Katalog

DOĞUMUNUN 140. YILINDA STEFAN ZWEIG (28 KASIM 1881 - 22 ŞUBAT 1942) Savaş karşıtı, insancıl yazar: Zweig 20. yüzyılın en insancıl yazarı Stefan Zweig 140 yaşında. O hep güncel. İnsan ve yazar olarak özgürlüğüne düşkündü. “Savaşlardan nefret ederim” derdi. “Savaşlar yüz binlerce çocuğu öksüz bırakır. Kaba kuvvet insanların iç dünyasına hiçbir zaman huzur getirmez.” Bir yandan politik davranışlarıyla politi- için utanç duyacak!” diye yazar. satırları yazar: “Burada Avrupa’yı unutabi- AHMET ARPAD kacılara karşı düşün savaşı veriyor, bir yan- Stefan Zweig’ın 18 Nisan 1933 tarihli lirsem, evimi, kitaplarımı ve her şeyimi yi- dan da yeni eserler yaratıyordu. Yirminci yanıt mektubundaki görüşleri şöyledir: tirdiğimi aklımdan çıkarabilirsem, üne ve tefan Zweig, 1881 yılının 28 Ka- yüzyıl nuvel edebiyatına damgasını vurduğu “Söylenenlere karşı çıkmak artık müm- başarıya boş verebilirsem, Avrupa’da in- sım günü Viyana’da doğdu. Baba- Amok Koşucusu yapıtını o günlerde yazdı. kün değil, çünkü yalan kanatlarını öylesine sanlar açlık ve yoksulluk içinde kıvranırken sı, Avusturya’nın Moravia eyaletin- Stefan Zweig’ın yapıtları artık büyük açmış ki gerçekler dışlanıyor, yalanın aktı- bu Tanrı bağışı ülkede yaşayabilmek izni- Sden Viyana’ya yerleşmiş bir teks- ilgi görüyor, yeni baskıları yapılıyordu. ğı lağımlardan yükselen pis kokuları insan- ne kavuştuğumdan ötürü mutlu olurdum... til fabrikatörü idi. Ağabeyi, fabrikayı iler- Ünü hızla yayıldı, öyküleri, biyografileri, lar güzel kokular gibi içlerine çekiyor...” Avrupa’dan gelen haberler pek korkunç. de devralmak için babasının yanında yetiş- denemeleri, romanları sadece Amerika ve Thomas Mann, 24 Nisan 1933 günü Dünyanın bugüne değin görmediği dehşet- tirilirken onu Viyana Üniversitesi’ne yolla- ler dolu bir kış olacak...” dılar, felsefe okusun, aileden daha Stefan Zweig, Freud psikoanali- “kültürlü” biri çıksın diye. Üniversite yılları genç Stefan zini uyguladığı öykülerinde olay ve Zweig için özgürlük yılları oldu. kişi davranışlarını, kişilerin düşün Berlin’de kaldı bir süre, sanat ve dünyalarını, en önemsiz sayılabile- edebiyat çevreleriyle ilişkiler kurdu. cek ayrıntılara kadar işlerken yalın 1908‘de Hindistan’a kadar uzanan bir lirizm, vurucu bir gerilim sağla- bir gemi yolculuğu yaptı. 1911’de mayı ustalıkla başarır. Amerika’ya gitti, ardından Londra Anlattıkları çoğu kez onun psiko- ve Paris’te haftalar, aylar geçirdi. lojik-edebi deneyimleri, kişi olarak Romain Rolland ve Rodin’le ya- yaşadıklarıdır. Kimi eserinde karşı- kın dostluklar kurdu. Paris’in kıyı mıza çıkan alışılmamış kişilikteki in- bucağında kültür ve sanat mirasla- sanlar ise Zweig’ın gözüpek tutku- rını aradı. “O günlerde caddeler- larını kamçılayarak onu yaratıcılığa de çok dolaştım, çok şey gördüm ve sürükleyen karakterlerdir. içim içime sığmayarak çok araştır- O yapıtlarında doğruya ve in- dım!” der Zweig. sancıllığa dikkatimizi çeker, kar- şıtlar arasında aracı rolünü üstle- DÜNYA SAVAŞI YILLARI nir. Okurunu inandırıcı gücüne, İç dünyasına yeni anlamlar ka- anlatımı ve diliyle ulaşır. tan ünlü Fransız düşünürü Roma- Zweig iyimserdir, o bir umut yaza- in Rolland ile yakın dostluk kur- rıdır. Özellikle öyküleriyle okuru hep du, onunla uzun yıllar mektuplaştı. yüreklendirir, ona yaşama sevincini Birinci Dünya Savaşı yıllarında giderek Avrupa’da değil Asya’da da büyük ilgi Zweig’a yanıt verir: “Siz de acılar çeki- götürür. Zweig’a göre liberal toplum düzeni bilinçlendi. “Sonsuz kurbanlarla bir zafer gördü. Çıktığı yolculuklar arttı, her ülke- yorsunuz. İnanamıyorum. Günümüzde böyle toparlanmalı, insanlar yanlışlardan dönme- kazanılsa da savaşa karşı savaşmak ge- de dostlar edindi. Avrupa kültürü yoluyla şeyleri yaşamak zorunda bırakılmamız insa- li ve böylece daha iyi yarınlara ulaşmalıy- rekir” düşüncesi kafasında oluştu. Savaş- daha iyi bir dünya amacını gerçekleştire- nın nefret duygularını doruğuna çıkarıyor.” dı. Bunu başarmak için de Avrupa aydın- lar gereksizdi. ceğine olan inancını hiç yitirmedi. ları ve sanatçıları aralarında anlaşmalı, iş- 1919’da Salzburg’a, Kapuziner Tepesi’nde NAZİLER, ANAVATANINI birliği yapmalıydı. Bütün ülkelerde gene- satın almış olduğu büyük bahçeli villasına NAZİLERİN ‘SAFKAN OLMAYAN HARİTADAN SİLDİ! raller sadece taş anıtlar olarak akıllarda kal- yerleşti. Mozart’ın doğum yeri olan yeşil- İNSANLAR’ LİSTESİNDEYDİ! Nazi yönetimi 1936’da Thomas Mann’ı dığı gün insanlar özgür ve mutlu olacaktı. ler içindeki bu kentte rahat edeceğine ina- 1933’te ise Almanya’da Nazilerin iş- Alman vatandaşlığından atınca Zweig, nıyordu. Dünya savaşının yıkıcılığını, kor- başına gelmesiyle bütün aydınlar gibi ona biraz hiciv dolu şunları yazar: NASYONAL SOSYALİZMLE kunçluğunu yakından görmüştü. Zweig’ın da düşleri karmakarışık oluver- “Resmen Alman vatandaşlığından çıka- YÜREKTEN SAVAŞTI İnsanların kurtuluşu için ortak Avrupa di. İnsanlar kamplara atılırken sokaklarda rılıp bir dünya vatandaşı olmaya hak ka- Kendini yaşamı boyunca bir Avrupa ve kültürünün kurtarılması gerekliydi. Zweig’a yığın yığın kitaplar yakıldı. zandığınız için sizi tebrik ederim!” dünya vatandaşı kabul etti, nasyonal sosya- göre liberal toplum düzeni toparlanmalı, in- Yakılan kitaplar arasında onun da eser- 13 Mart 1938’de Hitler’in Viyana’ya lizmle yürekten savaştı, barış uğruna ken- sanlar yanlışlardan dönmeli ve böylece da- leri vardı. Stefan Zweig’ın adı “safkan ol- girmesiyle anavatanı Avusturya politika dinden çok şey verdi. Stefan Zweig birey- ha iyi yarınlara ulaşmalıydı. mayan insanlar” listesinde yer aldı, eser- haritasından silindi. Yarım yüzyıl boyun- lerin, düşüncelerin, kültürlerin ve ulusların Bunun için de en başta Avrupa aydınları leri yasaklandı. Mutluluklar ve başarılarla ca kendini bir dünya yurttaşı kabul eden birbirleriyle uzlaşmasına hümanizmin ara- ve sanatçıları aralarında anlaşmalı, işbirli- dolu yaşamı sona erdi. Stefan Zweig artık “vatansız kişi”ydi. cılık etmesini sürekli hedefledi. Yaşamının ği yapmalıydı. Ona göre ülkelerde general- Tedirginlikleri giderek artıyordu. Savaşın şiddetini arttırması, Hitler’in son yılları Stefan Zweig için bir kaçıştır. ler sadece taş anıtlar olarak akıllarda kal- Alman dilinin konuşulduğu ülkelerdeki güçlenmesi onu daha çok bunalımlara so- Büstü bugün Salzburg’da, Kapuziner dığı gün insanlar özgür ve mutlu olacaktı. okurlarını zamanla yitireceğini de bili- kar. Yıllar boyu kafasından geçirdiği ve Manastırı’nın önünde düşünceli düşünceli Stefan Zweig, Avrupa’nın her yanında- yordu. Thomas Mann, 25 Şubat 1933’te, uğruna savaşım verdiği “kültür Avrupa- ki sanatçı ve yazar dostlarıyla yazıştı, on- Zweig’a yolladığı mektubunda, “Alman- sı” düşünün artık gerçekleşmeyeceğini karşıdaki villasına bakıyor. Yirminci yüz- ları sık sık ziyaret etti, evinde konuk etti, ya inanılmaz bir duruma düştü; kavramıştır. Yorgun ve bezgindir. yılın bu namuslu, insancıl ve iyi yürekli konferanslara gitti. ileride çok insan o günleri yaşadığı 17 Eylül 1941’de ilk eşi Friderike’ye şu aydın yazarı hiç yitirmedi güncelliğini. n 4 25 Kasım 2021