Katalog

yıllarındaki duruma geri dönüldüğünü söy- Puşkin’in kullandığı ‘küçük Rus’ yani Ma- loros sözünün kökeni 14. yüzyılda Kons- lüyor ve ülke bir bakıma yeniden Maloros- ya olmaya davet ediliyor. tantinopolis patriğinin Rus dini bölgelerini ayırmak için kullandığı terimlere dayanıyor. Gogol’ün ilk Dikanka öyküsünün başın- da dediği gibi: “Küçük Rusya’da yaz günü Rusya Çarlığı bunu 17. yüzyılda kullan- maya başlamış ve 1654’te Kozakların Rus ne de keyifli, ne de görkemlidir!” tabiyetini kabul etmesinden sonra, Rus çar- larının unvanı “Büyük, Küçük ve Beyaz, bü- SİNEMAYA UYARLANAN TARAS BULBALAR... tün Rusların Egemeni” diye anılır olmuş. Beyaz Rus günümüzün Belarus bölgesi, 1952’de yüzüncü ölüm yıldönümünde, Sov- yetlerde heykelleri dikilen, gerçekçi ve halk- Küçük Rus’sa Litvanya ve günümüz Ukray- na’sını karşılıyor. Gogol zamanında var ol- çı bir yazar, Taras Bulba’da yurtseverliğini sergilemiş bir yazar olarak övülen Gogol için mayan Ukrayna, 1917 Devrimi’nden sonra bir ulusal sınır içine toplanınca, Maloros ifa- bir konuşma yapan yazar Katayev, günümüz- de Gogol’ün yalancı müfettişinin Voice of desi de arkaik, küçültücü bir anlam kazandı. Batılı güçlerin de fiilen karıştığı 1917- America radyosunda, ölü can toplayıcısı Çiçi- kov’unun Wall Street’te, general Sobakeviç’in 1922 Rusya İç Savaşı büyük ölçüde Ma- loros toprakları üzerinde, çok taraflı çatış- Pentagon’da olduğunu söylüyordu. Buna yanıtmış gibi, Hollywood 1962’de malarla yaşandığı için Sovyet Ukrayna’sı gergin bir miras üzerine kuruldu. Taras Bulba’yı sinemaya, metnin 1835 ha- line bağlı kalarak uyarladı. 1930’larda bu topraklarda yaşanan yo- ğun kolektifleştirme, Ukraynacada Holo- Sovyet sonrasında, Turuncu Devrim’in ar- dından, 2009’da Rus Kültür Bakanlığı ya- domor, yani kıtlıkla öldürme diye anılan, iddialara göre milyonlarca insanın öldüğü zarın yüzüncü doğum yıldönümü için Taras Bulba’yı sinemaya yeniden uyarladı. bir açlığa yol açtı. Derken 1939-40 yıllarında Sovyet- Ukrayna’da çekilen ve eserin 1842 hali- ne sadık kalan film Ruslarla Ukraynalıların ler ele geçirdikleri bazı bölgelerle Ukray- öyküleri de kaleme aldı. Gogol’ün tarih Gogol, Puşkin’in anlattığı bir hikâyeden na topraklarını genişlettiler, ama bu kez kopmaz birlikteliğinin bir propagandası ola- bölümünün başına geçme hevesi tesadüfi yola çıkarak Müfettiş adlı oyunu ortaya çı- rak eleştirildi. dünya savaşı sırasındaki Nazi işgali de değildi; lisede hayranlık duyduğu ve artık kardı ve oyun Petersburg seyircilerini gül- Ukrayna’ya çok çelişkili bir miras bırak- desteğini aldığı Puşkin 1831’de Rusya’nın mekten kırdı geçirdi. Oyunun sansürden TARAS BULBA’NIN ÜRKÜTÜCÜ tı çünkü bazı bölgeler Ukrayna genelinde resmi tarihçisi olarak atanmış ve çarlık ar- geçmesi kolay olmamıştı çünkü Rusya’nın büyük yıkım yapan Nazileri desteklemişti KEHANETİ: “BEKLEYİN, şivlerinde araştırma yapmaya başlamıştı. o tuhaf, bütün halkı sınıflandıran bürokra- GÜN GELECEK...” ve Ukrayna’da çok ağır bir Yahudi katlia- Gogol de kendine böyle bir konumu tik-askeri rütbe-unvan sistemini alaya alı- mı yapıldığı için bu büyük bir sorundu. Filmin sonunda, romanda olduğu gibi dire- uygun görmüş olmalı. Diğer yandan, bu yordu. Puşkin o sırada hayatının kötü bir ğe bağlanan Taras Bulba yakılıyor ve alev- Buna rağmen Sovyet zaferi Ukrayna’nın tam da aydınların halkların tarihine ilgi dönemindeydi ve Gogol’ün bu başarılarına sınırlarının genişlemesine ve Milletler ler arasından haykırıyor: “Bekleyin, gün ge- gösterdiği ve ulusal bağımsızlık arzula- sevinmiş gibi görünmüyordu. lecek, gün gelecek ve Ortodoks Rus inancı- Cemiyeti’nde SSCB’nin yanında Belarus rını desteklediği bir dönemdi. ve Ukrayna’nın da bağımsız temsil edil- nın ne olduğunu öğreneceksiniz! Şimdi bi- PUŞKİN’İN ‘ÖLÜ CANLAR’ le yakın ve uzak halklar hissediyor: Çarları mesine yol açtı. Bu tuhaf bir şekilde 1654 DİKANKA’NIN HAYATI VE TEPKİSİ: “KURNAZ ‘KÜÇÜK ortaklığına benziyordu ve zaten 1953’te Rus topraklarından çıkacak ve dünyada ona MASALLARIYLA UKRAYNA RUS’ GOGOL, BENİM KONUMU boyun eğmeyecek hiçbir güç olmayacak!” Stalin’in ölümünden sonra onun Ruslaştır- KİMLİĞİNİN OLUŞUMUNA KULLANDI!” Gogol ona Ekim 1835’te, “Ölü KATKILARI... Puşkin Yunanistan’ın bağımsızlığı- Canlar’ı yazmaya başladım. Konu çok uzun bir romana yayılacak ve nı destekliyor, eserlerinde Rus masalla- rını ve folklorunu ele alıyordu. Gogol de sanırım, aşırı gülünç olacak” diye yazdığı ve gelip bazı bölümleri oku- Dikanka’nın hayatını ve masallarını edebi- yata taşıyarak Ukrayna kimliğinin oluşu- duğu zaman pek bir coşkuyla karşı- lamamış ve bir rivayete göre karısı- muna katkıda bulunuyordu. Ama çarlık ordusuyla 1825’te na, “Dilim düşmanım benim. Kurnaz ‘küçük Rus’ Gogol, benim konumu Kafkaslar’dan Erzurum’a inerken o top- raklarda İncil’i yaymak gerektiğini yazan kullandı” demişti. Puşkin Ocak 1837’de, aile onurunu Puşkin de Taras Bulba’da Ortodoks Ko- korumak üzere girdiği düelloda haya- zaklarla Katolik Lehler arasındaki çatış- tını kaybederken, Gogol Paris-İtalya maları anlatan Gogol de kendi kimliklerini arasında romanı yazıyordu. kesin sınırlarla çizmiş değildir. 1842’de yayımlanan Ölü Canlar Taras Bulba’yı 1835’te yayımladığında hi- ona ölümsüzlüğü getirdi, ama Gogol kaye, bir Leh kızına âşık olup din değiştiren eserin konusunu Puşkin’den aldığı- Andrey’in ölümü ve babası Bulba’nın acısıy- nı ancak 1847’de yazdığı Bir Yazarın la bitiyordu. 1842’de tekrar elden geçirilen İtirafları’nda söylemiştir. hikâyede milli karakterler daha öne çıkarıl- Trajik bir dengesizlik vardı: Puş- dı, eser Bulba’nın yakılmasıyla sona erdi. kin yurtdışına çıkmayı hep istemiş, ‘GOGOL’ÜN TARAS ma politikasının bir parçası olarak tanım- ama çarın yasağı yüzünden çıkamamış, bir GOGOL: ‘RUHUMUN BULBA’SINDAN ÇIKTIK landı. Ama yine de 1954’te Kırım, Sovyet Fransız subay tarafından öldürülmüştü; UKRAYNALI MI RUS MU HEPİMİZ!’ Rusya tarafından Ukrayna’ya verildi. ‘küçük Rus’sa o sırada Paris’te, onun ko- OLDUĞUNU BİLMİYORUM!’ Bazı çevirmenlerin Gogol’ü Ukraynaca- 1991’de Ukrayna’nın bağımsızlığını, nusuyla romanını yazıyordu. Gogol 1844’te, “Ruhumun Ukraynalı mı ya çevirip yayımlarken “yüce Rus toprak- halk oylamasıyla ilan eden ilk ülkelerden Teşbihte hata olmaz: Rus yönetiminin Rus mu olduğunu bilmiyorum” diyordu. Ar- ları” dediği yerleri “yüce Ukrayna top- biri olmasına, bir bakıma Malosovyet ol- Ukrayna’ya müdahale kararı yüzünden Rus tık Puşkin gibi o da Rus kimliğinin çelişkili maktan çıkıp Ukrayna olmasına dek süreç rakları” diye değiştirdiği söyleniyordu; bu kültür ürünlerinin Batı’da yasaklanmasını ve karakterini uluslararası düzeye taşımış, Rus böyle devam etti. kısmı nasıl uyarlamışlar acaba? Ukrayna Kitap Enstitüsü’nün talebiyle Frank- edebiyatının bir temsilcisi olmuş durumdaydı. Şimdi, Rus askerlerinin tarih boyun- furt Kitap Fuarı’nın Rus yayıncı ve yazarları PUTİN’İN RUSYA-UKRAYNA Fakat Gogol’ü Rus edebiyatının merke- ca kim bilir kaçıncı kez yeniden Ukrayna dışlamasını hatırlatan bir şeyler var burada. zine oturtacak ve uluslararası şöhrete ta- İLİŞKİSİ KONULU MAKALESİ topraklarına girdiği bugünlerde, bu sözler VE GELİNEN NOKTA! şıyacak olan hikâyeler, aslında konularını ürkütücü bir kehanet gibi okunuyor. GOGOL: ‘RUSYA NEREYE Puşkin’den alan eserlerdir: Burun, Müfet- Putin’in Temmuz 2021’de yayımladığı, Palto öyküsü tam da Gogol’ün Taras tiş ve Ölü Canlar. GİDİYORSUN?’ Rusya-Ukrayna ilişkisi konulu makalesi bü- Bulba’yı bu şekilde değiştirdiği 1842’de Gogol’ün Rusya’yı bu romanda Nasıl yaratıldığı hâlâ bir esrar konusu tün bunların ardından bugün Ukrayna’nın yayınlanmıştı; artık sinik bir tavırla, olan Burun’u bizzat Puşkin, 1836’da Çağ- “troyka”ya (yan yana koşulan üç atın çek- Rusya’yla tarihsel bağını koparıp Avrupa “Gogol’ün Taras Bulba’sından çıktık he- tiği ayaklı bir kızak) benzettiğini, “Rusya pimiz” diye şaka yapabiliriz, gülmesek bi- daş adlı kendi dergisinde yayımladı. Birliği ve NATO’ya yönelmesinin tarihsel Yine o yıl, yazdığı Düğün ve Kumarbaz- nereye gidiyorsun? Yanıt ver. Yanıt yok” bağları koparmak anlamına geldiğini, bir le dünyanın geri dönülmez bir şekilde geri dediğini de hatırlamak lazım. döndüğünü kabul etmek şart. n lar adlı iki tiyatro oyununu yarım bırakan bakıma İç Savaş ya da İkinci Dünya Savaşı 12 17 Mart 2022