Katalog

(28 MART 1868-18 HAZİRAN 1936) Modern Rus edebiyatının kurucusu: Maksim Gorki! Yirminci yüzyılın başında uzunca bir süre Maksim Gorki demek bütün Rus edebiyatı demekti: Puşkin’in, Tolstoy’un, Dostoyevski’nin yerine geçti, devrimden kaçan ve kaçamayan yazarların yerine geçti ve Modern Rus edebiyatını yarattı. Gorki’nin son çalışması 1934’teki Sovyet Yazarlar Kongresi’ydi. “Sosyalizmin büyük edebiyatını kuralım” şiarıyla açılan kongre, Pasternak’tan Babel’e birçok aydını bir araya getirdi; birçoğu sonraki dönemde “halk düşmanı” ilan edilecek ya da kamplara sürülecekti, ama hepsini başkası değil, Gorki, yani tarlaların ve atölyelerin serseri emekçisi yeni bir halk edebiyatı hayaliyle bir araya getirmişti. Kongreye Yakup Kadri de katılmış ve konuşmasında “büyük sanatı hazırlayan epik dönem iki ülkede de duyumsanıyor: Sovyet Rusya’sında ve Türkiye’de. Büyük yazar Gorki’nin söylediği gibi, günümüz işçi ve köylü şarkıları ve öykülerine dayanan yarının kültürünün çiçekleneceğine niçin inanmayalım?” demişti. Yirminci yüzyılın büyük kısmında, dünyanın birçok yerinde, halkın şarkı ve öykülerine dayanan edebiyatlar Gorki’nin bu inançla kurduğu Modern Rus edebiyatının etkisiyle gelişti ve Gorki’den ne okursak okuyalım, o etki kalacak. Novgorod şehrinde bir esnafın oğlu olarak doğan ve genç- Makar Çudra’dan yedi yıl sonra onun bir portresini yaptı. liğini geçici işlerde, fırınlarda çalışarak geçiren, Kazan’a Ertesi yıl çıkan Foma Gordeyev adlı roman, başarısını ke- gidip üniversitede okumak isteyen ama yoksul olduğu için sinleştirdi; çalışmaları artık yabancı dillere çevriliyordu ve okuyamayan Gorki, 1887’de birkaç kez intihar ederek Amerika’da, yirmi beş yaşındaki, ilk öyküsünü ertesi yıl ya- ölümden dönmüştü. Peşkov’du o sırada adı, yoksulluktan yımlayacak olan Jack London bu kitabı gerçekçi olarak tanıttı. ve geleceksizlikten bunalarak ölmek istemiş, kurtarılmıştı. SABRİ GÜRSES LONDON’DAN GORKİ YORUMU: BİR KOMÜN KURMA NİYETİYLE TOPLUMSAL GERÇEKÇİ! 1917 DEVRİMİNE ASLA KOŞULSUZ TOLSTOY’UN ÇİFTLİĞİNE GİTTİ! Sosyalist ya da toplumcu gerçekçi edebiyat uluslara- BİR DESTEK VERMEDİ 1889’da Tolstoyculardan etkilenerek Güney Rusya’da rası hale geliyordu: “Hayat böyledir ve Gorki’nin sanatı Yirminci yüzyılın başında uzunca bir süre Maksim Tolstoycu bir komün kurma niyetiyle Yasnaya Polya- da gerçekçililik sanatıdır. Ama bu Tolstoy ya da Turgen- Gorki demek bütün Rus edebiyatı demekti: Puşkin’in, na çiftliğine Tolstoy’u görmeye gitti. Fakat Tolstoy ya- yev’inki kadar sıkıcı olmayan bir gerçekçilik. Sayfadan Tolstoy’un, Dostoyevski’nin yerine geçti, devrimden ka- yan olarak Moskova’ya doğru yola çıkmıştı yine. Sofya sayfaya onların nadiren elde edebildikleri bir akıcılıkla çan ve kaçamayan yazarların yerine geçti ve Sovyet ede- Andreyevna’yla sohbet etti Peşkov ve Novgorod’a döndü. geçiyor. Bu genç, onların pelerinini almış omuzlarına ve biyatını yarattı. Devrimin lideri Lenin’le inişli çıkışlı dost- İki yıl sonra o şehre bir Sibirya sürgünü olarak gelen dev- onu heybetli bir şekilde giymeye söz veriyor.” luğu yüzyılın en başında başlamıştı ve 1906 yılında Ana rimci yazar Vladimir Korolenko’yla tanıştı. İlk yazdıkları- 1902 yılında Rus Bilimler Akademisi’nin edebiyat onur adlı romanını müsveddesinden okuyan Lenin onu tam nı ona okuttu ve onun eleştirileriyle şekillendi yazma ça- üyeliğine seçilecek kadar etkiliydi edebiyatı. Çar bu kara- vaktinde yazılmış bir kitap, geleceğin devrimine yapılmış bası. 1891’de Güney Rusya’yı marangozluk, amelelik, mi- ra karşı çıktı, üyelerden Çehov ve Korolenko istifa ettiler. bir katkı olarak görmüştü. Gorki daha o zamandan Sovyet çoluk yapıp şiir okuyarak yayan gezmek üzere yola çıktı. edebiyatının çerçevesini çizdi, Lenin yaşayan başka hiçbir 1905 DEVRİMİ’NE KATILDI, TUTUKLANDI yazara bu kadar kesin bir destek vermedi. ELVEDA PEŞKOV, HOŞGELDİN GORKİ! Bu arada Gorki artık tiyatrodaydı: Moskova Sanat Fakat yine de Gorki, liderliğini Bolşeviklerin elde etti- GORKI ACI DEMEKTİ, MAKSİM İSE Tiyatrosu’nda sahnelenen Dipte ya da Ayaktakımı Arasın- ği 1917 Devrimine asla koşulsuz bir destek vermedi; dev- BABASININ İSMİYDİ! da piyesini bu dönemde yazdı, sonra Nijni Novgorod’da rimi devrimin daha ilk günlerinden itibaren, yayımladığı 1892’de bir çingene hikâyesi olan Makar Çudra’yı Tif- tiyatro kurmaya çalıştı. Yeni Hayat dergisindeki, ortaya çıkan kaos ve tutuklama- lis’teki bir dergide yayımlattı. Yayımlarken gerçek ismi Alek- 1905’te yaşanan Kanlı Pazar katliamına, çarın askerleri- lar, cinayetler ortamını kabul edilmez bulduğunu söyle- sey Maksimoviç Peşkov yerine, Maksim Gorki adını kullan- nin silahsız halka ateş açması olayına verdiği tepki ve ardın- yen yazılarla eleştirdi. dı. Gorki acı demekti, Maksim’se babasının ismiydi. Trav- dan gelen 1905 Devrimi’ne katılımı tutuklanmasına yol aç- Lenin’le dostluğu bozulma noktasına geldi ve ancak Ağus- matik bir seçimdi bu, çünkü annesi onu çocukken babasının tı. Buna karşı gelen uluslararası imza kampanyası sayesin- tos 1918’deki başarısız suikast girişiminden sonra Gorki tu- koleraya yakalanıp ölmesinden sorumlu tutmuş, terk etmişti. de serbest kaldı ve ülkeyi terk etti. Bu dönemde Rus Sosyal- tumunu değiştirdi: Lenin’i ziyaret etti, yaklaşımının yanlış- Moskova ya da Petersburg’daki hayatın dışında, taşra- Demokrat İşçi Partisi’ne yakınlık göstermiş, partinin Bol- lığını dile getirdi ve ondan sonra yeni Sovyet hükümetinin da emekçilerle, aydınlarla, polisle, mücadele içinde geçen şevik kanadıyla, Lenin’le ve Bogdanov’la arkadaşlık kur- kültür işlerinin başlıca sözcülerinden biri oldu. Bu tavrı, o bir hayatı anlatan hikâyeleri kısa sürede büyük bir şöh- muştu. Onlar ona Amerika seyahatine çıkmasını önerdiler günlerin girdabında sürüklenen sanatçılar için büyük bir ör- rete kavuşturdu Gorki’yi. Dostoyevski’de, Gonçarov’da, ve Gorki bu seyahat sırasında büyük romanı Ana’yı yazdı. nek ve büyük bir olanaktı. Gorki on sekiz yıl boyunca sayı- Tolstoy’da, Çehov’da bir hikâyenin konusu olan, başkası- sız sanatçıya hükümetle ilişkilerinde aracılık etti. nın gözünden anlatılan halk karakterleri artık ete kemiğe SOSYALİST GERÇEKÇİLİĞİN İLK bürünmüş, kendini anlatmaya başlamış, aydınlarla, burju- BÜYÜK ÖRNEĞİ BAŞYAPITI ANA! LENİN VE STALİN’LE BİRLİKTE vaziyle, dünyayla bizzat tartışmaya girmişti. Ana, Nijni Novgorod’ın Somorov bölgesinde, 1902’de YENİ RUSYA’YI YARATTI! gerçekten yaşanan olayları ve kişileri, kitlesel 1 Mayıs Tolstoy böyle bir ilişkiyi son çar II. Nikolay’la kurmaya çalışmış, halkı ve aydınları dizginsizce ezmekten onu alı- EDEBİYATININ VE DÜNYA ÜLKÜSÜNÜN gösterisini konu alıyordu. Her ne kadar sonradan Gorki koymaya çalışmış, ama başaramamıştı. Gorki, Lenin ve da- MERKEZİ: NİJNİ NOVGOROD! bu eseri için “Elimde malzeme olmadan, hatırladığım ka- ha sonra Stalin’le birlikte yeni Rusya’yı yaratmayı başardı. Kuzey şehri Nijni Novgorod onun için sadece edebiyatı- darıyla yazdım, o yüzden de kötü oldu” dese de bu roman Yazarlığa adım atarken Tolstoy’un izinden giden Gorki nın değil, dünyayı değiştirme, yoksulluğa karşı çıkma ça- Rus ve dünya edebiyatı için bir dönüm noktası olarak, için büyük bir yükselişti bu. Moskova’nın kuzeyindeki Nijni basının da merkezi olmuştu. Ressam İlya Repin ilk eseri sosyalist gerçekçiliğin ilk büyük örneği olarak >> 14 16 Haziran 2022