Katalog

ATİLLA CEMAL EŞEN’DEN ‘Dinlerin Sınıfsal Kökeni ve Din Üzerinden Siyaset’ Atilla Cemal Eşen, Berfin Yayınları tarafından yayımlanan yeni kitabında, dinler tarihini sınıfsal açıdan mercek altına alıyor. Yazar, dinlerin sınıfsal kökenini incelerken tek tanrılı dinler Musevilik, Hıristiyanlık ve İslamiyet’in arka planlarını, birçok putperest pagan inancıyla ilişkilerini, Gnostisizm, Kabala öğretisi, Luvileri, Essenlileri, Katharları ele alıp; İslamiyet’le ilgili Şeyh Şeyh Bedreddin, Mazdekiler, Karmatiler, Hallacı Mansur, Hasan Sabbah, Farabi, İbn-i Sina, İbn-i Haldun gibi muhalif akımları ve önemli kişileri okuyucuya sunuyor. iktisadi çıkarlara sa- Yazar, dinlerin sınıfsal kökenini inceler- nemde yazılmaya başlandı: hip sınıfların kendile- ken tek tanrılı dinler Musevilik, Hıristiyan- “Yaradan’ın tanımı: Yaradan ve yara- rini ve toplumu kısır lık ve İslamiyet’in arka planlarını, birçok tılan aynıdır, birdir. Varoluşu Yaradan bir mücadelenin için- putperest pagan inancıyla ilişkilerini, Gnosti- ve yaratılan olarak ayırmak, ikilik yarat- de eritip bitirmemele- sizm, Kabala öğretisi, Luviler’i, Essenliler’i, maktır. İnsan da dahil, yaratılmış olan ri için görünüşte top- Katharlar’ı ele alıp; İslamiyet’le ilgili Şeyh her şey, tek olan Yaradan’ın dışında değil lumun üstünde yer alan, çatışmayı hafif- Şeyh Bedreddin, Mazdekiler, Karmatiler, içindedir. En büyük, en küçükte gizlidir. OKAN GÖKAY EMGENGİL letmesi, düzen sınırları içinde tutması ge- Hallacı Mansur, Hasan Sabbah, Farabi, Mevlana da bunu Alem-i Asğar reken bir güç gereksinmesi kendini kabul İbn-i Sina, İbn-i Haldun gibi muhalif akım- olsan bile Alem-i Ekber’i temsil edersin ettirir. İşte toplumdan doğan ama onun ları ve önemli kişileri okuyucuya sunuyor. sözüyle ifade etmiştir. İslam tasavvufun- BAŞLANGIÇTA TANRIÇA VARDI! üstünde yer alan ve gitgide yabancılaşan da Vahdet-i Vücut olarak bilinen, Hallac-ı Başlangıçta “Tanrıça” vardı. Toplumun bu güç devlettir.” ŞEYH BEDREDDİN Mansur tarafından Ene-l Hak sözleriyle hem komünal hem de eşitlikçi olduğu Dinler tarihi ile ilgili birçok bilmediğimiz özetlenen bu inanç, Alevi felsefesinin anaerkil çağda, ne iktisadi ve siyasi ege- TEK TANRICILIK! bilgileri bu kitaptan öğreniyoruz. Bu bölü- özünü teşkil eder.” menlik, ne dinsel ayrıcalık, ne de hak ve Eşen, Engels’in bu cümlelerinden me bir göz attığımızda kısaca şunları görü- yetki kavramı yoktu. yola çıkarak kitabının Tek Tanrılı Dinle- yoruz: İslam coğrafyasında, dinsel temelli SINIFSIZ TOPLUM VE DEVLET! Tarım ve çiftçilikle başlayan yerleşik rin Doğuşu bölümünde şu önemli sapta- sosyalist ayaklanmaların içinde en bilineni Atilla Cemal Eşen, Son Söz’de, Lenin’in Din düzene geçerken, üretimi düzenleyen malarda bulunuyor: “Üç bin XV. yüzyılın başındaki Şeyh Üzerine yapıtından şu alıntılara yer veriyor: yönetici, rahip ve zanaatkârlardan oluşan yıl önce insanlar 35 bin tan- Bedreddin hareketidir: sınıflar ortaya çıkmaya başladı. “Lenin’in yazdıklarından temel karşıtlık rıya tapıyorlardı. “Şeyh Bedreddin, deiz- Anaerkil toplum yerini ataerkil topluma olarak sınıf karşıtlığını gördüğü, mücade- Tüm tanrıların bir Tanrı me kapı aralamakla kal- bıraktı. İlerleyen dönemlerde tüccar sını- lenin temeline dini görüşlerdeki ayrılığı de- kavramında birleştirilmesiy- mayıp, deizmi hayata geçi- fının ortaya çıkmasıyla “Tanrı”, “Tanrı- ğil, sınıf mücadelesini koyduğunu anlıyoruz. le tek tanrılı dinlerin doğ- ren bir düşünürdür. Şeyh Kral” gibi kavramlar, bireysel ve sosyal Zaten bir sosyalist için temel çatışma ması bu dönemde oldu. Bedreddin’in mezhep fark- hayata hükmetti. sömüren ve sömürülen çatışmasıdır, Tüm ruhların tek bir ruha lılıklarını nesnel olarak or- Sömürünün esas olmasıyla egemen sı- diğer bütün ayrımlar bu çatışmanın bağlı olduğu fikri, tüm tanrı- tadan kaldıracak bağdaş- nıflar; kadın, özel hayat, düşünce ve bilim doğurduğu sonuçlardır. Proleterleri din- ların da tek bir Tanrı’ya bağlı tırmacı (senkretik) sistemi üzerinde tahakkümlerini meşrulaştırdılar. dar-dindar olmayan diye ayırmak sınıfsal olduğu fikrini doğurdu. Böyle- İslam’la sınırlı değildir. Çok tanrılar ilk olarak Yahudiliğin ataerkil hareketi bölmek ve egemen güçlerin ce tek tanrıcılık ortaya çıktı... Onun felsefesi, Hıristiyanlı- anlayışında tek tanrılara dönüştü. çıkarlarına hizmet etmektir. Tanrılar arasındaki hiye- ğa ve Museviliği de kapsar, bu Marks ve Engels ‘Komünist Parti rarşik yapı, köleci toplum dinler arasındaki ortak nokta- ORTAÇAĞ’DA SINIF SAVAŞLARI Manifestosu’nda, ‘Devrimlerin ve karşı- düzeyindeki köle-efendi iliş- ları öne çıkarır. Bu bağdaştır- Bu bağlamda, Atilla Cemal Eşen, Din- devrimlerin tarihi sınıf mücadelesinin ta- kisinin yani sınıflı toplumun macılığa izin veren, tasavvuf lerin Sınıfsal Kökeni ve Din Üzerinden rihidir’ derler. Bu nedenle birinci planda yansımasıydı. felsefesinin Vahdet-i Vücut önermesidir.” Siyaset’te, dinler tarihini sınıfsal açıdan önemli olan bir proleterin dini inancı de- Toplayıcı-avcı komünal toplumlarda tüm Karmatiler, İslam Komüncüleri olarak mercek altına alıyor. ğil, sınıf bilincine sahip olup olmadığıdır. varlıkların özünde olan ruhlar, sınıflı top- adlandırılıyor: Giriş bölümünde Engels’in Ortaçağ’da- Hatta din adamları içinde bile devrimci lumların ortaya çıkmasıyla, egemen sınıf- “Karmatiler, İslam dininin getirdiği ibadet ki sınıf savaşlarına ilişkin görüşlerinin mücadelenin saflarına katılacaklar lar tarafından dünyadan ayrı, boyun eğ- kurallarının, insanları mutlu etmeye yetme- altı çiziliyor: “Ortaçağ, felsefe, politika olabilir, onları dışlamak yerine mücadele- meyenleri cehennemde cezalandıran, itaat diğine inanıyorlardı. Karmatilikte din anla- hukuk gibi ideolojinin tüm biçimlerini ye katmak için çaba gösterilmelidir.” edip acı çekenleri de cennetle ödüllendiren yışı Kur’an’ın yorumundan kaynaklanırdı. teolojiye bağlıyor. Yığınların duygu Yazar, kitabına son noktayı sınıfsız top- bir Tanrı’ya dönüştürüldü. Bu yorum, sözcüklerin gizli anlamlarını dünyaları yalnızca dinsel gıdalarla lumun kuruluşunda devletin ortadan kalk- Çalışan ve ezilen halk yığınları kullar, açıklamaya, görünüşle yetinmemeye da- besleniyordu; bu bakımdan da yığınlara ma sürecini imleyerek koyuyor: efendilerin efendisi krallar da Tanrı’nın yanırdı. İnsan, şeriatın koyduğu kurallara kendi çıkarları ancak dinsel kılık “Üretim araçlarının kamulaştırılması, altında gösterilebilirdi.” yeryüzündeki temsilcisi Tanrı-Krallar oldu- uymakla Müslüman olamayacağı gibi, iyi kapitalist sistemden kalan artıkların or- lar. Tek tanrılı dinler bu ihtiyaçtan doğdu.” ve mutlu da olamazdı, içi arınamazdı.” tadan kaldırılması, işçi sınıfının yönetimi DEVLETLEŞME SÜRECİ Eşen’in Dinlerin Sınıfsal Kökeni ve Din ele alacak kadar yetkinleştirilmesi, karşı- Engels, Ailenin, Özel Mülkiyetin ve Üzerinden Siyaset kitabındaki tek tanrı- TARİHTEN SAKLANAN LUVİLER! lı dinlerin doğuşuna ilişkin bu saptaması Gelelim Luviler’in inançlarına. devrimci güçlerle mücadele edilmesi çok Devletin Kökeni eserinde devletleşme sürecini de şu şekilde açıklıyor: “Karşıt meselenin özüdür. Adeta tarihten saklanan Luviler son dö- önemli bir süreçtir.” n 16 30 Eylül 2021