Katalog

Bilimkurguda Jules Verne’lerin vazgeçilmezliği üzerine... Bizde Tanzimat dönemiyle başlayan modernleşme süreci çocuk edebiyatını etkilemiş ve bir aydın hareketi olarak başlayan süreçte çocuk edebiyatı fazlasıyla önemsenmiştir. Ancak edebiyat dizgesinde çocuk edebiyatı ürünü bulunmadığı için çeviriden yararlanılmış ve bu konuda oldukça öncü çalışmalar gerçekleşmiştir. Bu çalışmaların önemli bir bölümü bilimkurgu metinler üzerinedir ve bu dikkat çekicidir, çünkü 1860 larda başlayan bu süreç varlığını hâlâ değişmeksizin sürdürmektedir. “Çocuk, yetişkinlerin tışılması gereken konu bilim nesnesi değil, hayatın ve dediğimizde salt fen bilimleri- edebiyatın öznesidir.” nin anlaşılması tehlikesidir ki N. Neydim bazı fen bilimciler, sosyal bi- limleri bilim alanı olarak kabul anzimat döneminde ilk etmezler. çevirilerin Batı’daki Ço- Yaşamı salt fen bilimleri göz- T cuk Edebiyatı’nda da ilk lüğüyle görmeye başladığınız ürünler olan Robinson Cruseau zaman insanı ve onun anlamı- ve Gulliver’in seyahatnameleri nı salt sayısallık ya da canlı tür- lerinden biri olarak basitçe ta- olması bu konuda Batı’yla bir koşutluk sağlama çabası ola- nımlama zorunluluğu ortaya çı- rak algılanabilir. kar ki bu, o zaman nasıl bir etik Ayrıca okuma kültürünü ar- anlayış içerecektir bunu tartış- tırmak için öykü kitaplarının mak gerekir. Oysa sosyal bi- yanı sıra bilimsel merakı can- limler, insanı tanımlayarak fen landırmak ve çocukları bilime bilimlerine de anlam katmak- tadır. Bilimkurgu insanın keş- yöneltebilmek için Jules Ver- ne’lerin çevrilmesi de önemli fetme tutkusunu yansıtır ve el- bette insanidir… çaba olarak düşünülebilir. Bu çabanın boşa gitmediği ve önemli ölçüde Mehmet Emin tarafından çevrilmiştir. JULES VERNE HER DÖNEM KLASİK OLMUŞTUR Avrupa kültürüne ve sanayileşmesine ve aydın- başarıya ulaştığını söylemek mümkündür. Özellikle Sözünü ettiğimiz kitaplar, sonraki dönemde de lanma sürecine artan ilginin somut belirtileri olan Jules Verne çevirileri çocukların hem bilimsel en çok okunan ve okunması tavsiye edilen kitap- düş gücünü artırmış, hem de bilime yönelmelerini bu eserlerin yayımlanması, toplumda yeni bir kül- lar olmuşlardır. türün oluşturulması ve bu kültürle yetişmiş kuşak- sağlamıştır. “Klasikler” olarak tanımlanan listede hangi dönem- Modern Türk edebiyatı XIX. yüzyılın ikinci yarı- ların yaratılması çabasıdır. de olursa olsun hep baş sıralarda yer almışlardır. Tarihsel sürece baktığımızda Aydınlanma hareke- sında, Tanzimat döneminde, Avrupa ve özellikle Geçmiş dönemde ihtilaller de bazı çocuk kitap- Fransız kültürü etkisiyle doğmuş, o dönemde yapı- tinin başladığı Tanzimat döneminde çocuk ve çocuk larını yasaklarken bu kitaplara dokunmamışlar, ak- lan çeviriler başlıca etki aracı olarak çok önemli bir eğitimi Aydınlanma felsefesine uygun olarak ele alın- sine okunması konusunda teşvik edici olmuşlardır. mış ve bu alanda temel anlayışta büyük değişimler rol oynamışlardır. Bundan başka Tanzimat’tan beri Yakın geçmişe baktığımızda yine bu kitaplar 100 süregelen çeviri etkinliğinin Cumhuriyet’ten sonraki gerçekleşmiştir. Öncelikle o güne dek var olmayan Temel Eser listesinde yer almışlardır. ve Aydınlanmanın bir ürünü olarak ortaya çıkan ço- çağdaş edebiyatımızı da canlandırmaya devam et- Hiç kuşkusuz bu kitapların işlevi olarak belirlenen tiğine dair pek çok gösterge vardır. Aynı şeyleri çe- cuk edebiyatı kurulmaya çalışılmış ve bu konuda çe- şey onların çocuğu bilime yöneltmesi olarak düşü- viri çocuk edebiyatı için de söylemek mümkündür. viriler önemli bir işlevi yerine getirmişlerdir. nülmesidir. Ergen ve genç hedef kitlesi düşünüldü- ÇEVİRİ SÜREÇLERİ VE VERNE’İN İŞLEVSELLİĞİNİ GÖSTEREN ğünde bu işlevin önemli bir şekilde yerine geldiğini ÇEVİRMENLERİN ÖNCÜLÜĞÜ BİR ÖRNEK düşünebiliriz. Ayrıca bu kitlenin daha sorgulayıcı ol- Çevrilen kitaplara bakıldığında Batı’nın yaşadı- Bu konuda en somut örneklerden biri Prof. Dr. malarını sağlayacak çağdaş bilim kurgu metinlerinden ğı gelişim sürecinin biraz geç de olsa bizde de ya- Celal Şengör’ün Cumhuriyet Bilim Teknik ekinde de uzak tutuluyor olması da önemli gibi görünüyor. yazdığı bir yazıdır. Şengör bu yazısında kendisi- şandığını görmek mümkündür. GÜNÜMÜZ BİLİMKURGU YAZARLARI VE FARKI Batı’da 1719’da yayımlanan, Daniel Defoe’nin Ro- ni bilime yönelten en önemli etkenin Jules Verne’in Günümüzde bilimkurgu alanı bilimdeki gelişme- kitapları olduğunu söylemektedir. binson Cruseou romanı bizde 1864’te Ahmet Lütfi çe- lerle birlikte çok ötelere gitmiş olsa da toplum- virisiyle Hikaye-i Robinson adıyla yayımlanır. 1726’da “Jeoloji bilimiyle Arzın Merkezine Seyahat adlı ro- sal bellekte ve piyasada bu kitapların hâlâ varlığını Jonathan Swift’in Gulliver romanı da 1872’de Mah- manı sayesinde tanıştığım Jules Verne de benim sürdürmesi okur sadakati mi yoksa kolaycılık ola- mud Nedim tarafından çevrilir ve Gulliver Nam Mü- doğumumdan tam 50 yıl önce,24 Mart 1905’te öl- rak mı tanımlanır bilemiyorum. ellifin Seyahatnamesi adıyla yayımlanır. müş. Jules Verne’in burada benim tarafımdan et- Oysa Asimov’dan, Wells, Le Guin, Bradbury, raflıca tanıtılmaya ihtiyacı yok. ‘Seni eserlerinde en Çeviri çocuk edebiyatının bu iki kitapla başlama- Huxley’e uzanan yelpazede sayısız bilimkurgu ve sı Batı’daki aydınlanma sürecinin çeviri yoluyla bize çok ne etkiledi?’ diye sorarsanız, Verne’in insan onu içeren distopik romanlar yazılmasına ve üstelik yansıması olarak algılanabilir. zekâsına, insan yeteneklerine, bilime ve bunlar sa- Bu dönemde Jules Verne’nin kitapları da yesinde hiç duraksamadan sürecek bir ilerlemeye bu romanların toplumsal sorunları yansıtan roman- lar olmasına rağmen yoluna devam etmesi Ver- yayımlanır. Gizli Ada (1869), Seksen Günde duyduğu inançtır diyebilirim.” (bkz.Şengör, Cum- huriyet Bilim Teknik sayı 679, s. 5) ne romanlarının gücünü mü gösteriyor, yoksa eği- Devrialem (1889), İki Sene Mektep Tatili (1891) Ahmet Ihsan Tokgöz çevirileridir. Merkezi Arza Bilimkurgunun yönlendirici etkisinin varlığı red- tim sistemindeki yeniliklerden uzak durma geleneği Seyahat (1885), Beş Hafta Balon ile Seyahat (1888) dedilmez bir gerçektir. Ancak burada öncelikle tar- mi? Baskın konumda bunu sorgulamak gerekir. n 18 27 Ekim 2022