Katalog

BURCU ÖZDEMİR’DEN ‘SOVYETLER BİRLİĞİ’NDE KOMÜNİST KADIN HAREKETİ (1919-1930) Bir komünist kadın hareketi örgütlenmesi: Jenotdel! Ekim Devrimi’nden sonra kurulan Jenotdel (1919-1930), Komünist Partisi’nin işçi ve köylü kadınlar arasındaki çalışmalarını örgütleyen birimdi. Burcu Özdemir, Sovyetler Birliği’nde Komünist Kadın Hareketi: 1919-1930 (Yordam Kitap) isimli incelemesinde, Jenotdel biriminin doğuşunu ve tasfiyesini orijinal Sovyet kaynaklarına dayanarak titizlikle araştırıyor. Örgütlenmeyi tarihsel bağlama yerleştirerek Sovyetler Birliği’nin kuruluş dönemindeki kadın hareketinin temel dinamiklerini irdeliyor. Inessa Armand Aleksandra Kollontay Nadejda-Krupskaya için yol gösterici bir kılavuz niteliğinde. den sonra kreşler, yemekhaneler, çama- masıyla büyüyen kadın işçi sayısı ve bu CEMRE CEMRİ 19. yüzyılda Avrupa’da kendini gös- şırhaneler kuruldu; kürtaj yasallaştırıldı kadınların mücadelesi Azerbaycan ka- teren Feminizm, aynı dönemlerde ve kadınların kürtaja erişimi sağlandı. dın hareketinin siyasi sahneye çıkma- KADIN VE DEVRİM! Rusya’da da etki alanını genişletmişti. (Sovyetler Birliği kürtajı yasal hale sında belirleyici bir rol oynadı. Kısa süre önce Sovyetler Birliği’nde Kadınların yasal ve siyasal haklarının getiren ilk ülkeydi.) 1920 Kasım’ından itibaren Jenotdel Komünist Kadın Hareketi: 1919-1930 olmadığı, toplumsal olarak varlıklarının Azerbaycan’ın her yanına yayıldı. (Yordam Kitap) başlıklı çalışması ya- tanınmadığı, evliliği bitirme haklarının EV KÖLELİĞİNE KARŞI! Jenotdel çalışmalarını bölgenin öz- yımlanan Burcu Özdemir’e göre “O olmadığı 19. yüzyılın ikinci yarısında Kadınların toplumsal yaşama katılı- gün koşullarını (Müslümanların kültü- dönemde Sovyetler Birliği, kadın kadın hareketi ciddi ölçüde güçlendi ve mının sağlanabilmesi için ev içi eme- rel ve toplumsal geleneklerini) dikkate özgürlüğü meselesini, yasal zeminde 20. yüzyılda doruk noktasına ulaştı. ğin kadınlara yüklenmesine ve “ev alarak hassas ve dikkatli bir şekilde yü- tanınan ayrıcalıkların ötesine taşıyabil- Yükselen kadın mücadelesi 1917 köleliği”ne karşı çıkılarak komünal rütmeye çabaladı. miş tek ülkeydi”. Ekim Devrimi’ne giden süreçte ön topluluklar kuruldu. Sosyal eşitlik mü- “Çünkü Jenotdel burada dinsel ve Kadın meselesinde en radikal fikirle- plandaydı. Ekim Devrimi ile birlikte cadelesinin önemli ayaklarından birini geleneksel önyargıların yanı sıra ‘ya- rin yaşama geçirilmesi, kadın hareketi- kadın hareketi feminist hareketten ayrı- de eğitim oluşturuyordu. Kadınlar için bancı / farklı’ ulustan bir kimliğin tem- nin giderek büyüyen işçi hareketiyle ve larak komünist bir içerik kazandı ve okuma yazma kursları, politik eğitim- silcisi olarak milliyetçi bir önyargıyla devrimci faaliyetlerle birleşmesi saye- sınıf mücadelesi temelinde bir kadın ler, konferanslar düzenlendi. da karşı karşıyaydı. sinde olanaklı kılınmıştı. hareketi şekillendi. Dolayısıyla çoğunluğu evlerinde tec- AZERBAYCAN JENOTDEL’İ rit halde yaşamlarını sürdüren Azer- ÜÇ BÖLÜMDEN OLUŞUYOR JENOTDEL’İN DOĞUŞU Jenotdel, Sovyetler’in doğu coğraf- baycanlı kadınlara ulaşmak, Jenotdel Özdemir’in incelemesi, “Rusya’da Kuruluşunda İnessa Armand, Alek- yasında da çalışma yürütmüş ve bu böl- aktivistleri için hiç de kolay olmadı.” Kadın Aktivizminin Tarihi”, sandra Kollontay, Nadejda Krupskaya gedeki kadınlara ulaşmak için özel bir “Azerbaycan’da Kadın Hareketinin gibi önemli devrimci kadınların yer al- çaba sarf etmiştir. AZERBAYCAN VE RUS Gelişimi” ve “Jenotdel’in Tasfiyesi ve dığı Sovyetler Birliği Komünist Parti- Kadın hareketi Azerbaycan’da da JENOTDEL’İNİN FARKLARI Sonuç” başlıklı üç bölümden oluşuyor. si Kadın Birimi (Jenotdel) bu kadın ha- Rusya’daki gibi işçi hareketiyle iç içe Burcu Özdemir’in mücadeleyle ilgili Komünist Partisi’nin kadın siyase- reketinin büyümesinde kritik bir öne- geçmişti. Devrimden önce İslamiye- özellikle vurguladığı bir nokta da Azer- ti, Sovyetler Birliği Komünist Parti- me sahiptir. tin toplumsal kurallarına göre yaşayan baycanlı kadınların özgürlük mücadele- si Kadın Birimi’nin (Jenotdel) kurulu- 1919-1930 yılları arasında varlık Azerbaycan’da, Rusya’dakinden fark- si Sovyet hâkimiyetinden çok önce baş- şu ve bu yapı içerisindeki ideolojik tar- gösteren Jenotdel biriminin temel hede- lı olarak, varlıklı ve eğitimli kadınların lamış olmakla birlikte Sovyetler’in ku- tışmalar, Jenotdel’in Azerbaycan’da- fi kadınların siyasal, ekonomik ve top- hayırseverlik cemiyetlerinde yürüttük- ruluşunun buradaki kadın hareketine ki kadın hareketine olan etkisi ve bu- lumsal eşitliği olmuştur. leri faaliyetler öne çıkıyordu. Müslü- ivme vermiş olması. radaki örgütlenmesi, Jenotdel’in tasfi- Kadınların ev dışındaki ekonomik ya- man kız çocuklarının okutulması en te- Sovyet hükümetince yapılan yasal yesine giden süreç, bunun nedenleri ve şama katılımlarının artmasına ve ekono- mel hedefleriydi. Jenotdel’in Sovyetler Birliği kadın ha- değişiklikler arasında şeriat mahkeme- mik bağımsızlıklarını kazanmalarına kar- Rusya’da olduğu gibi burada da pek reketine olan katkıları gibi konularda lerinin kaldırılması, evliliklerin resmİ şın çocuk bakımı, aile baskısı, ev işleri çok dergi ve gazete kadınlara yönelik önemli değerlendirmeler sunuluyor. gibi kadınları eve hapseden “zorunluluk- yayınlar yapıyordu. olarak kayıt altına alınması, erken yaşta evliliklerin ve çokeşliliğin yasaklanma- Sondaki “Kaynakça” ise daha derin- ları” var olmaya devam etmekteydi. Ancak bu cemiyetlerin ve yayınla- lemesine çalışmalar yapmak isteyenler Bunu telafi edebilmek için devrim- rın önemi bir yana, sanayileşmenin art- sı, başlık parasının kaldırılması, >> 6 28 Ekim 2021