Katalog

Dostoyevski’yi bugün okumak! Dostoyevski’nin yaşadığı zamanın ağrısını bilerek / duyarak / hissederek anlatan biri olduğunu görebilmek için, öncelikle anlatıcılığının iki ayrı döneminin neden niçinlerini sorgulayarak bir okuma yolculuğuna çıkmak gerektiğini düşünürüm. Bu da ister istemez, çağının Rusyası’nın nereden nereye geldiğini bilmeyi istiyor bizden. UYUMSUZ YAŞAMANIN sal yanını da yansıtabilecek ANLATICISI düzeydedir. Dostoyevski, bir bakış / Freud, Dostoyevski’de- bir düşünüş ifadesi değil- ki nevrotik yanlardan söz dir yalnızca; bir ruh yalnızlığı- eder. Ahlakçılığı, suçlu ol- nın derinlikli anlatımıdır. Bu- ması, kumar tutkusu, epi- nu da yapıtının / yaratıcılığı- lepsi hastalığıyla gelen nö- nın odağında duran Yeraltın- betleri… dan Notlar’da (1864) bulu- Seçtiği konular onun / ruz. Bunun alt metni Beyaz döneminin gerçekliğini an- Geceler’dir (1848). latır. Onda, insana doğ- Kafka, Dönüşüm’ü 1915’te ru yürümek çağının ruhunu yazmıştı. Albert Camus anlama bilinci yüksektir. İn- Yabancı’yı 1942’de, Ya- sanın içindeki zindanı anla- kup Kadri Karaosmanoğ- tır çünkü. İnsanın arayışın- lu Yaban’ı 1932’de, Sait Faik dadır. Abasıyanık Lüzumsuz Adam’ı Onu böylesine dönüştüren yaşam- ROMANIN MONOLOJİK DÜZLEMİ Dostoyevski’yi bir yere kadar anlaya- 1947’de, Yusuf Atılgan Aylak Adam’ı sal gerçeği 1854’te Sibirya sürgün- Oysa baktığımızda Dostoyevs- biliriz. Ama zamanının ruhuna dönük 1959’da, Oğuz Atay Tutunamayan- lüğünde edebiyata dönüşüyle baş- ki, her bir karakterin/in çiziminde ba- bir bakış edinmede onun yol açıcılığı- lar’ını 1972’de yazdı. ğımsızlaştırır onları. Yansıtılan ger- lar. Cezaevinden çıkmıştır. Aralık nın yanına “Rusya gerçeği”ni görebi- Tüm bu anlatılara/yazarlarına baktı- çekliğini bir parçası kılar. Bize de o 1849’da zincire vurularak Sibirya’ya lecek bir tarih bilinci gerekir. ğımızda “uyumsuz yaşama”nın izlerini gerçeklikler(in için / den) den bakma- sürgüne gönderilmiştir. Yapıtlarını okurken bunu bizden is- / yansılarını görmekteyiz. mızın işaretlerini verir. Neden / niçin- tiyor Dostoyevski. Yaratıcı dünyasının İnsancıklar (1846), Öteki (1846), Peki nedir uyumsuzluk / tutuna- lerini de sorgulatır. Her birini kendi çoksesliliği de o bilincin yansımaları- Ev Sahibesi (1847) Beyaz Geceler mama halleri? Birey olma durumu- nı içerir bence. çizmiş de olsa, onları düşüncelerinin (1848), Netoçka Nezvanova (1849) nun varoluşsal sanrısı diyebiliriz! Be- birer kuklasına dönüştürmez. Dostoyevski romanının en temel artık ötede kalmıştır. Ölüler Evinden yaz Geceler’in “yalnız adam”ı öyle bi- Zamanının Rusyası’na bakar. Bu özelliği çoksesli bir yapı kurması, bu- ridir. Hatta Lermontov’un Zamanımı- Anılar’ı (1855) yazmaya başlamıştır. nun üzerine de düşünsel bir temel yüzden karnaval / çoksesli bir yapı zın Bir Kahramanı’nın (1840) Peçorin’i 1859’da Petersburg’a dönünce ar- kurar romanında. Çünkü o çoğul ya- oluşturmasıdır. Bunu, Bahtin, “ye- de öyle birisidir. tık bambaşka bir Dostoyevski vardır pı başka türlü anlatılamaz. Münzevi- ni bir sanatsal dünya modeli” olarak Dostoyevski, yeryüzü cennetinde karşımızda. Kendini bugün de dünya nitelendirir. “Temel yenilik”ten söz yi de, şeytani olanı da, devrimciyi de, insanın cehennemini anlatır. Ama o dillerinde okutacak yapıtlarının yazı- sinikliği de, anarşisti de, duygulu biri- eder; yapıtlarının “bütünü arasındaki / “katastrofik” (kötü / felaket) dünyanın mına dönüştür bu. ni de buluşturur bu yapı içinde. içindeki organik bütünlük”ten. nereden/nasıl kaynaklandığını da bü- Stepançikovo Köyü (1859), Ezilen- Kuşkusuz her bakış Dostoyevski’nin Ve bizi her bir karakteriyle yüz yüze tün yanlarıyla göstermektedir. ler (1861), Yeraltından Notlar (1864), getirir; sorar/sorgularız onlardan yan- bakıp yansıttığı dünyayı aydınlatır. Ora- Dostoyevski, yapıtlarında kendini Suç ve Ceza (1865), Kumarbaz da çağa / zamana bakışla birlikte top- sıyan düşünceleri. Dostoyevski bize, (yeniden) yaratmıştır. Bunun ne / na- (1866), Budala (1868-69), Ecinniler “gelin bunlara katılın” demez. Dünya- lumsal hafıza vardır. sıl olduğunu görebilmek için hiç de (1870), Ebedi Koca (1870), Delikan- ya ve kendinize bakın, nasıl çekidü- Nedir bunlar derseniz: Çağının ruhu yan okumalara gerek yoktur, ben- lı (1875), Karamazov Kardeşler (1879- / algısı, döneminin ideolojik sorunla- zen verileceği konusunda siz de bir ce! Gene de ilk elden tanıklık birtakım 80) bir bakıma Dostoyevski’nin ede- şeyler yapın. rı, insanın duyuş / yaşayış biçimi, olu- ipuçları verebilir. biyatta “diriliş”inin birikimi taşır okur- İtirazları vardır karakterlerinin, do- Örneğin; genç eşi Anna’nın gün- şagelen tarihsel sürecin işaretleri, ya- larına… şanan mekânın ruhu / yansısı, çoklu layısıyla Dostoyevski’nin. Ama öfke- lükleri, anıları (*) bu anlamda iyi bir (*) Anna Dostoyevski, Fyodor Dosto- si de vardır; “bu böyle gitmemeli” dü- gözlem/tanıklık verisidir. Ama bunun anlatıcı kişiliğin kim / ne olduğu, nasıl yevski: Bir Yaşam-Anılar; Çev. M. Tah- yaşadığı, romanlarında çizilen tiplerin şüncesine hazırlar sizi. Devrimci ol- önünü Dostoyevski’nin kendi günlük- sin Yalım, 2004, Remzi Kitabevi, 351 s. (Raskolnikov, Mişkin, Stavrogin, İvan mayabilir; ama dönüştürücüdür, ha- lerini (**), mektuplarını almak kaçınıl- Anna G. Dostoyevski, Günlük, Çev. zırlayıcıdır. maz sanki! Karamazov) gerçekliğindeki hayat ve Nuri Pakdil, 2014, Edebiyat Dergisi sorunlar, bunların her birinin yansıttı- Biz bir roman okurken, genellikle Gene de Dostoyevski’nin yaşadı- Yay., 251 s. ğı zamanın ağrısını bilerek / duyarak / ğı görüş, sunduğu / yaşadığı hayat ve “tek yazar bilinci” açısında bakar, yol (**) Fyodor M. Dostoyevski, Bir Yazarın alırız. Oysa Dostoyevski bunun yeri- hissederek anlatan biri olduğunu her birindeki Dostoyevski’nin sesidir. Günlüğü: (1873-76/1881) I-II cilt, Çev. Bahtin bunu şöyle açımlar: ne, “karakter bilinci”ni taşımıştır ro- görebilmek için, öncelikle anlatıcılığı- Kayhan Yükseler, 2005, YKY., 120 s. nın iki ayrı döneminin neden niçinleri- “Dostoyevski’nin sesi, yarattığı şu ya mana. Romancının sesini arka pla- Fyodor M. Dostoyevski, Mektup- da bu karakterin sesiyle iç içe geçip na itmiştir. ni sorgulayarak bir okuma yolculuğu- lar, Çev. Salih Özer, 2013, Hece Yay., na çıkmak gerektiğini düşünürüm. Bu kaynaşır; bazılarına göre, tüm bu ide- 331 s. da ister istemez, çağının Rusyası’nın olojik seslerin kendine özgü bir sente- YANSIMA / YANSITMA BİLİNCİ nereden nereye geldiğini bilmeyi isti- zidir; bazıları da tüm bu diğer seslerin Dostoyevski ruhunda barındırdı- (***) Mihail M. Bahtin, Dostoyevski yor bizden. Dostoyevski’nin sesini bastırdığını sa- ğı çoğu şeyi romanlarına yansıtır. Ko- Poetikasının Sorunları, Çev. Cem Soy- Yapıtının içinde kalarak vunur.” (***) nusu, seçtiği kahramanlar onun ruh- demir, 2004, Metis Yay., 393 s. 8 17 Mart 2022