini pek açık- Jon Fosse ve öyküyü yurttaşı Henrik İbsen’in oyunla- da yaşayabilir. İnsan ruhu iyiliğin ve kötülüğün, doğru- lamaz, ama kadınlarda bir melankoli hali baskındır, bu- rındaki kadar somut sahnelerle anlatır: nun ve yanlışın yurdudur. nu anlarız ve intiharlarına şaşırmayız. Öykü kişileri barınma ihtiyacını dahi karşılayama- Nobel Edebiyat Komitesi’nin Fosse’yi ödüllendirme gerekçesiyle de örtüşür bu durum: “Norveç geçmişinin Sigvald, Alida ve Asle’nin oğludur. Yazar, birdenbire makta, sığınacakları bir çatı bulamamaktadır. Çaldıkları özünü sanatsal teknikle birleştirdiği ve eserlerinde insa- ortadan kaybolacak Sigvald’ın kendi dedesi olduğunu dü- her kapı yüzlerine kapanır. Derken Asle’nin >> 14 2 Kasım 2023