Katalog

bu, Atatürk döneminin diktatörlük olma- Korgeneral ve Bayındırlık Bakanı Fah- dığını gösteren birçok olaydan biri. ri Belen, Mehmet Ali Paşa’nın (Gerede) Atatürk tarafından daha önce iki kez af yeğeni Nihal Gerede ile evliydi. istemi İnönü hükümetlerince kabul edilme- miştir. Atatürk, genç Cumhuriyet’in 10. yı- İTTİHATÇI-İTİLAFÇI HUSUMETİ! lında toplumsal özgüvenin kazanıldığına ina- n Milli Mücadele yanlıları ile İstan- nıyordu. Oysa İnönü, gerici ve Cumhuriyet bul’daki saltanat hükümeti arasındaki düşmanları konusunda çok daha endişeliydi. husumet inanılmaz boyutlara ulaşırken, Osmanlı’nın son döneminde birçok Osmanlı’nın kozmopolit yönetici sınıfın- ihanete, karmaşaya şahitlik eden ve ic- da bir kimlik bunalımı olduğunun gö- ranın başındaki başbakan olarak İnönü, rüldüğünü de yazıyorsunuz. Nasıl? Cumhuriyet karşıtlarının faaliyet ve ni- Osmanlı’nın çöküş döneminde İttihatçı- yetlerinden emin değildi. lar ve İtilafçılar amansız, akıldışı, husume- Bu nedenle Cumhuriyet kazanımları te varan rekabeti -ki bugün bile süren gele- konusunda her zaman Atatürk’e göre da- neğin tohumlarıdır- Kurtuluş Savaşı’na kar- ha keskin ve köşeli bir yaklaşıma sahipti. şı konumlanmalarında ciddi rol oynamıştır. Fırsatçıların her zaman tehlike olabilece- Bunların dışında bir grup daha var ki ğine inanıyordu. Ayrıca Atatürk’ün üçün- çoğu İttihatçılar ile siyasi görüş ayrılı- cü af teklifi Celâl Bayar Hükümeti döne- ğına düşen idealistlerdir. Atatürk, İnönü, mine denk geldiği için, tarihi Bayar-İnö- Çakmak, Karabekir gibi askerlerin öncü- nü rekabetinin bir sonucu olarak da İnönü lüğünü yaptığı bu damar, özellikle İtti- ve arkadaşlarının, bu af yasasına pek de hatçıların Almanya’ya kaçmasından son- sıcak bakmadığını düşünüyorum. ra Kuvayı Milliye’nin omurgasını oluştu- ŞÜKRÜ KANDİYE ran kadrolardır. ‘150’LİK LİSTE SEMBOLİK VE Milli Mücadele karşıtlığındaki en belirle- ÖZÜNDE BİR AF YASASIDIR!’ yici husumet, İtilafçıların kişisel husume- Atatürk tarafından daha önce 2 kez af istemi İnönü ‘‘ n 28 Mayıs 1927’de kabul edilen tidir. Çoğu daha önce İttihatçı olmalarına Hükümetleri’nce kabul edilmemiştir. Atatürk, genç “150’likler Yasası”… Cumhuriyet’in karşın, özel ve siyasi nedenlerle İttihatçı- Milli Mücadele ve devrim karşıtlarıyla Cumhuriyet’in 10. yılında toplumsal özgüvenin kazanıldığına larla ters düşerek İngilizlerin desteklediği yaptığı tek hesaplaşma… ve daha çok gericilerin konumlandığı Hür- inanıyordu. Oysa İnönü, gerici ve Cumhuriyet düşmanları 150’likler Yasası aslında üstü örtülü bir riyet ve İtilaf Fırkası’na geçenlerin öfkesi konusunda çok daha endişeliydi. af yasası. Düşünün 1919’dan 1923’e ka- ve husumeti çok keskin ve nettir. Bu kin ve dar ülkenin her yeri yangın yeri, her kasa- intikam hırsı ile akıl almaz işler yaptılar. Ayrıca Atatürk’ün 3. af teklifi Celâl Bayar Hükümeti ba, köy işgal altında, her yerde işgalciler- dönemine denk geldiği için, tarihi Bayar-İnönü rekabetinin le işbirliği yapan binlerce insan, kendi çı- ‘CUMHURİYET, HUSUMET bir sonucu olarak da İnönü ve arkadaşlarının, bu af yasasına karları için hareket eden binler var. ORTAMINI BÜYÜK ORANDA Gerçek bir hesaplaşmaya girilse cid- BİTİRDİ! ANCAK...’ pek de sıcak bakmadığını düşünüyorum. ’’ di bir toplumsal çatışma ve enerji kaybı Yaşamda kalma mücadelesi ve Cumhuri- olacağı açık. Bu nedenle 13 milyonluk o yet, büyük oranda bu husumet ortamını bi- dönemindeki tüm hükümetlerin sadrazamı Aynen şöyle konuştu Halide Hanım: günkü Türkiye’de -ki yarısı zaten yurtdı- tirdi. En azından erteledi. 2. Dünya Savaşı olarak alınan tüm kararlarda doğrudan et- ‘Köpekoğlu köpekler, 1919 yıllarının o şına kaçmış- 150 kişilik liste sembolik ve da bu birliğin korunmasında yararlı oldu. kisi ve yetkisi vardır. Bırakın Cumhuriyet’i meşum günlerini biliyorlar mı? Hepimiz özünde bir af yasasıdır. Ancak çok partili yaşama geçer geçmez kuranları, son padişah Vahdettin bile akra- çıkar yol arıyorduk. Herkes mandacıydı. Savaş sürecinde canı yanmış, olan bite- geçmişte yarım kalan hesaplaşmalar, İtti- Amerika uzaktır, belki bir gün kurtuluruz bası olmasına rağmen “Başıma gelen fela- ne tanıklık etmişler milyonlara isim isim hatçı-İtilafçı husumeti tekrar canlandı. İk- ketlerin sebebi bu heriftir” demiştir. İrade- diye düşünüyorduk. Mustafa Kemal sor- sorulsaydı bu liste 150 değil, 150 bin kişi tidarı ele geçiren İtilafçı gelenekler veya du, böyle cevap verdik. siz tutumu ve İngiliz hayranlığı ile Sevr’i olurdu. Bu açıdan bakılırsa bir parça top- bu geleneğe yakın güçler her fırsatta açık bile imzalayan Damat Ferit’in erken ölü- Sonra Mustafa Kemal Paşa ‘Hayır, dövü- lumsal vicdanı rahatlatmak ve biraz da veya örtülü Cumhuriyet ve kazanımları şeceğiz, kalkın Ankara’ya gelin’ dedi. Kalk- mü aslında onun kurtuluşu oldu. göstermelik sembolik bir listedir. ile hesaplaşmaya çalıştılar, çalışıyorlar. tık koşa koşa Ankara’ya gittik. İstanbul’dan O dönemlerin hukukunu düşünürseniz, kaçtık, dövüştük. Ben, Mustafa Kemal miy- HALİDE EDİP’İN ÖFKESİ: vatana ihanetin cezası ölümdü. Ancak hiç ABDÜLHAMİT’İN TORUNU dim ki bu kadar uzağı göreyim? (Demok- ‘(DP’LİLERİ KASTEDEREK) gündeme gelmediği gibi hapse atılmaları ERTUĞRUL OSMAN BEY: rat Partilileri kastederek) Biz bunlar kadar BİZ BUNLAR KADAR bile düşünülmemiştir. ‘ATATÜRK OLMASAYDI, Amerikan mandacısı değildik!” AMERİKAN MANDACISI Zaten yarısı yurtdışına kaçmış olanlara HİÇBİRİMİZ OLMAZDIK!’ DEĞİLDİK!’ yurtdışına sürgün cezası verilmiş. Saltanat n Finali 2. Abdülhamit’in gerçek GEREDE VE CEBESOY AİLELERİ n Bu, halkının iradesine, gücüne gü- üyelerine yapıldığı gibi aileleri ile gitme- torunu Ertuğrul Osman Bey’in ibretlik n Akraba olan ve birbirine benzemez venmeme meselesini açar mısınız? İş- leri de zorunlu kılınmamıştır. Çoğunun ai- sözleriyle yapıyorsunuz. birçok ünlünün bulunduğu Gerede ve galcileri yenemeyiz, onlar uygar, kültür- lesi Türkiye’de kalmayı tercih etmiştir. Za- Burada da öyle yapalım! lü biz cahiliz babından vargılara yürek- Cebesoy aileleri… Bu ünlü isimlerin ve ten sonradan 11 yıl içinde hepsi affedildi. Osmanlı İmparatorluğu devam etsey- aile bireylerinin Kurtuluş Savaşı’nda ten inandıkları ve hayranlığa kapıldık- İnsan yolda, darda, zorda belli olur derler. di padişah olacak, 2. Abdülhamit’in toru- ları net. Hani kimisi sadece düşmanlık farklı tutumları var. Kim bu ünlüler? Kurtuluş Savaşı süreci zor ve dar zaman- nu Ertuğrul Osman Bey’in ölmeden ön- Osmanlı’nın kalburüstü büyük ailele- için değil, ciddi ciddi inanıyor da buna. lardır. Toplumun bu süreçte yanında olma- ce ATV’de dönemin Genel Yayın Yönet- Maalesef Osmanlı’nın son döneminde ya- rinden Geredeler, evlilik yolu ile Cum- yanları ve kendini yalnız bırakanları üste- meni Yılmaz Özdil’e yaptığı açıklamadan şanan felaketler, hızlı çöküş, işgal süreci, huriyet döneminde de etkin aileler ile ak- lik bir de yoluna taş koyanları unutmama- söz ediyorsunuz. idarecilerin kifayetsizliği, imparatorluğun rabalıklar kurdular. Örneğin, kızı Ley- sı da doğaldır. Tamam unutmayalım, tari- Bu söyleşide Ertuğrul Osman Bey tüm hem ekonomik hem de bilim alanında geri la Makbule (Cebesoy), İsmail Fazıl he not düşelim ama genç Cumhuriyetin ku- gerçekliği şu sözlerle özetlemiştir: kalması, derin cehalet, kimlik bunalımı… Paşa’nın oğlu Milli Mücadele kahramanı rucuları gibi önümüze bakalım. Geçmişin “Türk olarak doğdum, Türk olarak öle- Bırakın sıradan insanları ülkenin aydın ke- Ali Fuat Cebesoy’un kardeşi Mehmet Ali acıları, hesapları, ayağımıza bağ değil, ge- siminin bile ezik hissiyatı, kurtarıcıyı başka ceğim. Atatürk, Türk halkı için muhteşem Cebesoy ile evlendi. leceğimizin inşasında rehber ve ders olsun. bir liderdi. Ailemiz için çok kötü oldu ama yerlerde arama telaşı ve toplumsal özgüve- Bu iki ailenin akrabalık zinciri çok ka- nin yerle bir olması sonucu işgali normal Türkiye kazandı, Türk milleti kazandı. rışık ve kalabalıktır. Ancak ailede birbiri- ‘DAMAT FERİT YAŞASAYDI Mustafa Kemal olmasaydı, İstanbul ol- görenler, manda yönetimini isteyenler oldu. ne benzemez birçok ünlü var: LİSTEYE ALINIRDI!’ Bu konuda ilginç bir tespiti paylaşmak mazdı. Memleketi kurtarmanın tek şek- Şair Nâzım Hikmet, şair yazar Oktay Rifat, n 150’likler kanunu çıkmadan önce öl- li, Cumhuriyeti kurmaktı. Ben dahil bütün isterim. Samim Kocagöz bire bir tanıklık TİP Başkanı Mehmet Ali Aybar, muhafazakâr düğü için listeye alınmamış, Kurtuluş Sa- ettiği bir görüşmeyi anlatıyor: Türkler, Mustafa Kemal Atatürk’e borç- camianın ünlü sosyoloğu Prof. Sabri Ülge- vaşı yıllarında Osmanlı Hükümeti’nin sad- luyuz. Vatanı O kurtardı! Atatürk olma- “Bir gün Halide Edip Hanım’ı Vedat ar- ner, ilk radyoterapi tedavilerini yapanlar- razamı olan ve Milli Mücadele’ye karşı alı- kadaşımla ziyarete gittik. Çok sinirli, öfke- saydı, Allah bilir ne olurdu. Padişahlık, dan Prof. Dr. İsmail Cebesoy, Ayşe Cebe- nan her kararın altında imzası olan Da- liydi. Milletvekilliğinden yeni ayrılmıştı. De- soy Sarıalp ve eşi milli atlet, ilk olimpiyat monarşi, hilafet, bunların hepsi geride mat Ferit Paşa, listeye alınır mıydı sizce? mokrat Parti kodamanlarından biri, Hali- kalmıştır, gençlerimiz laikliğe ve vatanın atletizm madalyamızı kazanan Ruhi Sarı- Damat Ferit yaşasaydı listeye alınırdı de Hanım için, ‘Bırakın şu Amerikan man- alp, Dr. Nazlı Sarıalp, uzaktan yakından bütünlüğüne sahip çıksınlar. Atatürk ol- düşüncesindeyim. Çünkü Osmanlı’nın son dacısını’ demiş. Bu söz kulağına gelmiş. masaydı, hiçbirimiz olamazdık.” ya kardeş ya da kuzendirler. n 14 25 Kasım 2021