Katalog

BERNARD WILLIAMS’TAN ‘AHLAK – ETİĞE BİR GİRİŞ’ Ahlaki boyutun sınırları... Ahlaki yargının doğası nedir? Ahlaki bilgi olanaklı mıdır? ‘Ahlaki olan’ ile ‘ahlaki olmayan’ı nasıl ayırt ederiz? Tanrının varlığı ya da yokluğu ahlak anlayışımızı etkiler mi? ‘İyiliğin’ doğası bağlamında roller, standartlar ve sorumluluklar ne anlama gelir? Mutluluk ahlakla ilgili olmak zorunda mıdır? Etik yaşamı sistematik bir teorinin talepleri doğrultusunda anlama ve yorumlama çabalarını kısır ve çarpık bulan İngiliz filozof Bernard Williams, Ahlak: Etiğe Bir Giriş (Çeviren: Aykut Aytış / Fol Kitap) adlı kitabında; bu sorularla birlikte, amoralizm, öznelcilik, görecilik ve faydacılık gibi farklı etik anlayışlara ilişkin özgün bir okuma sunuyor. Felsefe ve etik aracılığıyla; söylemekte, düşünmekte ve hissetmekte olduğumuz şeyler konusunda daha keskin ve dürüst bir farkındalığa davet ediyor. pati çerçevesinin diğerlerini de si gerektiğini ileri sürdüğün- ATA DEVRİM içerecek biçimde genişletilmesi de uluslararası ahlak alanına ile olası olabilecektir. adım atar. Bu alana geçildi- AMORALİZM ğinde de artık bir görelilikten Bernard Williams, yalın biçemde ÖZNELCİLİK söz edilemez. Bunun nedeni, kaleme aldığı Ahlak: Etiğe Bir Giriş Ele alınan ikinci yaklaşım, ahla- söz konusu ahlaki görüşün (Çeviren: Aykut Aytış / Fol Kitap) kı öznel bir kategori olarak kabul bütün uluslar açısından “doğ- adlı kitabında, çeşitli ahlak öğreti- eden öznelciliktir. ru” olmasıdır. leri ile birlikte ahlak karşıtı yakla- Bu yaklaşıma göre ahlaki yargıla- şımları da analiz etmeyi amaçlıyor. rın bilimsel yargılar gibi test edil- FAYDACILIK Bunlardan ilki ahlaklı davra- meleri olası değildir. Jeremy Bentham’ın temsil et- nış için geçerli bir nedenin yoklu- Williams, öznelciliği benimse- tiği Faydacılık ise insanın amacının ğu üzerinde ısrar eden amoralizm yenlerin ahlak ile tercih ya da mutluluk olduğunu iddia etmekte- (Töredışıcılık). Amoralistin beklen- beğeni gibi tutumlar arasında net dir. Mutluluk, basitçe faydanın en tisi nedenin akla yatkın bir biçim- bir ayrıma gittikleri konusunda üst düzeye çıkarılması ve acının de açıklanmasıdır. kuşkuludur. en düşük düzeyde tutulmasıdır. Onu rasyonel girişimlerle ikna Tercih ya da beğenilerin tersi- Amoralizmde olduğu gibi ahla- etme çabalarının nafile olduğunu ne ahlaki görüşler - meşruluk iddi- ki boyuta geçiş, bireyin kendisine vurgulayan Williams’a göre asıl so- aları birtakım inançlar ile temellen- fayda sağlamasının ötesinde baş- run, amoralistin ah- dirildikleri için - karşıt kalarının da fayda elde etmesine lak alanını belirle- görüşte olanlar tara- izin vermek ile olası olabilir. yen sınırın dışında fından sorgulanmak- Williams’a göre faydacılıkta- kalıp kalmadığıdır. ta ve bunların “yanlış” ki asıl sorun, mutluluğun rasyonel Eğer o, herkesin oldukları ileri sürüle- hesaplamalarla erişilen bencil düş- çıkarlarının peşin- bilmektedir. lemler yanında birtakım değerleri de koşmasında bir Birlikte yaşayabil- de içermesidir. sorun görmediği- menin en önemli ko- Faydacılık, değerleri “irrasyonel” ni dile getirirse ah- şulu, ortak ahlaki tu- tortular olarak görmek ile değer- lak alanına adım at- tumlardır. lere de yine maliyet-getiri ölçütü- mış olur. Ortaklığın sağlan- nün egemen olduğunu savunmak Kuşkusuz, baş- ması için çaba sarf arasında bir seçim yapmaktadır. kalarının çıkarları- gösterilmekte ve incelikli analizleri ile felsefi kuşku- Bu noktadan Williams şu sonu- nı gözetmesi du- anlaşma yolu aran- yu uyanık tuttuğu söylenebilir. ca ulaşır: rumunda onun çı- maktadır. Yazar, hiçbir öğreti sistemi- Değerler ile birlikte her şeyin karları kaçınılmaz nin tam anlamıyla tutarlı olmadığı- faydacı hesaplamaya indirgendiği olarak zarar göre- GÖRECİLİK nı göstererek sorgulamaların çe- faydacı sistem, kaçınılmaz olarak cektir. Ahlakın göreliliğin- lişkili ya da kişiyi tatminsizlik duy- kendi amacına ihanet edecektir. Bu durumda da den hareket eden, gusuyla baş başa bırakan yanıtlar- Söz konusu sistemde daha fazla ancak kişisel bir dolayısıyla toplumla- dan daha değerli olduğunu özel- fayda sağladığı için ahlaken onay- gerekçe ile itiraz etmek zorunda- rın birbirlerinden farklı ahlaki stan- likle vurgular. lanmamış yöntem ve eylemler dır. Başkalarının davranışını kınadı- dartları olduğunu iddia eden gö- Yanıt ise gerçekte öğreti sis- seçilecektir. ğında yine kendisini ahlak alanının recilik, Williams’a göre kendi anla- temlerinin ortak eksikliğinde aran- Bu eylemlerin doğuracağı zarar- sınırları içerisinde bulacaktır. yışı ile zıt nitelikte olan bir ahlaki malıdır. ları gidermek için yine zararlı baş- Williams’ı entelektüel olarak çe- önermeyi içerir. Bu eksiklik de her bir yaklaşımın ka eylemler ortaya koymak gere- ken başlıca nokta, amoralistin ah- Bir ahlaki kabul bir toplum açı- ihmal ettiği ve insanları çevrele- kecektir. laki boyuta nasıl çekilebileceğidir. sından “doğru”dur. Başka bir top- yen koşullar tarafından yaratılan Amoralist yalnızca hoşlandığı ve lum, ahlaki açıdan bu toplumun “zorunluluk” öğesidir. FELSEFEYİ KUŞKUYU sevdiği kişilere yardım etmekte- kabullerine karşıt bir konumda Bu öğenin göz ardı edilmesi - dir. Dış dünyaya yönelimi sempati olan kabulleri benimsemiş olabilir. UYANIK TUTMAK! özellikle faydacılıkta olduğu gibi duyduğu insanlar ile sınırlıdır. Bu benimsenmiş olan şeyler de bu Böylesi bir sürecin sonucunda - insanların sırtına adil olmayacak Diğer bir deyişle, onun sempa- toplum açısından “doğru”dur. bireyler faydacı olmayan bir tarz- ölçüde sorumluluk yüklenmesi ile ti çerçevesinin sınırları tek başına Buraya kadar görecilik teorisi da düşünmek ve yine faydacı ol- sonuçlanır. duygusal tutumlar tarafından çizil- tutarlıdır. mayan eylemler ortaya koymak Bernard Williams’ın Ahlak: Etiğe mektedir. Bununla yetinmeyen teori, bir zorunda kalacaklardır. Bir Giriş’i, söz konusu yüklerin ha- Amoralistin ahlak alanına giri- toplumun diğerine hoşgörü gös- Sonuç olarak Williams’ın - kesin fifletilmesi yönünde bir çağrı ola- şi bu duygusal ufkun aşılarak sem- termesi ve müdahale etmeme- yanıtlar verme kaygısı taşımadan - rak okunmalı. n 6 24 Mart 2022