Katalog

kabul edildi. Emekçi hareketinde HAZİRAN 2022 oğlunun yanında yer alan anne ve grevci işçilerin kızıl bayrağı Sov- yet çağının doğuşunu haber veren bir ikona dönüştü. Aslında, romanın böyle bir arka planı da vardı; Gorki o dönemde Lu- naçarski ve Bogdanov’un da etki- siyle, tanrıyaratmacılık denen, dini motifleri sosyalist zemine çekmeyi amaçlayan bir fikrin etkisiyle, baş karakteri İsa’ya, devrimci mücade- leyi de dini mücadeleye benzetmişti. GORKİ: ‘AJİTASYON İÇİN YAZMIŞTIM!’ Ve her ne kadar Gorki kitap için “Ajitasyon amacıyla yazmış- tım… hedefine belli ölçüde erişti- ğini kabul ediyorum, ama bu onu olduğundan iyi yapmaz” dese de bu kitap onu vazgeçilmez bir ya- Gorki ve Tolstoy zar haline getirdi. 1917 Devrimi üzerindeki et- eskisi kadar etkili değildi artık. kisi bir yana, roman devrimden sonra Günümüzde Rus eleştirmenler arasında okul müfredatına sokulan temel kitaplar- Gorki için çelişkili görüşler var, fakat Sov- dan biri oldu. Bir kıyas yapmak gerekirse, yet edebiyatının kurucusu olduğu tartışılmaz Dostoyevski’nin Suç ve Ceza’sını başaşa- bir olgu. Dmitri Bıkov, günümüzde Samgin’in ğı çeviren bir romandır bu; Raskolnikov’un bir iki bölümü ve başka bir iki hikâyesi dı- annesinin yeniden anlatılmasıdır bu. şında bir şeyi okumak gerekmediğini savunu- Bu romandan sonra, 1913-1923 arasın- yor. Buna benzer bir şeyi Çehov da söylemiş- da yazdığı Çocukluğum, İnsanlar Arasın- ti: Eserleri belki ama kendisi kesinlikle gele- da ve Benim Üniversitelerim adlı otobiyog- ceğe kalacak. İki Gorki var: yazar ve aydın. rafik üçleme bir yana bırakılırsa, 1925’teki En dipten, ayaktakımının arasından çı- Artamonovlar’a kadar şöhretini yenileye- kıp aydın olan Gorki, Rus-Sovyet kültürü- cek bir eser yayımlamadı Gorki. nün kurucusu oldu. 1919’da Dünya Edebi- Ancak 1925’te başladığı ve ölümüyle ya- yatı (Vsemirnaya Literatura) adlı yayınevi- rım kalan Rus-Sovyet aydınının tarihini an- ni harekete geçirdi ve yayınevinde toplanan latmayı hedeflediği Klim Samgin’in Hayatı seçkin bir çevirmen kadrosuyla yeni Sovyet edebiyatında yeni bir dönemi haber verdi. Bir halkının ilerici edebiyat örnekleriyle tanış- bakıma, Gorki Ana’dan sonra işçi partisi çev- masını sağladı. resinin dışında bir hayat bulamamış gibidir: TARLALARIN VE ATÖLYELERİN DEVRİMİ BEKLİYORDU AMA SERSERİ EMEKÇİSİYDİ. O KADAR SERT OLMASINI AYDINLARI BİR ARAYA GETİRDİ! BEKLEMİYORDU! 1933’teyse Büyük İnsanların Hayatı 1906’dan sonra İtalya’nın Capri adasında (Jizn Zameçatelnih Lyudey) adlı, günümüz- yaşadı ve 1914 affıyla Rusya’ya döndük- de de devam eden biyografi serisini başlat- ten sonra daha çok Bolşevik yayımlarda ça- tı. Bu iki girişimin de en büyük yararı, bu ra, savaşa ve açlığa karşı halkçı eleştirileri- AAyylliinn BBalalboaboa’’nnıınn yeni kültür ortamında Aleksandr Blok’tan ni sürdürdü. Devrimi bekliyordu, ama anla- Mihail Bulgakov’a dek çok sayıda yazarın, şılan o kadar sert olmasını beklemiyordu. çevirmenin iş bulabilmesi oldu. kendine has kaleminden, Devrimin dördüncü yılında, Lenin’in de Gorki’nin son çalışması 1934 yılında- teşvikiyle tedavi için yeniden yurtdışına çıktı ki Sovyet Yazarlar Kongresi’ydi. “Sosya- ve 1932 yılına kadar İtalya’nın Sorrento şeh- lizmin büyük edebiyatını kuralım” şiarıyla bir kadının kendi kendini rinde yaşadı. 1928’de ülkeye büyük Sovyet açılan kongre, Pasternak’tan Babel’e bir- yazarı olarak döndü ve yeni Rusya’nın dört çok aydını bir araya getirdi; birçoğu sonra- bir yanını gezdi, ama sağlığının kötüleşmesi ki dönemde “halk düşmanı” ilan edilecek tamir etmesinin hikâyesi... üzerine İtalya’ya gitti yeniden. ya da kamplara sürülecekti, ama hepsini Ancak 1932’de kesin dönüş yaptı ve Sta- başkası değil, Gorki, yani tarlaların ve atöl- lin onun ülkeye dönüşünü büyük bir za- yelerin serseri emekçisi yeni bir halk edebi- fer olarak kutladı: Sadece Moskova’nın yatı hayaliyle bir araya getirmişti. “Öyle işte. Hâlâ biraz soğuk geliyor ama ba ıkça park ve sokaklarına, Edebiyat Enstitüsü’ne alışıyorum. Kendimi boşa aldım bayırdan aşağı ve bir zamanlar çalıştığı Moskova Sanat GORKİ’NİN KONGRESİNE Tiyatrosu’na değil, doğduğu Nijni Novgo- KATILAN YAKUP KADRİ’NİN koşuyorum. Düşüyorum gibi görünüyor olabilir ama rod şehrine de Gorki adı verildi. KONUŞMASI… bakma aslında uçuyorum. Söylediklerimin hepsini Yeni kurulan Sovyet Yazarlar Birliği’nin Kongreye Yakup Kadri de katılmış ve başkanlığına atandı ve sosyalist gerçekçi konuşmasında “büyük sanatı hazırlayan unut, sanki ben biliyorum da mı yaşıyorum Osman?” Sovyet edebiyatının bir tür yöneticisi olma- epik dönem iki ülkede de duyumsanıyor; sı beklendi ondan. Ama bazı konularda ses- Sovyet Rusya’sında ve Türkiye’de. … Bü- Ayrılmalıyız! Barışalım mı? Senin canın sağ olsun. Hiç siz kalsa da Gorki edebiyat ve aydınlar ko- yük yazar Gorki’nin söylediği gibi, günü- nusunda sessiz kalmaya hevesli değildi. müz işçi ve köylü şarkıları ve öykülerine bilmiyorum. Ben artık istemiyorum. Yuvarlanıp gidi- En başından beri yaptığı gibi yayın özgür- dayanan yarının kültürünün çiçekleneceği- yorum. Senden ayrılmaktan bıktım. Düelloya müelloya lüğünü savundu, kaba kalıplarla yazılan bir ne niçin inanmayalım?” demişti. sosyalist edebiyatı reddetti, Rus edebiyatını Yirminci yüzyılın büyük kısmında, dün- gitmiyorum. Aman ne bileyim. Oturdum, geçmesini bütün iyi örnekleriyle kabul etmeyi savundu, yanın birçok yerinde, halkın şarkı ve öy- bekliyorum Osman. Ecinniler’in yasaklanmasına ve aydın tutuk- külerine dayanan edebiyatlar Gorki’nin bu lamalarına karşı sayısız yazı ve mektup yaz- inançla kurduğu Sovyet edebiyatının etki- dı. Geçmiş yıllarda bu karşı çıkışlar birçok siyle gelişti ve Gorki’den ne okursak oku- yazarın koşullarını değiştirmişti, ama sözü yalım, o etki kalacak. n www.iletisim.com.tr [email protected] vimeo.com/iletisim facebook.com/iletisimyayin twi er.com/iletisimyayin instagram.com/iletisimyayin 16 16 Haziran 2022 Türkçe Edebiyat, 129 sayfa