Katalog

MERHABA Şair Fatih Divan şiirinde Fars etkisinin kalıcılığının yolunu açmış, kendisi de Avni mahlasıyla şiir yazmış, padişahlarda divan yazma geleneğini başlatmıştır. Uzman yorumlarına göre, Fatih, bir Baki ya da Nedim değilse de iyi bir şairdir. H asbağçede ‘Ayş u Tarab (İş B., 2011) kitabında Halil İnalcık, “Fatih Sultan Mehemmed, ilmiyeye ve dervişlere ait yüzlerce vakfı nesh etmiş” der, anlatır: “(...) Fatih’in bu önlemi Osmanlı toplumunda derin bir bunalımın başlangıcı olmuş...” Fatih, anlaşılan, vakıflarımızın tarihinde olumsuz işler de yapmış, ama şiir tarihimizde önemli rolü olmuştur. Şairlere kol kanat germesinin yanı sıra İranlı Câmî’yi getirtmiş, Divan şiirinde Fars etkisinin kalıcılığının yolunu açmış, kendisi de Avni mahlasıyla şiir yazmış, padişahlarda divan yazma geleneğini başlatmıştır. Uzman yorumlarına göre, Fatih, bir Baki ya da Nedim değilse de iyi bir şairdir. Örneğin, şu beyiti hoşuma gitti: Çün sabâ faslı hazânda gülşene dibâ döşer / Hak budur her nakşı yirinde olup zibâ düşer.” Redifli şiirleri daha güzel görünüyor. Fatih Dîvânı ve Şerhi (Tr. Yazma Eserler K. Baş., 2014) başlıklı kitabı karıştırıyorum. Hazırlayan ve şiirlere şerh yazan Prof. Muhammet Nur Doğan. Şiirlerle şerhlerin hepsini Michael D. Sheridan İngilizceye aktarmış. Baskısı, içeriğiyle güzel bir yapıt çıkmış ortaya. Kitabın ilginç bir yönü de Fatih’in çizimlerini içermesi. Fatih, şiirde Farsa yönelirken, haram filan dinlememiş, resim sanatını da Batı’dan getirmeye çalışmış. Fatih kendi portresini de yaptırmıştır, biliriz. Bir resminde gül koklar koca Fatih. Bizim tayfanın Batı’dan çalma bir imgeleme yöntemiyle sözde yerlilik adına uydurdukları atı üzerinde kılıç sallayan Fatih resmi yaptırtmamıştır. Gül koklayan Fatih’i Avni’nin şiirlerinde arayabiliriz. Tanpınar, 19’uncu Asır Türk Edebiyatı’na girişinde divan edebiyatını bir “saray istiaresi” olarak betimler. Hayat sultanın çevresinde döner. En büyük sevgili padişahtır. Peki padişah şiir yazınca ne olur? O zaman anlarsınız ki, şiirin asıl padişahı sevgilidir. İşte Avni’nin şiirleri! Bildiğimiz mazmunlar ve imgelerle yazar Avni. Mekân çoğunlukla meyhanedir. Servi boylu sevgiliyle vuslattır şairin amacı. Sevgili naz yapar, bakışlarıyla yakar. Rakipleri de vardır şairin, aşıp onları erişmek ister sevgilinin arzın merkezi gibi gövdesine. İnalcık, “Fatih’in, saray bahçelerinde yaptırdığı kasrlarda işret meclisleri düzenlediğine kuşku yok. (...) nedîmleri ve servi boylularla işret meclisine yöneldiğini gösteren metinleri sadece bir edebî mecazdan ibaret değildir.” der. Sultanların işret meclisine devlet ricalini çağırmadıklarını, yalnız musâhibleriyle baş başa içip eğlendiklerini anlatır; “Fatih döneminde bir bahçe köşkünde işret”i betimleyen bir minyatürü de sunar andığımız kitabında. Minyatürde Avni’nin betimlediği gibi zülüfleri kara kara oğlanları görürüz. YAŞANTI MI, KURMACA MI? Avni’nin şiirleri Fatih’in yaşantılarının anlatılması mıdır, yoksa kurmaca mı? Bilemeyiz ama şiir olarak işret kültürünün ürünleridir. İzleksel açıdan, âşığın sevgilinin çevresinde pervane gibi dönmesinin ırlanmasıdır, cinsel istek şiirleridir. Divan şiirinin en önemli damarlarından biridir bu izlek. Günümüzün ölçülerine göre yargılamaya kalkışmamalıyız divan şiirlerinin içeriğini. O zamanlar olağan karşılanan bir ortamı yansıtıyorlar. Şiirleri okumaktan tat alabilmeliyiz. Ancak anlamlandırma yaparken gerçekçi olmalıyız. Çoğu kez meyhane tekkenin eğretilemesi (metafor) değildir, meyhanedir. Şarap da şaraptır. Zaten kutsal kitabımızda haram olduğu yazan bir içkinin kutsal duyguların simgesi gibi gösterilmesi benim hiç aklıma yatmamış bir sav ve kabul etmediğim bir çelişkidir. Kıvırmanın anlamı yok: Atalarımız içki ve eğlence severmiş. Dine karşıt görüldüğü için onlara böyle şeyleri yakıştıramayıp, meyhaneyi, şarabı mecaz diye anlatmak çoğu kez gereksiz. Ayrıca, kaç kez söyledik, Ahmet Cevdet Paşa’yı okuyun: zenperestlik (kadınseverlik) kültürü bize o beğenmediğimiz modernleşmeyle birlikte gelmiş. Bu tarihsel gerçeği de yadsıyıp her durumda mecaz edebiyatı yapmak, cinsel edimleri tinsel (manevi) atılımların eğretilemesi olarak görmek yanlış. Atalarımız tinseli anlatmak için cinselden başka benzetme kaynağı bulamamışlar mı? Avni çekinmeden övmüş işte bir gecelik ilişkiyi: “Geydürür cânına zevk ile safâ hullelerin / Her kim ol sîmteni bir gece ‘üryân eyler.” Avni’nin görece tanınan iki şiirindeyse İstanbullu bir müslümanın Galatalı Hıristiyan “bir güneş yüzlü melek’”e duyduğu ilgi dile getirilir. Öpüşüyle İsa’yı dirilten odur. “Sen İstanbul şâhısun ol Kalâtâ şâhıdur”. Çoşar: “Kevseri anmaz ol içdügi meyi nâbı içen / Mescide varmaz o varduğı kilisâyı gören.” ECEL HERKESİ BARIŞTIRIR Fatih’in sevgiyi tinsel boyuta taşıyan şiiri vardır. “Işk ile virân gönlini ma’mur istemez / Hâtırın mahzun iden bir lahza mesrur istemez.” beyitiyle melankolinin nerdeyse tanımını yaptıktan sonra cinselliğin ötesine geçerek anlatır aşkı. “Işk nakdi bir hazinedür ana yokdur zevâl.” Ancak, bu şiirde aşkın duyguları anlatmak için meyhane, şarap gibi mecazlara başvurulmaması dikkat çekmelidir. Avni yobazlığa karşı birçok beyit yazmıştır. Avni’ye, o zamanın ölçülerine göre gönül şairi denebilir. Ne ki şu beyitte Avni Fatih oluverir: “Bizimle saltanat lâfın idermiş ol Karamâni / Hudâ fırsat virürse ger kara yire karam anı.” Fatih’in övgüyle anılan Anadolu utkuları hakkında Alevilerimiz arasında değişik değerlendirmeler yapıldığını da bilmemiz gereklidir. Belki de Avni’nin o kadar erotik dizesinden çok aklımızda kalması gereken beyiti şudur: “Çün ecel sulh itdürür âhir nizâ’ı kaldurur / Pes nedür dünya için bu kurı gavgâdan murad.” Ömrü cenkle geçmiş büyük sultanın verdiği ders işte, Sayın Doğan’ın Türkçesiyle: “Madem ki ecel, sonunda herkesi birbiri ile barıştırır, çekişmeyi son erdirir: o hâlde dünya için bu kuru kavgaya sebep ne?” n B u sayımızın kapağında ülkemiz okurlarının Yaşar Nabi Nayır’ın Varlık Yayınevi’nde yayımlanan çevirileriyle tanıyıp sevdikleri, yıllar içinde de bu sevginin azalmadan sürdüğü Romanyalı yazar Panait Istrati var. Balkanlardan Akdeniz’e geniş bir coğrafyayı ve insanlarını yapıtlarına konu edinen Istrati, yoksul insanların dünyasından yayılan insancıllığı büyük bir başarıyla dile getirdi. Bertan Onaran’ın çevirisiyle yeniden yayımlanan Baragan’ın Dikenleri’ni Ümit Cingöz değerlendirdi. Selçuk Baran, öykücülüğümüzün unutulmaz kalemlerinden. Toplumsal değişimler içindeki bireyi anlatan öyküleri bugün de güncel. Tortu ve Yelkovan Yokuşu’nu Kaan Egemen inceledi. 2008 Nobel Edebiyat Ödülü sahibi JeanMarie Gustave Le Clézio, sömürge toplumlarının kültürlerini edebiyata taşıması, varolan uygarlığın sınırlarının bilinen çeperlerini genişletmesiyle tanınıyor. Yeni yayımlanan Ayağın Hikâyesi ve Diğer Fanteziler kitabını Buse Özlem Bay tanıttı. Bu yıl 100. doğum yılı nedeniyle çeşitli etkinliklerle anılan çağdaş şiirimizin önemli ozanlarından Sabahattin Kudret Aksal için Adil İzci’nin hazırladığı bir armağan kitap yayımlandı. Okurları Sabahattin Kudret’in zengin yaratı dünyasına götürecek kitabı Ahmet Önel tanıttı. Siyasi ve ekonomik gücüyle dünya tarihinin sürükleyici ülkelerinden biri olan İngiltere’nin geçmişten bugüne gelen süreçteki evrimini anlatan İngiltere’nin Kısa Tarihi kitabının tanıtımını Mustafa K. Erdemol’un kaleminden okuyacaksınız. İyi okumalar. KITAP l İmtiyaz Sahibi: Cumhuriyet Vakfı adına: Alev Coşkun l Genel Yayın Yönetmeni: Aykut Küçükkaya l Yayın Yönetmeni: Turgay Fişekçi l Editör: Gamze Akdemir l Tasarım: Bahadır Aktaş l Sorumlu Müdür: Olcay Büyüktaş Akça l Yayımlayan: Yeni Gün Haber Ajansı Basın ve Yayıncılık A.Ş. l İdare Merkezi: Prof. Nurettin Mazhar Öktel Sok. No: 2, 34381 Şişli İstanbul l Tel: 0 (212) 343 72 74 (20 hat) Faks: 0 (212) 343 72 64 l Cumhuriyet Reklam: Reklam Genel Müdürü: Ayla Atamer l Tel: 0 (212) 343 72 74 l Baskı: İleri Basım Mat. Amb. Reklam Tanıtım Yay. ve Teknik Hiz. Tic. Aş., Yenibosna Mah. 29 Ekim Cad. No: 11A/41 Bahçelievler İSTANBUL. l Yerel süreli yayın l Cumhuriyet gazetesinin ücretsiz ekidir. [email protected] [email protected] twitter: www.twitter.com/CumKitap