Katalog

Soldan üst sıra: Stepan Skitalets, Feodor Chaliapin, Leonid Andreyev, Evgeny Chirikov. Soldan alt sıra: Maxim Gorki, Maxim Gorki. Leonid Andreyev, Ivan Bunin, Nikolai Teleshov. (9 AĞUSTOS 1871-12 EYLÜL 1919) Uçurumun yazarı: Leonid Andreyev! Leonid Andreyev (9 Ağustos 1871-12 Eylül 1919) tam da Tolstoy’un ele aldığı dekadans sanat döneminde ortaya çıkan ve yaratıcılığını onun bütün çelişkili özellikleriyle besleyen bir edebiyatçıdır. Aynı dönemin sanatçısı -ve yakın arkadaşı- olan Gorki’nin tersine, sanatı bireysel kurtuluş arayışlarının ve çıkmazların damgasını taşır. Bu farklı yol, her iki sanatçıyı da tanımış olan Tolstoy’un eleştirdiği dekadans yoludur. Andreyev’de hayatın karanlığı anlatılırken insanın aydınlık yanının ortaya çıkarıldığı, övüldüğü ya da hayal edildiği çok berrak bir şekilde görülmez. Bu durumu en iyi şekilde görenlerden biri Sofya Tolstoya olmuştur. dek sürmüş olsa ve erken ölümü Gorki’yi çok üzmüş olsa çevrilmek zorunda olsun? Yetenekli sanatçının önünde çok SABRİ GÜRSES da Andreyev sanatta onunkinden farklı bir yoldan gitmiştir. büyük bir ufuk vardır. Bu farklı yol, her iki sanatçıyı da tanımış olan Tolstoy’un Benim gözlerimin önünde yaratılmış olan Savaş ve Barış’ı olstoy sadece edebi yaratıcılığıyla değil, derin sez- eleştirdiği dekadans yoludur. hatırlatmama gerek yok; orada yazar Napoleon’un, bir ağacın gisiyle de çağının yönelimlerini başarıyla sezmiş gi- Andreyev’de hayatın karanlığı anlatılırken insanın aydın- dibinde ölen Platon Karatayev’in köpeğinin, knyaz Andrey’in Tbidir. Böyle bir yargı onun yaşadığı dönemin birçok lık yanının ortaya çıkarıldığı, övüldüğü ya da hayal edildi- yolundaki meşenin, Fransız subayın ruhuna vakıf olur ve her- sanatçısı için söylenebilir kuşkusuz, hatta bazılarının yara- ği çok berrak bir şekilde görülmez. Bu durumu en iyi şekil- kesi kendisinin sevdiği şeyleri sevmeye zorlar… tıcılığının, örneğin Dostoyevski’nin daha derin bir sezgiyle de görenlerden biri Sofya Tolstoya olmuştur. Andreyev’in Çağdaş edebiyatın Andreyev gibi zavallı yeni yazarla- yüklü olduğu söylenebilir. yazarlık hayatının en büyük skandallarından biri, Sofya rı, ilgilerini sadece insani düşüşün çamurlu noktasına yö- Ama Tolstoy ayrıca bunu sanatsal edebiyat dışında, in- Tolstoya’nın yazarın Uçurum adlı öyküsünü eleştirmesiyle neltiyor ve gelişmemiş, yarı entelektüel okuru da insani dü- celemeleriyle de ortaya koymak istemiş ve hatta romanla- birlikte yaşanır. Öyküde ormanda gezinmeye çıkan bir de- şüşün kokuşmuş cesedine bakıp onu incelemeye ve doğanın rını yazarkenki yoğun çabasını bu incelemeler için göster- likanlıyla kıza birkaç kişinin saldırması, delikanlıyı bayıl- güzelliğiyle, sanatın yüceliğiyle, insan ruhunun yüce eği- miştir. Sanat Nedir? (Çeviren: Mazlum Beyhan / Türkiye İş tıp kıza tecavüz etmeleri anlatılmaktadır. limleriyle, dinsel ve ahlaki mücadelesi ve iyiliğin yüce ide- Bankası Kültür Yayınları) adlı 1890’lı yıllarda üzerinde ça- 1903 yılında öyküyü okuyan Tolstoy’a bir dergiye şu eleş- alleriyle birlikte Tanrının bütün o engin, muhteşem dünya- lıştığı inceleme de bunlardan biridir. tiriyi yazar: sına gözlerini kapatmaya çağırıyor. Dostoyevski’deki gibi Sanatın insan hayatındaki yerini ele alan bu incelemede, “Andreyev beylerin eserleri okunmamalı, satın alınmamalı, insanların düşüşlerine, zayıflıklarına, talihsizliklerine bile Tolstoy yaşadığı dönemin edebiyatına ve düşüncesine mu- övülmemelidir. Bütün Rus toplumunun Rusya’da ucuz dergi gözlerini kapatıyorlar. Ama bunları tasvir ederken gerçek sallat olan dekadans, çöküş, yozlaşma hislerinin de bir de- ve onlardan beslenen benzer yayınlarla binlerce kopya da- bir sanatçı insanlığı pisliğe ve günaha anlayış göstermeye ğerlendirmesini yapar ve bu ortamda şekillenen beğenile- ğıtılan bu pisliğe karşı hoşnutsuzlukla ayaklanması gerekir. çağırmamalı, onlarla mücadele etmeye ve yükseğe konmuş rin, zevklerin, yaratıcılıkların bu hislerden ortaya çıkardı- Maksim Gorki, yani halktan gelen bu yetenekli ve şüphe- iyilik, doğruluk idealine ve insanların zayıflıklarını ve gü- ğı sanatı eleştirir. Bu hislerle yaratılan, anlaşılması güç ve siz akıllı yazar, eserlerinde belli bir çevrenin hayatını tas- nahlarını, kötülüğü yenmek üzere aydınlatmaya çağırmalı. zengin kesimlere has bireysel kaygıları ele alan resim, hey- vir ederken kullandığı o sahnelerde sinizme ve çıplaklığa Bütün dünyaya bu çağrıyı gür sesle, coşkuyla bağırmak kel, müzik ve edebiyatın çok zor koşullarda yürütülen in- fazlasıyla yer veriyorsa, bu öykülerde her zaman içten bir ve Bay Andreyev gibilerin kanatlarını, ruhsal ışığı, güzelli- san hayatına katkısını sorgular. keder olduğunu, düşmüş insanların yoksulluğunun, cahil- ği, iyiliği anlamak için yükseklere uçmak üzere verilmiş olan Bu sorgulaması derin bir sezginin ürünüdür çünkü ilk dün- liğinin ve sarhoşluğunun getirdiği bütün o kötülük ve ızdı- kanatlarını kırdığı o talihsizleri kendine getirmek isterdim.” ya savaşına giden, toplumlardaki gelir uçurumlarının arttığı, raplar için üzüntü duyulduğunu hissedersiniz. Tolstoya’nın bu eleştiriyi Tolstoy’la tartışmadan yazdı- sefahat eden kesimlerle ağır çalışan kesimler arasındaki eşit- M. Gorki’nin eserlerinde her zaman belli bir kişide ya da ğını düşünmek güçtür, zaten burada dile getirilen temel sizliğin zorbalıkla sürdürüldüğü bu yıllarda, sanatın da insan- ların hayatın olduğu gibi sürdürülmesi ya da değiştirilmesi dokunaklı bir anda ferahlarsınız, o anlarda düşmüş kişi- ilke Tolstoy’un Sanat Nedir?’de dile getirdiği ilkeyle ör- ler için üzülen yazarın neyin iyi neyin kötü olduğunu ve iyi tüşür: İnsan’daki iyiyi ve insan için iyiyi anlatmak. Ama için yönlendirilmesinde önemli bir rolü vardır. olanı sevdiğini kesin olarak hissedersiniz. Andreyev böyle bir sanatçı değildir, dekadan gelenek- Leonid Andreyev (9 Ağustos 1871-12 Eylül 1919) tam da Tolstoy’un ele aldığı bu dekadans sanat döneminde orta- Andreyev’in hikâyelerindeyse onun rezil insani hayatın ten gelenlerin çoğu gibi o da karanlık ve kötü olanı, düş- bayağı olaylarından haz aldığını, bunları sevdiğini, ve ah- müş olanı anlatmayı yeğler. Tolstoya’nın büyük tartışma- ya çıkan ve yaratıcılığını onun bütün çelişkili özellikleriyle besleyen bir edebiyatçıdır. Aynı dönemin sanatçısı -ve ya- laken gelişmemiş … okurlara ve gençliğe, hayatta iyiyi kö- lara yol açan ve edebiyat dünyasını ikiye bölen bu çıkışı, kın arkadaşı- olan Gorki’nin tersine sanatı, bireysel kurtu- tüden ayırt etmeyi başaramayan ve boş boş çok sevilen o Andreyev’in sanatında köklü bir değişikliğe yol açmasa luş arayışlarının ve çıkmazların damgasını taşır. manasız sözü, ‘Eh işte, hayat böyle’ sözünü tekrarlayan da çağın kırılım noktasını gösterir. Fakat Tolstoy çiftinin Gorki’yle ilk çıkış yıllarında arkadaşlık kurmuş, bu ar- gençliğe bu rezillik sevgisini bulaştırdığını hissederiz. dönemiyle, Savaş ve Barış’ın yazıldığı dönemle 19. yüz- kadaşlıkları Gorki’nin İtalya günlerinden hayatının sonuna Ama okurlar neden bakışlarını hayatın tam da bu yönüne yıl sonu arasında derin uçurumlar vardır. >> 10 8 Eylül 2022