Katalog

Söylenceden çağdaş romana... Çiğli Belediyesi’nin 2020’de Fakir Baykurt Roman Ödülü’nü, Amasanga / Bir Başka Adıyla Amazon adlı yapıtıyla (Literatür, 2020) Turan Ali Çağlar kazandı. Bir açıdan kültürel, bir açıdan anlatı yanı ağır basan bu romanda, Anadolu kadınının, Hititlerden Frigyalılara, Selçuklulara, Osmanlıya, Cumhuriyet dönemine uzayan uzun bir süreçte, nice çilelere katlandıktan sonra kölelikten kurtulup özgürleştiği anlatılıyor. Amasanga düşünsel yanıyla da kadının çağdaş Türkiye’de nasıl güçlenip varlığını toplumsal yaşamda kanıtlayarak bilimde, sanatta, eğitimde, politikada başarıya erdiğinin öyküsüdür. AMAZON / AMASANGA ANADOLU KÜLTÜRÜ Cumhuriyeti’nde çömlekçinin kızı, ül- sun, erkek olsun, kölelerin, ancak be- Amazon, Yunanca mazos (memesiz) Kazılarda Greklerden, Romalılardan kemizin kök kültürünü araştıran öğre- ceriliyse bağışlanıp serbest bırakıldığı sözcüğünden türemiş. Söylencelere kalan yapı yerlerine, yontulara çok- tim üyesi olmuştur! üzerinde duruyorlar. göre Farsçada adları hamazan (savaş- ça rastlansa da kimi arkeologlara gö- Çiğdem Kızılırmak İpekçi anlatıyor: Çiğdem Kızılırmak İpekçi örneğin- çılar) diye geçen Amazonlar, rahat yay re, müzelerimizi daha çok Hititlerden, “Avanos’ta doğdum, üniversite yılla- de olduğu gibi, Cumhuriyet dönemin- ve mızrak kullanabilmek için sağ me- rıma kadar orada yaşadım. Avanos’un Frigyalılardan kalanlar oluşturduğun- de, kişi başkalarının kayırmasıyla de- melerini keserlermiş. Metinlerde ge- dan Türk kültürünün kökenleri Anado- ortasından geçen caddede çömlek ğil, yaratıcılığıyla bilimde, sanatta ba- çen A-Ma-Sanga ise, “tanrıça Ma’nın dükkânımız var. Babam dükkânın arka- lu topraklarında aranmalıdır. şarı gösterince özgürleşiyor. kızı ya da hizmetçisi” demek. Dilimizin temel kaynağı sayılan Kök- sındaki izbe atölyede çömlek ya- Arkeoloji, eskiyle ye- par, annem bu çömlekleri satar. O dönemde orta büyüklükte bir kent türk Yazıtları ise Orta Asya’dadır. O dö- ni arasındaki bağlantıyı olan Tokat’taki Komena tapınağında neme göre gelişmiş bir dilin ürünü olan Ankara Üniversitesi’nin arkeolo- somut verilerle kuran ji bölümünde okudum. altı bin din görevlisinin çoğunluğunu destan, öykü, tarih özellikleri taşıyan De- bir bilim dalıdır. Amazonlar oluşturuyormuş. Zile’de, Bitirdiğimin ikinci haf- de Korkut anlatıları ise Türkiye’nin do- Romanda olay, so- tasında Sakarya kıyıları- Kayzeriyya’da (Kayseri), Evenüs ya da ğusundaki bölgelerde yaygındır. na doğru, gerek dı- Avanos (Nevşehir’in Kızılırmak kıyısın- na gezmeye gitmiştik. Tap- Dilimizin, dolayısıyla düşüncemizin şarıda, gerekse ülke- daki bir ilçesi) ve Sulucakarahöyük’te gelişiminde büyük etkisi olan Kaşgar- duk Emre’nin dergâhına rast de yetişen arkeolog- de Ma tapınakları varmış. gelmişiz. Dergâhın yıkık du- lı Mahmut’un Divânü Lugât’it Türk’ü, lar arasındaki daya- Kitaptaki bilgiye göre Ma dişidir. Döl- Yusuf Has Hacib’in Kutadgu Bilig ad- varları altındaki kikloplar- nışma ile “Amasanga lemeden öte bir işe yara- dan (kiklop, harçsız duvar- lı kitapları, Orta Asya’dan Sempozyumu”nda yo- mayan erkeğin hükmü geç- ların örgüsünde kullanılan Anadolu’ya dilsel bir akı- ğunlaşıyor. mez onun yanında. taş) oranın çok daha eski, şım olduğunu gösterir. Böylece insanın tarih- Tohumu aldıktan sonra kutsal bir mekân olduğunu Osmanlı döneminde sel serüveni bağlamında anladım. onun karnında büyür can- Arapçanın, Farsçanın iş- Anadolu kök kültürünün lılar, o doğurur, besler ve Frigya döneminden kal- galine uğrayan Türkçenin kaynaklarına inilerek, cin- ma bir tapınaktı ki Tapduk büyütür. Bir adı da Top- gelişiminde duraksama- siyet ayrımı gösterilme- rak Ana’dır. Emre, o kutsallığın üzerine lar olmuşsa da Cumhu- den insana bilimde, sa- konarak inancının yayılma- Amazon söylence- riyetle gerçekleştirilen dil natta gelişim olanakları sinden başlayıp üzerin- sını kolaylaştırmıştı. Oraya devrimi, yaratılan dil bi- yaratılıyor. iki kez daha gidip araştır- den binlerce yıl geçme- linciyle gerek yazın, ge- Bu yazıyı yazarken, sine karşın kadına yöne- dım ve o çalışmamla yük- rekse bilim diline gelişim Mustafa Balbay’ın, sek lisans tezimi verdim.” lik baskı, kadınların di- yolları açmıştır. Ankara’nın başkent renciyle önlense de insa- Hocası, çivi yazısıy - Cumhuriyet, toprak- oluşunun 98. yıldönü- la yazılan Hititçeyi, nın değer yitimine uğra- larımızı, insanımızı de- müyle ilgili yazısına rast- dığı toplumlarda hemen klasik arkeoloji eği- ğil, dilimizi, düşüncemizi ladım. timi görenlerin çöz- her gün, gazetelere ka- de yabancı dillerin boyunduruğundan Balbay, Atatürk’ün, mesinin zor olduğunu dın öldürümlerinin (katlinin) yansıması, kurtararak bağımsızlaştırdı. O neden- Ankara’yı başkent yap- belirtse de Çiğdem Kı- bu o ilkelliğin günümüzde de sürdüğü- le düşünce gericileri ne denli çabalasa masını, kentin üç bin yıl- zılırmak İpekçi onu da nü gösteriyor. Türkiye’yi Arap ülkelerine benzeteme- başarır. lık tarihine, o topraklarda Turan Ali Çağlar, Amasanga’da, yeceklerdir... Hititlerin, Frigyalıların, Sel- söylencelerde toprağı kabartıp tohu- KÖK KÜLTÜR çukluların yaşamış olması- mu büyüterek bolluğu bereketi sağ- KÖLELİKTEN ÖZGÜRLÜĞE Turan Ali Çağlar roma- na bağlayarak açıklıyor. layan bu kadınların çağdaş dünyanın Amasanga’da adları “çiğdem çiçe- na giriş yaptıktan son- Yazıyı sonuçlandı- yaratılmasında gösterdiği direnci te- ği” anlamına gelen Hititli Antahsum’dan ra Hitit, Frigya, Selçuk- rırken Amasanga’nın, meline oturtmak için, neredeyse an- Vanessa’ya, Mahmure’ye, içinde yaşadı- lu, Beylikler, Osmanlı, cak ütopyalarda rastlanacak tarihsel edebiyat fakültele- ğımız çağın erdemli öğretim üyesi bilim Cumhuriyet dönemi- rinde yüksek lisans olaylar yaşatıyor. kadını Doç. Dr. Çiğdem Kızılırmak’a, ka- ni anlatmayı, olayı ya da doktora tezi Bu olayların geçtiği dönemlerde di- dının nice savaşımlardan sonra özgür- yaşayanlara bıra- rengen yönüyle yansıttığı Anadolu ka- hazırlayanlara iyi leştiği anlatılıyor. kıyor. Onlar köle- dınıyla, onları koruyan kişileri de iyi ro- Kölelik döneminde yalnızca bey- bir kaynak olaca- lik döneminden söz manlara özgü gerçekçi gözlemlerle lerin paşaların eşleri, kızları gözetilir- ğını da anımsata- ederken, kadın ol- canlandırıyor. ken bağımsızlığına kavuşan Türkiye yım... n 28 Ekim 2021 22