Katalog

‘Üç Kanatlı Masal Kuşu’ 1994 yılında aramızdan ayrılan Oğuz Tansel’in (15 Şubat 1915-30 Ekim 1994) ardından yazdığım “Üç Kanatlı Masal Kuşu”¹ başlıklı yazıma, şöyle başlamıştım: “Demek, bir kanadı masal, bir kanadı şiir, bir kanadı bilgelik... Oğuz Tansel de üç kanadını birbirinin yaratıcısı kılarak uçup gitti aramızdan.” Kendini yetiştiği yerlerin kültürel yaratı değerleriyle var etmeye çalışan, hoşgörülü, şamatalardan uzak bir yazar olduğunu bilirdim Tansel’in. Konuşurken derinlere dalar, kara camlı gözlüklerinin ardındaki bakışlarından sevda titreşimleri sızardı. Herkese öyle görünür müydü sanmam, ama benim yanımda coşkulara kapıldığı içe işleyen sesinin tınısına yansırdı... BİR KANADI MASAL Ürün Yayınları, 2021, s.271) Bana imzaladığı Üç Kızlar adlı kita- Oğuz Tansel, masallarını La bını okuyunca Anadolu’nun, çok kişi- Fontaine’de olduğu gibi bilgece öğüt- nin ayrımına varmadığı kültür topra- lerle bağlar. Aynı bilgelik şiirlerinde, ğından beslendiği anlaşılıyordu. eleştiriye dönüşür. Toplumsal konuları Anadolu insanının ağzından araş- işlese de, bunu argo sözcüklerle vu- tırarak dinlediği yabancı izi taşıma- rucu hale getirse de, şiirlerini masal- yan masalları Az Gittik Uz Gittik adı al- larda yarattığı havayı yansıtacak kıva- tında bir araya getiren Pertev Nai- mı bulduğunu söyleyemem. li Boratav’ın, Yunus Emre’nin şiirlerini özgün haliyle derleyen Abdülkadir Göl- KIZI PROF. DR. AYSIT TANSEL pınarlı gibi seçkin bilim insanlarının öğ- VE HALKBİLİMCİ METİN retmeni oluşu, Oğuz Tansel’i masallar TURAN’IN ÖZENLİ ÇABALARI dünyasına sokmuş olabilirdi. Oğuz Tansel’in tanıtımına yönelik Tansel onunla da kalmamış, Wolf- Üç Kanatlı Masal Kuşu, kızı Prof. Dr. ram Eberhard’ın Typen Türkischer Aysıt Tansel’in çok yanlı girişimleri- Volksmarchen (Türk Masal Tipleri nin, halkbiliminin yetkin uzmanı Metin Kataloğu) adlı kitabının oluşumuna Turan’ın özenli çabalarının ürünüdür. araştırmacı olarak katılmış, böylece Aysıt Tansel bununla da kalmadı, ba- doğduğu toprağa karşı görevini basının adına ödül de koydu. yerine getirmiştir. Oysa sanatçılara, bilim insanlarına, Masal kültürü söz konusu olun- yazarlara yönelik kitaplar, kuşaktan ca, yalnızca Avrupa’nın değil, dün- kuşağa kültür geçişimi sağladığından ya çocuklarının da anlatı kaynağı olan bu iş geniş ölçüde Kültür Bakanlığı’na masallara verdikleri emekle Wilhelm düşse de özellikle şu günlerde bakan- Grimm Kardeşler’in dev girişimleri rin açıklandığı Tarama Sözlüğü hazır- dığı Masal Kitaplarında Yer Alan Söz- lığın bu yolda bir etkinliği yok. de anılmalıdır. lanmıştır. varlığı Öğelerinin İncelenmesi” başlık- Önlerine engeller çıkarılmasına kar- Böylece yüzyıllarca yabancı diller lı yazıyı okumalıdırlar: (Üç Kanatlı Ma- OĞUZ TANSEL’İN BARIŞ şın yılmadan derlemelerini sürdüren boyunduruğunda kalan dilimize geli- sal Kuşu: Oğuz Tansel / Ürün Yayınları ÖZLEMİYLE YAZDIĞI DİZELER... o iki kardeş, Alman kültür birikimleri- şim yolları açılmıştır. / 2021 / s. 273-287) İyisi mi, savaş borazanlarının öttüğü ne yönelik 600 bini aşkın belgeye ula- bir ortamda Oğuz Tansel’in barış öz- Oğuz Tansel’in masalları bu devrim- şarak, 1984 yılında, Alman dilinin kök sel atılımın ürünüdür. BİR KANADI ŞİİR lemiyle yazdığı şu dizelerle içimizdeki kültürü sayılan 32 ciltlik Deutsches Tansel, masalları alışılmış kalıplarıy- Tansel, şiirini masal öğeleriyle ya- umut ışığını söndürmemeye çalışalım: Wörterbuch’u (Alman Dili Sözlüğü) la aktarmamış, kalıplaşmış masal an- ratmaya çalışmıştır. Şiirini ayakta “Halk dört duvar cenderede,/ Düşü- hazırlamaya koyulmuşlardır. nür mü özgürlüğü karın zil/ Gözlerim- latımını aşarak, alışılmış o anlatı dilin- tutan, ondaki ironi gücü, masalsı söy- Bitirmeye onların ömrü yetmemiş, de kendi dilini yaratarak bir yeniliğe lemdir. de güvercin kanadı,/ Uzatır düşsü du- ancak 1961 yılında tamamlanmıştır de adını yazdırmıştır. Salâh Birsel, belki kendi şiirine ben- yargalarını;/ Kendi kendilerini görür- sözlük. Sözlükler öyle bırakılmamış, Kendi dilini yaratmayan bir yazar, zettiğinden, Tansel’in masalsı söyle- ler./ Işıklanıverir yollar bir gün:/ birden dildeki gelişimler izlenerek her baskı- yıkılır kara duvarlar./ Her varlık yeri- kendine istediği hızı veremez. Masal- mini vurgulamak amacıyla, “sözde ay- sına yeni sözcükler ekleniyor. da olsun şiirde olsun, Tansel’i başarı- dınları, gakgakçıları, hoş başlı finoları, ni alır,/ Çalışan bilekler isteyince:/ He- ya erdiren geleneksel dilden yararla- vardan yoktan habersiz olanları” anla- le de sevi dolu yürekler,/ Barış yazılır TANSEL’İN MASALLARI narak kendi dilini yaratmak olmuştur. tan şiirini alıntılıyor: gökyüzüne;/ Barış olmalı evren./ Doğ- DEVRİMSEL ATILIMIN Ağıtlardaki içli havaları, söylence- “Koyun bakışlı çatal dilli/ Sözde ay- mak da ölmek de, dostlukla/ Var ol- ÜRÜNÜDÜR! lerdeki akıcılığı, şiirdeki söylem ritmini dın oğlu aydın/ Kepçe kepçe karıştı- manın soylu yasası:/ Barış, Sevi, Ba- Atatürk’ün dil devrimleri bilimsel bir yaratmak kendi dilini yaratan sanatçı- rır ortalığı/ Sade suya tirit düşünceleri/ rış, Sevi, Barış...” yol izler. Önce sözcükler bir araya ge- tirilip tanımlanmasının yapıldığı Türk- lara özgüdür. Bu, anlatının temel öğe- Kazanı yalan kaynar/ Gündüzü gece si olan üslup. eder kuş beyni/ İsterse öküz altına bu- ¹ Kitaba 1996’daki ilk basımından çe Sözlük hazırlıklarına girişilmiştir. Yazarın dil dünyasını merak eden- zağı kor/ Fil doğurtur karıncaya/ 2021’deki basımına, yazımın başlığını Ardından halk ağzından derlenen sözcüklerden oluşan Derleme Söz- ler, Sedat Sever-Sedat Karagül ortak Aydın oğlu aydın/ Karga oğlu karga” koyan değerbilir Metin Turan’a teşek- lüğü, eski kitaplarda geçen terimle- yazısı “Oğuz Tansel’in Derleyip Yaz- (Üç Kanatlı Masal Kuşu: Oğuz Tansel, kürlerimi sunuyorum. n 17 Mart 2022 4